جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الأصْفی فی تَفْسیرِ القُرْآن تفسیری به زبان عربی و شامل تفسیر کل قرآن، اثر ملامحسن فیض کاشانی (۱۰۰۷ق/۹۷۷ش-۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش) است. الاصفی برگزیده‌ای از تفسیر صافی است. فیض در الاصفی به تفسیر اهل بیت اکتفا کرده است. با اين ديد تفسيرى روايى است. و نيز مى‌توان آن را آميخته‌اى از روايت و درايت دانست. الاصفى در 21 هزار سطر، حدود يك سوم صافى مى‌باشد كه در دو مجلد ارائه شده است. تفسير صافى در سال 1075 پايان يافت و بعد از دو سال الاصفى به نهايت رسيد. کتاب از دو جزء تشکیل شده که جزء اول آن شامل سوره‌های حمد تا اسراء و جزء دوم از سوره کهف تا آخرین سوره قرآن است. مفسر در مقدمه بر اين معنا تكيه دارد كه: كسيكه در فهم معانى قرآن به اخبار مراجعه مى‌كند، اگر بخواهد به تناقض و تضاد نرسد، بايد در معناى آيات و تفسير آنها بر برخى روايات آحاد و افراد تكيه نكند، بلكه به معناى عام و مفهومى كه از مجموعه روايات فهميده مى‌شود بايد تكيه كند، بدين ترتيب تناقض در اخبار نيز مرتفع مى‌شود، مواردى از اخبار كه بر تخصيص معنا دلالت دارد، براى اشاره به منزّل فيه، يا اشاره به يكى از بطون آيه است، و ممكن است معناى ديگرى را قصد كرده باشد، بستگى به فهم مخاطب و ميزان انس او با روايات دارد زيرا كلام معصومين( ع) به تناسب فهم مردم بيان شده است. اگر آن را بر معناى خاص، حمل كنيم، قرآن را محدود به همان موارد كرده‌ايم در نتيجه از فايده خواهد افتاد و حاشا كه چنين قصدى از روايات در كار باشد. با اين بيان معناى تأويل روشن مى‌شود و آن اراده بعض افراد معناى عام است، كه از ذهن مخاطب پنهان شده، كه در مقابل تنزيل مى‌باشد. روش ورود و خروج اين تفسير در مباحث به اين شكل است كه ابتدا، اطلاعات كلى شامل، مكى و مدنى بودن، نام سوره و تعداد آيات آن را بيان مى‌كند. پس از آن معناى آيات و كلمات را با روايات معصومين( ع) ذكر مى‌نمايد، رواياتى كه مصدر آنها، يعنى اسانيد و نام معصوم از آن به دليل اختصار حذف گرديده است. در مرحله بعد به معناى لغوى كلمات مى‌پردازد و سپس مطالب خود را كه برگرفته از اجتهاد خود يا تفاسير ديگران است، با عنوان« اقول» مطرح مى‌كند. در اين عنوان بين روايات نقل شده جمع كرده و گاه در اين جمع از آيات استفاده برده است، مانند ج 1 ص 8 در بحث« صراط مستقيم». و در نهايت با تعبير« و بالجمله»، تبيين و تفسير كلى فراز و جمع‌بندى آن را بيان مى‌دارد. در آخر هر سوره نيز به فضل سوره و ارزش آن به نقل از ثواب الاعمال مى‌پردازد. با وجود همت مفسر بر اختصار امّا از نقل شأن نزول از طريق روايت و غير آن، غفلت نمى‌ورزد، مانند ج 1 ص 14 آيه 8 سوره بقره. با اين وجود نيز گاهى به نقل اقوال مبادرت مى‌ورزد مانند ج 1 ص 17 آيه 19 سوره بقره.

