جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«امید» در «تربیت» و «سلامت روانی» انسان نقش مهمی بر عهده دارد. از نظر قرآن «رجا» (امید) انبساط سرور در دل به جهت امر محبوب است؛ در صورتی که انسان بسیاری از اسباب رسیدن به محبوب را تحصیل کرده باشد و به آرامش قلبی برسد.هدف از این مقاله بیان کارکردهای تربیتی امید و نقش آن در سلامت و بهداشت روان است. لذا به روش توصیفی- تحلیلی با رویکردی قرآنی- روایی، مبانی و عوامل ایجاد امید را بررسی و نتیجه گیری می کند: از نظر قرآن «امید» به واسطه دو رویکرد شناختی و رفتاری حاصل می شود. انسان از «خودشناسی» به «خداشناسی» رسیده و این باعث «خودباوری» و «خدامحوری» می گردد. شخص تکیه به هست نمای هستی دارد و اگر آن را با رویکردهای رفتاری مثل عمل صالح همراه نماید، به امیدی پایدار دست یازیده است.از نگاه قرآن «امید» در بعد تربیتی عامل تحرک و باعث عمل می باشد که بازده کار را بالا برده، باعث تقویت قدرت صبر، حس شادکامی، کارایی، کاردانی و ... می گردد که همه اینها سلامت روانی انسان را به همراه دارد.

زمینه و هدف: قرآن کریم دو واژه «جلابیب» و «خمر» را به عنوان مصداق‌های پوشش برای بانوان یاد کرده است. حضور این واژگان در آیات قرآن نشان می‌دهد جامعه عرب با این پوشش­ها بیگانه نبوده و از آن‌ها به عنوان وسیله‌ای برای پوشش استفاده می­کرده است؛ هرچند حجاب آنان بیشتر جنبه فطری داشته است تا اعتقادی. در این مطالعه پوشش زنان و الزامات آن با نظرداشت اصل کرامت، مورد بررسی قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: مطالعه حاضر از حیث نوع تحقیق، نظری و از حیث روش، توصیفی- تحلیلی است. همچنین شیوه گردآوری اطلاعات، به صورت کتابخانه­ای (اسنادی) است که ضمن مراجعه به کتب و مقالات مربوطه، انجام یافته است. ملاحظات اخلاقی: در تمامی مراحل نگارش تحقیق حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است. یافته‌ها: «خمار» پوششی برای سر و موها است که طبق آیه 31 سوره نور خدای تعالی فرمود، به وسیله آن فروج سینه را بپوشانید. دلیل دیگر برای پوشش سر این است که مو، جزئی از زینت زن محسوب می‌شود و پوشش زینت لازم است، اما به نظر می‌رسد که «جلباب» نوعی پوشش استحبابی است. نتیجه‌گیری: خدای تعالی شأن و منزلت والایی برای بانوان قائل است و همه این مقامات و کرامات یک بانو را در حفظ عفاف او می‌داند. به نظر می‌رسد اگر حکمی جهت پوشش و حجاب خاص داده شده، در همین راستا از اهمیت والایی برخوردار است. بنابراین آنچه از درجه اهمیت بالاتری نسبت به حجاب برخوردار و نشانه وجود ملکه عفاف است، عدم تبرج در بانوان است. لذا نمی‌توان ادعا کرد کسی که پوششی مانند خمار یا جلباب ندارد، عفیف نیست و کرامت ندارد.

