جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

درباره سقط جنین از منظر اخلاقی سه دیدگاه لیبرالی، محافظه کارانه و اعتدالی مطرح شده است. بر اساس دیدگاه لیبرال، سقط جنین در هر زمانی از دوره بارداری و به هر دلیلی اخلاقا مجاز است. مری آنه وارن یکی از مدافعان این دیدگاه است. وارن استدلال سنتی بر مجاز نبودن سقط جنین را به دلیل عدم تکرار حد وسط عقیم می داند و معتقد است انسان در دو مقدمه استدلال به یک معنا به کار نرفته است؛ انسان در مقدمه اول به معنای زیست شناختی است و در مقدمه دوم به معنای انسان اجتماعی است که وارن آن را شخص می نامد. وارن پنج معیار برای تمایز میان انسان و شخص ارائه می دهد و معتقد است جنین انسان و حتی نوزاد تازه متولد شده فاقد ویژگی های شخص بودن اند. او تولد را ملاک کسب حقوق برابر اخلاقی دانسته و سایر معیارهای ارائه شده از جمله آگاهی، نخستین حرکت جنین در رحم مادر، احساس و زیست پذیری را رد می کند، گرچه در منابع انگلیسی تا حدودی به نقد و بررسی دیدگاه وارن پرداخته اند، ولی در منابع فارسی نه تنها به تولد به مثابه ملاک و معیار منزلت اخلاقی توجهی نشده، بلکه دیدگاه وارن نیز مورد نقد و بررسی قرار نگرفته است. در این مقاله به بررسی و نقد دیدگاه وارن درباره تولد به عنوان ملاک برابری اخلاقی بودن سقط جنین پرداخته و مشخص خواهد شد که جنین از لحظه لقاح واجد حقوق اخلاقی می شود نه هنگام تولد.

در جهان کنونی بشر متوجه عواقب زیانبار بهره برداری بی رویه از طبیعت و پیدایش انواع آلاینده ها در محیط زیست خود شده است. بحران محیط زیست که در حال حاضر گریبانگیر اکثر کشورهاست، از بحران روحی و معنوی سرچشمه گرفته است. دین اسلام از طبیعت و جهان محیط بر انسان و خود انسان، تعریف ویژه خود را دارد. پدیده های طبیعی آیات الهی هستند و در رابطه با خداوند دارای معنی و هدف می باشد و علاوه بر منشا الهی، آینه صفات خداست که می تواند از طریق اصلاح نگرش معرفتی و رفتار اخلاقی و تربیتی بشر راهگشای حل معضلات زیست محیطی امروز باشد. بررسی مبانی معرفت شناسی، جهان شناسی و انسان شناسی، تبیین معنی داری و هدفداری جهان آفرینش، همچنین توجه به خود انسان و ایجاد مسوولیت در او نسبت به اعتقادات و ارزش ها از جمله نقاط قوت دیدگاه اسلام و بعضا سایر ادیان در استفاده از منابع موجود در طبیعت است.

علم پزشکی به عنوان یکی از علوم پراهمیت در تاریخ علم و حکمت تلقی می گردد. اهمیت این علم به نحوی است که حتی در روایات اسلامی از آن به عنوان یکی از دو علم اساسی یاد شده است. هدف از این پژوهش بررسی حقوق پزشکی با استفاده از آرای حکمای اسلامی (فارابی، ابن سینا و ملاصدرا) است. در این پژوهش سعی داریم با استفاده از مبانی علم النفس حکمای اسلامی نظیر دوبعدی بودن انسان، تاکید بر اصالت بعد روحی، تبیین ابعاد مختلف بعد روحی انسان و همچنین تبیین بعد جسمانی انسان به عنوان یک کل واحد، به بررسی حوزه های گوناگون پزشکی نوین در حوزه آنتولوژیک، متدلوژی و معرفت شناسی پرداخته شود. از نتایج این پژوهش می توان به علل عدم تشخیص واقعی بیماری توسط پزشکان در بستری معرفت شناسانه اشاره نمود. روش مورد استفاده در این پژوهش اسنادی - تحلیلی است که با استفاده از متون حکمی و فلسفی، آرای حکمای اسلامی مورد بررسی و تبیین واقع شده است.