الأصْفی فی تَفْسیرِ القُرْآن تفسیری به زبان عربی و شامل تفسیر کل قرآن، اثر ملامحسن فیض کاشانی (۱۰۰۷ق/۹۷۷ش-۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش) است. الاصفی برگزیده‌ای از تفسیر صافی است. فیض در الاصفی به تفسیر اهل بیت اکتفا کرده است. با اين ديد تفسيرى روايى است. و نيز مى‌توان آن را آميخته‌اى از روايت و درايت دانست. الاصفى در 21 هزار سطر، حدود يك سوم صافى مى‌باشد كه در دو مجلد ارائه شده است. تفسير صافى در سال 1075 پايان يافت و بعد از دو سال الاصفى به نهايت رسيد. کتاب از دو جزء تشکیل شده که جزء اول آن شامل سوره‌های حمد تا اسراء و جزء دوم از سوره کهف تا آخرین سوره قرآن است. مفسر در مقدمه بر اين معنا تكيه دارد كه: كسيكه در فهم معانى قرآن به اخبار مراجعه مى‌كند، اگر بخواهد به تناقض و تضاد نرسد، بايد در معناى آيات و تفسير آنها بر برخى روايات آحاد و افراد تكيه نكند، بلكه به معناى عام و مفهومى كه از مجموعه روايات فهميده مى‌شود بايد تكيه كند، بدين ترتيب تناقض در اخبار نيز مرتفع مى‌شود، مواردى از اخبار كه بر تخصيص معنا دلالت دارد، براى اشاره به منزّل فيه، يا اشاره به يكى از بطون آيه است، و ممكن است معناى ديگرى را قصد كرده باشد، بستگى به فهم مخاطب و ميزان انس او با روايات دارد زيرا كلام معصومين( ع) به تناسب فهم مردم بيان شده است. اگر آن را بر معناى خاص، حمل كنيم، قرآن را محدود به همان موارد كرده‌ايم در نتيجه از فايده خواهد افتاد و حاشا كه چنين قصدى از روايات در كار باشد. با اين بيان معناى تأويل روشن مى‌شود و آن اراده بعض افراد معناى عام است، كه از ذهن مخاطب پنهان شده، كه در مقابل تنزيل مى‌باشد. روش ورود و خروج اين تفسير در مباحث به اين شكل است كه ابتدا، اطلاعات كلى شامل، مكى و مدنى بودن، نام سوره و تعداد آيات آن را بيان مى‌كند. پس از آن معناى آيات و كلمات را با روايات معصومين( ع) ذكر مى‌نمايد، رواياتى كه مصدر آنها، يعنى اسانيد و نام معصوم از آن به دليل اختصار حذف گرديده است. در مرحله بعد به معناى لغوى كلمات مى‌پردازد و سپس مطالب خود را كه برگرفته از اجتهاد خود يا تفاسير ديگران است، با عنوان« اقول» مطرح مى‌كند. در اين عنوان بين روايات نقل شده جمع كرده و گاه در اين جمع از آيات استفاده برده است، مانند ج 1 ص 8 در بحث« صراط مستقيم». و در نهايت با تعبير« و بالجمله»، تبيين و تفسير كلى فراز و جمع‌بندى آن را بيان مى‌دارد. در آخر هر سوره نيز به فضل سوره و ارزش آن به نقل از ثواب الاعمال مى‌پردازد. با وجود همت مفسر بر اختصار امّا از نقل شأن نزول از طريق روايت و غير آن، غفلت نمى‌ورزد، مانند ج 1 ص 14 آيه 8 سوره بقره. با اين وجود نيز گاهى به نقل اقوال مبادرت مى‌ورزد مانند ج 1 ص 17 آيه 19 سوره بقره.

مباحث ده گانه این پایان نامه عبارتند از: اهمیت وعظمت قرآن، نزول قرآن، جمع و تدوین قرآن، حروف مقطعه، محکم و متشابه، تفسیر، تأویل، تفسیر به رأی،تحریف قرآن و سبعة احرف . موضوعات مذکور نخست در منابع دیگر و سپس در تفسیر صافی متعلق به فیض کاشانی بررسی شده اند . گفتنی است که در مقدمه ای که فیض بر تفسیر خود نوشته، مباحث ارزشمندی درخصوص علوم قرآن مطرح گردیده است.