زمینه و هدف: افلاطون و فارابی به عنوان دو نماینده جریان فکری عقل‌گرا و ایده‌آل‌گرا در یونان باستان و اسلام به شمار می‌آیند که رویکردهای اخلاقی در تفکرات آن­ها برجسته است. اندیشه‌های اخلاق‌گرایانه آنان صبغه سیاسی و اجتماعی بارزی دارد که پژوهش حاضر به بررسی حکمرانی مطلوب در نزد این دو متفکر می‌پردازد. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر از حیث نوع، نظری و روش آن، توصیفی ـ تحلیلی است که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام می‌یابد. ملاحظات اخلاقی: در نگارش این مقاله، ضمن رعایت اصالت متون، اصول اخلاقیِ صداقت و امانتداری مورد توجه بوده است. یافته‌ها: حکمرانی مطلوب در اندیشه اخلاق‌گرایانه افلاطون به دنبال برقراری عدالت، حاکمیت قانون و برکشیدن فیلسوف‌‌شاه در رأس هرم نظام سیاسی است. از این جهت عدالت در اندیشه افلاطون به معنای اعتدال و هماهنگی میان قوای جامعه و قرارگرفتن هر فردی در جای خاصی است که در نظام سیاسی برای وی در نظر گرفته شده است؛ اما در دیدگاه فارابی، قانون و عدالت مبنای شرعی پیدا می‌کند و فقیه ـ حاکم جای فیلسوف‌شاه را می‌گیرد. اجرای احکام شریعت، اصل اساسی در نظام سیاسی و اجتماعی مورد نظر فارابی است که با خوانشی عقلانی از منظر عقل یونانی صورت می‌گیرد. نتیجه‌گیری: نظام حکمرانی مطلوب در آرای اخلاقی افلاطون به سختی می‌تواند قابلیت اجراشدن داشته باشد، زیرا نیازمند فرا رَوی از واقعیات جامعه و بناساختن نظام سیاسی به دست فیلسوف‌شاه است، اما مزیت حکمرانی مورد نظر افلاطون آن است که عدالت، قانون و اعتدال در جامعه را اموری عقلانی و قابل حک و اصلاح می‌داند. این میراث پشتوانه اندیشه عدالت‌خواهی در سده‌های بعدی در غرب شد. اما در آرای فارابی، سویه واقع‌گرایانه بیشتری دیده می‌شود که می‌تواند اعتدال را در الگوی حکمرانی اسلامی بر مبنای تعادل عقل و شرع بنا نهد. بنابراین نظام اندیشه فارابی، بر مبنای فقیه‌ حاکم هم قابلیت عملیاتی دارد و هم بر پایه قواعد اخلاقی، از جمله اصل عدالت و قانون شرع، ساخته می‌شود.

بعد از جنگ جهانی دوم و با توجه به مسائلی که در عرصه بین المللی پیرامون پژوهش های انجام گرفته بر روی اسرای جنگی پیش آمد، جامعه جهانی به شدت تحت تاثیر جنایات انجام شده قرار گرفت و به همین علت کدهای اخلاق در پژوهش بر روی نمونه های انسانی در پایان جنگ و پس از آن در دادگاهی با نام نورنبرگ در سال 1947 به تصویب رسید. سپس این کدها بارها مورد بررسی قرار گرفتند و در اعلامیه های جهانی هلسینگی تکمیل شدند. در برخی کشورها مانند ایالات متحده کدهای ویژه ای تحت نظر کمیته ای که از طرف رییس جمهور آمریکا مشخص شده بود، ارائه گردید که در 1974 میلادی به گزارش بلمونت معروف شد. در جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به الزامات مذهبی و ملی لزوم تدوین کدهای مختص به کشور احساس می شد که نهایتا یک پروژه تحقیقاتی که در سال 1376 آغاز شد و منجر به تدوین کدهای 26 گانه اخلاق در پژوهش های پزشکی گردید. با این وجود تنها ابلاغ این کدها نمی تواند تضمین کننده رعایت اصول و موازین اخلاقی در همه مراحل پروژه ها باشد و کمیته های اخلاق در پژوهش باید با ساز و کارهای اجرایی متناسب و با دقت کامل جایگاه خود را در مراحل حساس تصویب و نظارت بر پروژه ها باز یابند و بتوانند چه در مرحله طراحی و چه در مرحله اجرا و نهایتا انتشار نتایج حضور پررنگ داشته باشند، لذا مطالعه تطبیقی کدها و دستورالعمل های اخلاقی برای جلوگیری از انحرافات احتمالی در مسیر پژوهش ضروری به نظر می رسد.مطالعه حاضر، مطالعه کتابخانه ای و از نوع مروری است که پس از بررسی ادبیات علمی موجود در داخل کشور مجموعه کدهای بین المللی موجود از جمله نورنبرگ، هلسینکی، بلمونت و... و نیز رجوع به مقالات و کتب داخلی و خارجی موجود در این زمینه بررسی می شود. یافته های این مطالعه مروری می تواند به سیاست گذاران تدوین کدهای اخلاقی کمک کند.