عموم ارزیابی های اخلاقی در مورد مسائل زیستی با توجه به نظریه های اخلاقی موجود یا تلفیق آن ها به صورت یک راهبرد اخلاقی انجام می شوند. آنچه در غالب این ارزیابی ها مفروض گرفته شده اعتبار نگرش قاعده گرا یا اصل گرا به مناقشه های جاری و ضرورت کاربرد یک نظریه اخلاقی به مثابه منشا و زمینه قاعده یا قواعد اصلی است. نه فقط در پژوهش های اخلاقی نظری بلکه در عمل نیز گمان بر این است که قواعد می توانند دستگیر تصمیم گیرندگان، سیاست گذاران، اعضای کمیته های اخلاق زیستی و مجریان طرح های پژوهشی باشند. اصول اخلاق زیستی بر این اساس شکل گرفته اند. با این حال، در دهه های اخیر به صور گوناگون، اعتبار نگرش عام گرایانه به اخلاق به نقد کشیده شده است. در این مقاله، شأن معرفت شناختی و اخلاقی اصول اخلاق زیستی از دو منظر عام گرایانه و خاص گرایانه بررسی و نشان داده می شود که این انتقادات تفسیر سنتی از این اصول را، که تا حدی به روند انضمامی شکل گیری احکام اخلاقی بی اعتنا است، کنار می نهند اما تفسیر تعدیل شده از عام گرایی اخلاقی می تواند همچنان کاربرد این اصول را موجه سازد.

مقدمه: مساله «رشد اخلاقی» در طول قرن ها از مهم ترین مسایل اجتماعی مورد توجه بوده است. قرآن به عنوان کامل ترین کتاب راهنمای بشر دربردارنده بحث های عمیق اخلاقی است. مسائل اخلاقی در زمان ما اهمیت ویژه ای دارد، چرا که نظریه پردازان مختلفی هر یک بنابر زمینه ایدئولوژیکی و فرهنگی، در این زمینه نظریه پردازی نموده اند و اکثریت آنها نتوانسته اند از زندگی عرفی انسان فراتر رفته و بنیان های روحانی و عقلانی و انگیزشی در اخلاق را که ریشه در خلقت الهی و فطرت آدمی دارد، مورد توجه قرار دهند. مطالعه و بررسی رشد اخلاقی از دیدگاه اسلامی و مبتنی برقرآن کریم نیازمند بررسی گسترده و از ابعاد مختلف می باشد. در این مطالعه سعی شده است به عنوان مقدمه و ورود در این مبحث عظیم، نظریه رشد اخلاقی کولبرگ با رویکرد قرآنی مورد بررسی قرار گیرد.روش کار: این مطالعه از نوع مطالعات مروری است که با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و اینترنتی انجام شده است و منابع مرتبط با موضوع استخراج گردیده و مورد بررسی قرار گرفته است.یافته ها: از دید قرآن، انسان در طول زندگی از مراحلی با ویژگی های مخصوص آن مرحله می گذرد و این دیدگاه در نظریه رشد شناختی و اخلاقی روان شناسان معاصر از جمله پیاژه و کولبرگ نیز مطرح شده است. از منظر کولبرگ مراحل رشد اخلاقی ثابت و بدون تغییر هستند و استدلال و داوری های اخلاقی با جنبه های شناختی ارتباط دارد. اما از نظر اسلام قوانین و احکام اخلاقی مطلق و واقعی هستند و از این رو در برخی موارد نظریات روان شناسان غربی کاملا متفاوت و حتی متضاد با رویکرد اسلامی است. از جمله اینکه روان شناسان غربی، به تمامیت رشد اخلاقی انسان کمتر توجه دارند و یا چنان متمرکز بر سطوح پایین تحول اخلاق آدمی هستند که سطوح متعالی روحانی و عقلانی در اخلاق را نادیده می گیرند.نتیجه گیری: مهمترین انتقاد به نظریه رشد اخلاقی کولبرگ این است که تا حدی ماهیت چندبعدی حوزه اخلاق را نادیده گرفته است و دچار محدودیت ها و ضعف های نظری است. اتکاء به نظریه های روان شناسی و ابزارهای تهیه شده برای سنجش رشد اخلاق در غرب، با فرهنگ دینی و ملی ما کاملا تطابق ندارد. هرچند در زمینه مباحث رشد اخلاقی از دیدگاه قرآن، کتب ارزشمندی در منابع شیعی یافت می شود، اما مطالعات کمی در زمینه بررسی و نقد نظریه های نشات گرفته از ذهن روان شناسان غربی با رویکرد قرآنی یا اسلامی انجام شده است. بنابراین لازم است که دانشمندان ایرانی به تولید دانش های مبتنی بر بنیادهای دینی و حکمت و فرهنگ اسلامی - ایرانی روی آورند.