چکیدهتفسیر القرآن العظیم ابن‌کثیر از تفاسیر روایی قرن هشتم است که متأثراز تفاسیرجامع البیان طبری و همچنین اصول تفسیری ابن‌تیمیه است. زمینه‌ها و بسترهای شکل‌گیری این تفسیر از یک‌سو و روش‌های تفسیری مفسر از سوی دیگر به این تفسیر ویژگی‌های ممتازی بخشیده که آن را شایسته‌ی تتبع قرار می‌دهد. به ویژه زمانی‌که آن را در ترازوی سنجش با تفسیری چون تفسیر صافی فیض کاشانی قرار دهیم که براساس رویکرد حدیثی علمای شیعه در قرن یازدهم و دوازدهم و به دنبال آن سیر تدوین تفاسیر اثری شیعه در دو قرن یاد شده سامان یافته است. که نگارنده را برآن داشت تا سوالاتی را در این پایان نامه بررسی کند و پاسخ دهد.1. فیض کاشانی و ابن‌کثیر درتفسیر خود از کدام روش تفسیری پیروی نموده اند؟ 2. فیض و ابن‌کثیر در تفسیرشان دارای چه رویکردی در اسرائیلیات هستند؟ 3. تأویل از دیدگاه فیض و ابن‌کثیر چگونه به کار رفته است؟ در پاسخ به سوال اول باید گفت: روش تفسیری ابن‌کثیر تفسیر قرآن به قرآن و قرآن به سنت براساس منابع روایی اهل‌سنت و روش فیض کاشانی روش آمیخته با تأویلات باطنی براساس منابع روایی شیعی است.در پاسخ به سوال دوم نیز به این نتیجه دست می‌یابیم که: هر دو مفسر (ابن‌کثیرو فیض کاشانی) نسبت به اسرائیلیات رویکردی نقادانه دارند، اما مبانی وروش هر یک در نقد اسرائیلیات متفاوت از دیگری است.در پاسخ به سوال سوم: علیرغم اثرپذیری ابن‌کثیر از ابن‌تیمیه در زمینه‌های گوناگون، تأویلات باطنی به معنای مصطلح آن در تفسیر وی به چشم نمی‌خورد؛ اما در تفسیر فیض کاشانی تأویلات باطنی وجود دارد.روش روایی هر دو تفسیر با توجه به آنکه تفسیر ابن‌کثیر براساس روایات اهل‌سنت و تفسیر صافی براساس روایات اهل‌بیت شکل گرفته و کیفیت نقد اسرائیلیات و همچنین رویکرد تأویلی در دو تفسیر یاد شده نکات برجسته‌ای است که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد.کلمات کلیدی: ابن‌کثیر، تفسیرالقرآن‌ العظیم، فیض‌کاشانی، تفسیرصافی، ‌روش تفسیری‌، اسرائیلیات، تأویل.