اصل خودمختاری یکی از اصول چهارگانه اخلاق زیستی است که برای اولین بار در اعلامیه نورنبرگ و به دنبال جنایات نازی های آلمان در به کارگیری اجباری اسرا برای تحقیق و آزمایش های خطرناک به عنوان یک کد و راهنمای اخلاق در پژوهش و درمان مطرح و سپس در اعلامیه های تکمیلی و بعدی و اسناد بین المللی اخلاق زیستی بر آن تاکید گردید. این اصل در کنار سایر اصول اخلاق زیستی توسط بیشامپ و چیلدرس دو تن از فلاسفه و نظریه پردازان فلسفه غرب - منقح گردید و به عنوان اولین اصل از اصول چهارگانه اخلاق زیستی به جهانیان عرضه گردید تا راهنمایی برای پزشکان و محققان در برخورد با بیماران و آزمودنی های انسانی باشد.از آنجا که در نظام اسلامی ارتباط وثیقی میان فقه و اخلاق وجود دارد و اخلاق نشات گرفته از عقل و وحی و همچنین عقل یکی از منابع فقه است و فقه ناظر بر سرتاسر زندگی انسان و روابط فردی و اجتماعی او است. پس این اصل اخلاقی نیز جایگاهی در فقه دارد که این مقاله به بررسی اصول متناظر با این اصل، قلمرو و مبانی آن در فقه امامیه می پردازد.

در دنیا مکاتب اخلاقی متفاوتی وجود دارد که هر کدام تفسیر خاص خود را از اخلاق و کارهای اخلاقی ارائه داده اند، مکتب اخلاق اسلامی با چهار اصل اخلاقی مطرح در اخلاق پزشکی، شامل: سودمندی، عدم اضرار، اختیار فردی و عدالت، سازگاری دارد اما همان طور که بسیاری از اندیشمندان غربی نیز به این نکته اشاره کرده اند در عمل به این اصول در فرهنگ های مختلف، تعاریفی متناسب با آنها وجود دارد. اسلام از اصول اخلاقی جامعی برخوردار است که این چهار اصل در آن بستر باید تفسیر گردد.این مقاله با رجوع به مقالات معتبر یافت شده در موتورهای جستجو، پایگاه های معتبر علمی و رجوع به برخی کتب تدوین شده است.اندیشه اخلاق پزشکی متداول در جوامع غربی (و پیروان آن در سایر جوامع) با مبانی سکولار بودن تدوین شده است. این پیش فرض مبانی متفاوتی با نگرش اسلامی دارد که می تواند رویکردی متفاوت به مسائل اخلاقی ایجاد نماید. مبانی اخلاق اسلام، اخلاق را امری درونی (عقلانی وحیانی و قلبی، شهودی) می داند که فقط در مکتب خداپرستی قابل توجیه است.با توجه به فرهنگ غنی اسلامی و تفاوت های فلسفه و اخلاق اسلامی با فلسفه و اخلاق غربی، ضرورت توجه سریع تر مجامع اسلامی به این موضوع به منظور جلوگیری از نفوذ اخلاق با تفکرات غربی در کشورهای اسلامی احساس می شود. تعامل پزشکان با فقها، حکما، فلاسفه، اخلاقیون و اندیشمندان علوم اسلامی مرتبط در این حوزه امری است که می تواند در پایه گذاری اصولی یک نظام اخلاق پزشکی و تعیین چارچوب های تصمیم گیری اخلاقی در طب ارزشمند و تاثیرگذار باشد. آنچه از اندیشمندان علوم مختلف از فلاسفه تا صاحبنظران علوم پزشکی انتظار می رود در دو جنبه بیان می گردد: الف) بیان شفاف و تدوین مناسب مفاهیم فلسفه اخلاق در علوم پزشکی، ب) تبیین چارچوب اخلاقی برای تصمیم گیری پزشکان در موارد مشکل و تعریف حدود و کاربردهای آن و این دو میسر نمی شود مگر با تعامل و همفکری اساتید حوزه و دانشگاه.