تحولات زیست فناوری در عصر حاضر، بسترساز بروز چالش هایی اخلاقی است که پاسخ به آن ها در جلوه پارادایم رایج در بررسی های اخلاقی زیست فناوری و مولفه های هنجاری آن نمایان شده است. با این وجود سنجش اصول چهارگانه حاکم بر اخلاق زیست فناوری معاصر و مشاهده عدم هماهنگی و انسجام لازم میان آن ها، حاکی از واگرایی و ناکارآمدی نظریه رایج در اخلاق زیست فناوری از ناحیه قواعد و اصول خود می باشد. همچنین ابتنای این اصول بر مبانی اومانیسم، فردگرایی، آموزه های لیبرالی، تقدم حق بر خیر و قراردادگرایی، اخلاق زیست فناوری را به سوی تخریب محیط زیست و ذخایر ژنتیک انسانی، خود بزرگ بینی لجام گسیخته در انسان و نسبیت انگاری در ارزش ها سوق می دهد و در جریان غلبه مولفه های مصلحت گرا و لذت گرای افراطی بر عقلانیت ارزشی در نظریه رایج، شاهد تقلیل گرایی آشکار در تلقی از عدالت و سود و زیان هستیم. لذا جهت حل این مشکل باید در مسایل پیچیده و کاملا حیاتی اخلاق زیست فناوری، اصولی منسجم و هماهنگ برآمده از تفکر توحیدی و با تاکید بر معنویت قدسی تدوین شود تا اخلاق زیست فناوری بر شالوده های چنین اصولی استوار گشته و در پرتو آن اسب سرکش و پرقدرت فناوری نوظهور زیستی با لگام حکمت عملی برآمده از ارزش های متعالی انسانی مهار شود.

عناصر طبیعت، موجودات (گیاهان و حیوانات) و مناسبات زیستی متعادل بین آنها تشکیل دهنده طبیعت است. خداوند متعال این سرمایه غنی را به بشر ارزانی داشته تا انسان ها و موجودات ضمن بهره مندی از آن، به عمران و آبادانی زمین همت گمارند و بستر زیست گاهی مناسب برای همه موجودات باقی بماند. از این رو حق استفاده از آن را باید از مصادیق مهم حقوق بشر دانست. قرآن کریم در آموزه های توصیفی و حتی دستوری خود بر مصونیت طبیعت و منابع طبیعی و تعادل زیست محیطی از هر گونه تجاوز، تعدی و فساد در آن تاکید ورزیده است و بر این اساس، تجاوز و تعدی به طبیعت را فساد در زمین دانسته که عذاب اخروی و مسوولیت دنیوی را در پی خواهد داشت. در این مقاله ضمن شناسایی عناصر کلیدی تشکیل دهنده طبیعت و محیط زندگی انسان در قرآن، آیات مربوط به هر دو گستره را با روش تفسیری مفسرین فقهی امامیه و اهل سنت با رهیافت هایی از کتاب «فقه القرآن راوندی» و «الجامع قرطبی» ارائه و با تاکید بر روابط عمیق بین انسان و مناسبات انسان ها با طبیعت، فرضیه مسوولیت اخلاقی، مدنی و کیفری متجاوز به حقوق طبیعت را در حقوق اسلام اثبات می نماییم.

اصول چهارگانه اخلاقی که به طور مشترک در اخلاق زیستی و اخلاق پزشکی کاربرد دارند، حاصل همگرایی اندیشمندان حوزه های مختلف اجتماعی و جهانی است که بر محور انسان گرایی شکل گرفته و خاستگاه آن فرهنگ غرب می باشد. هرچند اخلاق زیستی سکولار اصولی را مجسم می سازد که قابل تعمیم جهانی است و به همه افراد و مفاهیم اخلاقی مربوط می شود و به عنوان معیاری برای بررسی معضلات اخلاقی و ارایه الگوی تصمیم گیری در زمینه مباحث اخلاق زیستی مورد توجه است، لیکن از حیث مقارنه و تطبیق در مبانی آن با فرهنگ ها و مکتب های مختلف اخلاقی، دارای تفاوت های اساسی است. این وجوه تفاوت در مکاتب و ادیان ابراهیمی به ویژه مکتب حیات بخش اسلام بیشتر قابل درک است. این مقاله اصول چهارگانه اخلاق زیستی را از منظر فقه و حقوق اسلامی مورد بررسی قرار می دهد و با توجه به روشن بودن ابعاد آن در فرهنگ غربی توجه نگارندگان صرفا معطوف به مطالعه موضوع از منظر فقه و حقوق اسلامی است.

امروزه محور مباحث حقوق بشری، کرامت انسانی بوده و سایر قواعد در حقوق اساسی انسان ها منبعث از ارج نهادن به شخصیت آنان پدید آمده است. از این رو بررسی مبانی نظری کرامت انسانی در دو نظام فکری و حقوقی، یعنی اسلام و غرب، سبب تسهیل در فهم اقتضائات و منافیات کرامت انسانی در تحقیقات پزشکی خواهد بود. از دیدگاه اسلامی، انسان به موهبت نفخه الهی، برخوردار از عقل و صاحب اختیار و مستعد رشد و تعالی، و طبعا، مسوول حفظ کرامت معنوی خویش است و هر گونه رفتاری که منتهی به نقض این کرامت گردد، شایسته نیست؛ در حالی که در نگاه غربی، به تبع دیدگاه اومانیستی، حیثیت انسانی به خودی خود و بریده از منشا الهی، خاستگاه تقدس و تمتع از حقوق و آزادی های اساسی شده و هیچ تکلیفی را در این زمینه برنتابیده است. از این رو سوژه مورد تحقیق، به مثابه یک جاندار بیولوژیک محض تلقی می شود.