چکیدهتأویل به عنوان روشی برای بیان مقاصد ومفاهیم قرآنی در ساختار تفاسیر روایی وعرفانی قابل بحث وبررسی است. هریک از تفاسیر یاد شده با استفاده از روایت ظهر وبطن، ظهر تفسیر وبطن تأویل را دانسته و دست به تأویل زده است که بر اساس مبانی، پیش فرض هاوگرایش های فکری مفسران نگاه های متفاوتی در رابطه به تأویل دارند. تأویل های انجام شده در تفسیر صافی از نگاه تعداد محدود، از نظر ساختار، به تک تک واژه ها بدون در نظرداشت مفهوم انها در جمله پرداخته است، فقط در موارد نادری جمله ها را تأویل کرده است که اغلب این موارد، بواسطه شخص نویسنده صورت گرفته و موارد تک واژه ای بر گرفته از روایات معصومان (ع) است.باوجود مذمت ابن عربی از تأویل اصطلاحی تفسیر القرآن الکریم نظر به متن وادعای نویسنده سراسر تأویل با استفاده از کشف وشهود است. نویسنده ای صوفی این تفسیر آیات قرآن را مطابق اندیشه عرفانی خویش تأویل و تطبیق کرده است. اکثر تأویل ها دررابطه به جهان شناسی صوفی وفلسفه وجودی ابن عربی انجام شده است ولی ازانجای که مباحثی هم چون قضا وقدر، آخرت و... برای صوفی مهم است این مباحث نیز در تأویلشامل گردیده است.تفسیر ابن عربی که طبق ادعای نویسنده آن سراسر تأویل است، در موارد خیلی محدودی پیرامون آیات که ظاهر آنها بر محتوای شان صراحت تام دارند تفسیر رایج را بیان داشته وسپس به تأویل پرداخته است. تفسیر القرآن الکریم منتسب به ابن عربی همان تأویلات القرآن عبد الرزاق کاشانی عارف قرن هشتم هجری است که اشتباها ویا روی بعض ملحوظات به اسم ابن عربی منتشر شده است. گونه های تأویل در تفا سیریاد شده عبارت از تطبیق و معانی باطنی است که در تفسیرصافیتأویل با وجود ظهور آیه وجود داشته از جمله جری وتطبیق به بخش های درست ونادرس تقسیم میگردد. هردو تفسیر در تطبیق و بیان معنای باطنی مشترک هستند ولی تطبیق های انجام شده درهرکدام نظر به مشرب فکری ایشان از تفاوت های چشم گیری برخوردار است، دربیان معانی باطنی آیه نیز هردو باهم متفاوت هستند. نوعی دیگری ازتأویل در تفسیر القرآن الکریم به چشم می خورد که بی مناسبت به تأویل های ذوقی نیست، از انجای که عرفا معتقد اندکه کشف وشهوداز جانب خداوند برای انها دست می دهد. این نوع دراین تحقیق بنام گونه فیضی مسمی گردیده است.

«اخباريان» نحله اى از محدثان شيعى در دوران متأخرند كه اخبار اهل بيت عليهم السلام را مهم ترين مأخذ در عقايد، اخلاقيات و احكام شرعى مى دانند و به ساير مدارك، فقط در صورتى كه با احاديث ائمه اطهار عليهم السلام تأييد شده باشد، استناد مى كنند و به روش هاى اجتهادى و رجالى متأخران، به ويژه آنچه مبنايى جز عقل نداشته باشد، به ديده انتقاد مى نگرند. با بررسى ديدگاه اخباريان در تأليفاتشان، مى توان گفت: گرچه اخباريان همانند ديگر عالمان اسلامى، قرآن كريم را يك كتاب آسمانى و معجزه جاودان پيامبر اسلام مى دانند، ولى طيف افراطى آنها معتقدند: آيات قرآن، تنها براى مخاطبانش، يعنى معصومان عليهم السلام، قابل فهم و تفسير است. ازاين رو، مى گويند: علم قرآن منحصر در آنان است و عقل انسان هاى غيرمعصوم راهى به درك و فهم معارف قرآن ندارد و تنها راه فهم قرآن را توسط غيرمعصوم، مراجعه به روايات اهل بيت عليهم السلام مى دانند و جامعيت قرآن را به معناى وجود همه علوم، اعم از مادى و معنوى در قرآن مى دانند. اين مقاله با رويكرد توصيفى و تحليلى به شناخت قرآن از منظر اخباريان مى پردازد.