تحولات زیست فناوری در عصر حاضر، بسترساز بروز چالش هایی اخلاقی است که پاسخ به آن ها در جلوه پارادایم رایج در بررسی های اخلاقی زیست فناوری و مولفه های هنجاری آن نمایان شده است. با این وجود سنجش اصول چهارگانه حاکم بر اخلاق زیست فناوری معاصر و مشاهده عدم هماهنگی و انسجام لازم میان آن ها، حاکی از واگرایی و ناکارآمدی نظریه رایج در اخلاق زیست فناوری از ناحیه قواعد و اصول خود می باشد. همچنین ابتنای این اصول بر مبانی اومانیسم، فردگرایی، آموزه های لیبرالی، تقدم حق بر خیر و قراردادگرایی، اخلاق زیست فناوری را به سوی تخریب محیط زیست و ذخایر ژنتیک انسانی، خود بزرگ بینی لجام گسیخته در انسان و نسبیت انگاری در ارزش ها سوق می دهد و در جریان غلبه مولفه های مصلحت گرا و لذت گرای افراطی بر عقلانیت ارزشی در نظریه رایج، شاهد تقلیل گرایی آشکار در تلقی از عدالت و سود و زیان هستیم. لذا جهت حل این مشکل باید در مسایل پیچیده و کاملا حیاتی اخلاق زیست فناوری، اصولی منسجم و هماهنگ برآمده از تفکر توحیدی و با تاکید بر معنویت قدسی تدوین شود تا اخلاق زیست فناوری بر شالوده های چنین اصولی استوار گشته و در پرتو آن اسب سرکش و پرقدرت فناوری نوظهور زیستی با لگام حکمت عملی برآمده از ارزش های متعالی انسانی مهار شود.

امروزه گردشگری سلامت پدیده ای مهم و رو به رشد در جهان به شمار می رود. ایران از گذشته یکی از مراکز فعال گردشگری سلامت در منطقه خاورمیانه بوده است. در عین حال همواره نگرانی هایی پیرامون جنبه های اخلاقی گردشگری سلامت در سطح جهان وجود داشته است. در این مقاله ضمن اشاره به مباحث اخلاقی مطرح در مورد این موضوع، به بیان وضعیت اخلاقی در سه حوزه گردشگری درمانی در ایران شامل پیوند عضو، سقط جنین درمانی و فناوری های کمک باروری پرداخته ایم. برای گردآوری اطلاعات؛ پایگاه های اطلاعاتی علمی و دانشگاهی SID, Pubmed, Google Scholar, Iranmedex, Magiran، سامانه قوانین مجلس شورای اسلامی؛ روزنامه ها، مقاله ها و اخبار آنلاین و صفحات وب مرتبط با موضوع گردشگری درمانی در ایران مورد بررسی قرار گرفت. یافته های ما نشان می دهد که وجود برخی امکانات و مقررات در مواردی باعث افزایش تمایل شهروندان سایر کشورها برای مسافرت به ایران و دریافت خدمات سلامت مورد نظر شده است، اما راهنماهای اخلاقی مدونی برای این حوزه وجود ندارد و پیشنهاد می شود چنین راهنماهایی تدوین گردد.