درباره واژه های متشابه قرآن چهار دیدگاه اصلی وجود دارد: دیدگاه اهل ظاهر، نظریه اشتراک لفظی، نظریه حقیقت و مجاز و نظریه روح معنا. طبق نظریه روح معنا الفاظ بر ارواح معانی وضع شده اند و خصوصیات مصادیق در معنای آن ها در نظر گرفته نشده است. از این رو کاربرد آن ها می تواند در مصادیق معقول نیز حقیقی باشد. بنابراین الفاظ متشابهی که در قرآن به کار رفته اند در مصادیق مجرد و معقول به نحو حقیقی و نه مجازی استعمال شده اند.این دیدگاه فلسفی- عرفانی درباره زبان را نخستین بار غزالی و پس از وی بزرگان فرهنگ اسلامی تا روزگار ما پیوسته مطرح کرده اند. به ویژه بزرگانی چون ملاصدرا، علامه طباطبایی، حکیم سبزواری و امام خمینی از آن گفته اند. در این پژوهش، به طور خاص تبیین فیض کاشانی از این نظریه بررسی می شود.

این پایان نامه شامل ترجمه جز 30 قرآن کریم از تفسیر صافی مرحوم مولی محسن فیض کاشانی است.تفسیر صافی یکی از تفاسیر روایی شیعه می باشد و روایات اهل بیت علیهم السلام را که در تفسیر آیات قرآن در کتب مختلف روایی یا تفسیری آمده است جمع آوری و در ذیل آیات آورده است. مولف در توضیح مفردات از تفسیر انوارالتنزیل و اسرارالتاویل قاضی ناصرالدین ابوسعید عبدالله ابن عمر شیرازی بیضاوی استفاده نموده است. منابع روایی فیض در این تفسیر کتب روایی شیعه از جمله اصول ، فروع و روضه کافی و بعضی از آثار شیخ صدوق و شیخ مفید و تفاسیر مجمع البیان و قمی می باشد.

نویسنده در این نوشتار نخست از انگیزه نگارش تفسیر توسط فیض کاشانى، سخن گفته سپس مبانى تفسیر وى را مطرح کرده است آنگاه از منابع تفسیرى و روائى مفسر یاد نموده است در ادامه از ویژگى هاى لغوى، روائى و روش قرآن به قرآن در تفسیر صافى بحث کرده است و در پایان قواعد به کار رفته در تفسیر را بر شمرده است.

این پایان نامه در گام نخست، با تکیه بر مقدمات تفسیر صافی، به معرفی مبانی تفسیر قرآن از دیدگاه فیض کاشانی پرداخته است. در نتیجه این بررسی، هفت مبنای تفسیری ذیل استخراج شده است: 1 رعایت نظمی شایسته و اسلوبی دقیق در تفسیر،2 الفاظ قرآن حقیقت است نه مجاز، 3 تعمیم معنا در حقایق قرآنی، 4 پرهیز از تفسیر مذموم، 5 تحریف قرآن در حد حذف مطالب غیر مخل به مقصود، 6 مبارزه با قشری گرایی در تفسیر و7 عدم عرضه مطالب غیر تفسیری. منظور از نظم شایسته تفسیری از نظر فیض، رعایت این مراحل در تفسیر است: 1 شرح الفاظ و مفاهیم آیات، 2 توجّه به موارد مطرح در علوم قرآنی، 3 استفاده از علوم روز برای تفسیر، 4 رعایت اولویتها در تفسیر دسته اول آیات که برای تفسیر نیاز به سماع از معصوم دارند؛ که این اولویتها به ترتیب، عبارتند از: استفاده از محکمات قرآن، روایات تفسیری امامیه، روایات تفسیری اهل سنت و تأویلات غیر معصومین واجد شرایط؛ و 5 ذکر نظرات مفسران دیگر در دسته ی دوّم آیات که بدون سماع از معصوم نیز قابل فهم و تفسیرند. در گام بعد نویسنده، به بررسی وفاداری فیض کاشانی به مبانی مورد ادعای خود، در متن تفسیر صافی پرداخته و در نهایت درباره ی این وفاداری نتیجه گیری نموده است.