فناوری های نوین مهندسی ژنتیک این امکان را در اختیار بشر قرار داده است تا بتواند اقدام به دست کاری ژنتیکی موجوات مختلف نماید. این موجودات که به موجودات تراریخته معروفند اهمیت زیادی در علوم مختلف از جمله پزشکی، داروسازی، صنایع، کشاورزی و... پیدا کرده اند. از جمله مهم ترین کاربردهای این موجودات در کشاورزی و تولید غذا است. گسترش محصولات تراریخته نگرانی هایی از جنبه اخلاقی، اجتماعی و ایمنی زیستی در جهت پذیرش این فراورده های غذایی جدید در بین عموم مطرح نموده است. در این میان، دیدگاه های مذهبی هم نقش قابل ملاحظه ای در پذیرش عمومی این فناوری دارد.بدیهی است دیدگاه ادیان مختلف و تاثیر آن ها در تصمیم گیری مصرف کنندگان متفاوت است. در این مقاله نظر سه دین بزرگ الهی (اسلام، مسیحیت و یهودیت) در زمینه موضوع چالشی محصولات تراریخته مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. نتایج این بررسی نشان می دهد که هیچ اجماع کلی در درون این سه دین در این زمینه وجود ندارد. با این وجود، در مجموع به نظر می رسد که تمایل عمومی در هر سه این ادیان به طور فزاینده ای به سمت پذیرش این فناوری و انجام تحقیقات در زمینه محصولات تراریخته و همچنین مصرف آن ها است، ولی تقریبا تمامی آنها به بررسی های دقیق علمی، اخلاقی و نظارتی در خصوص این محصولات و همچنین برچسب زنی آن ها تاکید دارند.همچنین عوامل متعدد دیگری مانند رسانه ها، فعالان محیط زیست، دانشمندان و صنایع غذایی و همچنین تمامی منابع اطلاعاتی مردم که بر درک و شناخت مصرف کنندگان نقش دارند هم بر تاثیر جنبه های مذهبی بر پذیرش محصولات تراریخته تاثیر دارند.

زمینه: آب از جمله با ارزش ترین عوامل زیست محیطی است که سهم بسزایی در حیات و سلامت انسان دارد. مروری گذرا به منابع اسلامی نشان می دهد که استفاده بهینه از این موهبت الهی پیوسته مورد تاکید امامان معصوم بوده است. فقهای مسلمان نیز با بر شمردن دوازده نوع آب کوشیده اند تا بسته به شرایط مختلف اقلیمی از یک سو با طرح الگوی دینی، شیوه درست مصرف کردن آب را به عموم مسلمانان نشان دهند، از سوی دیگر، با تعیین شاخص های دینی، از هدر رفتن و آلودگی آن جلوگیری کنند. پرسش اصلی در بررسی اخلاقی - فقهی بهره وری از منابع آب آن است که آیا می توان رابطه ای منطقی و معنی دار بین اصول اخلاق زیستی، و آموزه های دینی مرتبط با محیط زیست به دست آورد. در این پژوهش بر آن هستیم تا با بهره گیری از منابع فقهی، الگویی اخلاقی - دینی در بهره وری و حفاظت از آب به عنوان یکی از عوامل طبیعی زیست محیطی ارائه کنیم.روش کار: این پژوهش به صورت توصیفی و کتابخانه ای انجام و تلاش شده است، پس از توضیح مفاهیم، مبانی و اصول اخلاق زیستی، جایگاه دو اصل عدالت و ضرر نرسانی در آموزه های دینی (فقهی) مورد واکاوی قرار گیرد و بر اساس آن، چگونگی و پیامدهای بهره وری از منابع آب ارزیابی فقهی - اخلاقی شود.یافته ها: بررسی حاضر بیانگر این واقعیت است که از یک سو، اصول اخلاق زیستی، اصولی جهان شمول بوده و به لحاظ خاستگاه عقلایی آن، از دیرباز مورد تایید رهبران دین مبین اسلام بوده اند و از سوی دیگر، فقهای مسلمان قرن ها پیش از تدوین این اصول، با تکیه به آموزه های دینی (قرآن و سنت)، ضمن توجه به آن ها و در قالب گزاره های فقه محیط زیست، درصدد بیان وظایف انسان ها در برخورد با منابع زیست محیطی از جمله آب های سطحی و زیر سطحی بوده و هستند.نتیجه گیری: دو اصل عدالت و ضرر نرسانی، دو اصل اخلاق زیستی حاکم بر بهره وری از منابع زیست محیطی، از جمله منابع آبی است و هرگونه استفاده از این منابع بدون درنظر گرفتن آن ها، کاری غیراخلاقی و هم زمان، عملی حرام خواهد بود.