جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطابق کلام وحی در آیات ?قالَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما یکونُ لَک أَنْ تَتَکبَّرَ فیها فَاخْرُجْ إِنَّک مِنَ الصَّاغِرینَ * قالَ أَنْظِرْنی إِلی یوْمِ یبْعَثُونَ* قالَ إِنَّک مِنَ الْمُنْظَرینَ * قالَ فَبِما أَغْوَیتَنی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَک الْمُسْتَقیم? (اعراف/??-??) ابلیس در جریان خلقت آدم و مأمور شدن سجده بر آدم به جهت?خودخواهی و تکبر از امر الهی سر برتافت و مطرود درگاه الهی شد و چون انسان را در محرومیت خویش دخیل دانست به منظور انتقام از او با مهلتی که از خدا طلب کرد تصمیم به اغوا بشر نمود این موضوع در سوره های حجر و ص نیز بیان شده است. لذا ابلیس در متون دینی به‌ عنوان یکی از عوامل اصلی گمراهی نوع بشر مطرح شده به‌گونه‌ای که هیچ انسانی از شر وسوسه‌ها و اغواگری او در امان نیست و به همین جهت همواره آفرینش ابلیس و وجودش در نظام هستی برای انسان مورد سوال بوده که چرا خداوند به ابلیس مهلت داد تا مانعی در مسیر کمال و تعالی بشر باشد.لذا مسأله اصلی پژوهش حاضر (بر اساس مستنداتی از قرآن و روایات به‌ عنوان دو منبع غنی و معتبر، و تفاسیر شیعه و اهل سنت) در گام نخست تبیین چرایی استنظار ابلیس و اهداف ابلیس از این درخواست مهلت است و اینکه علی‌رغم کافر بودن و فقدان شرط مهم اجابت دعا (ایمان) پاسخ خداوند در برابر استنظار ابلیس چه بوده است؟ و در گام بعدی تبیین حکمت امهال ابلیس از سوی خداوند است. پیش‌فرض ما این است که علت استنظار ابلیس تأخیر در عقوبت آنی و انتقام از بشر و حکمت امهال ابلیس، اجرای سنت ابتلا و سنت استدراج به عنوان مهم‌ترین دلیل می‌باشد. این پژوهش در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول شامل کلیات و تبیین مفاهیم کلیدی است و در فصل دوم، ابلیس از جهت امکان وجود، حقیقت و ماهیت، فلسفه وجودیش در هستی و علت مطرود شدن او بررسی می‌شود و در فصل سوم، موضوع استنظار ابلیس و چرایی آن از نظر مفسران و رابطه استنظار با پیشینه اعتقادی ابلیس و پاسخ خداوند به استنظار وی مطرح می‌شود و در فصل چهارم، آخرین مهلت خداوند به ابلیس و حکمت این امهال از سوی خدا از منظر مفسران و متکلمان بررسی می‌شود. و حاصل این تحقیق اینکه ابلیس تا یوم المعلوم فرصت یافت تا با قصد انتقام از بشر به اغواگری او مشغول باشد و علی رغم اینکه در ظاهر هیچ خیری برای بشر ندارد، اما حکمت الهی اقتضا کرد تا این موجود کافر و عاصی از طریق امهال مشمول سنت ابتلا و استدراج قرار گیرد و همچنین با دشمنی نسبت به انسان و از طریق وسوسه کردن او وسیله‌ای برای ابتلا او باشد تا در پرتو مجاهده با این دشمن برونی، راه رشد و تکامل را بپیماید.

بی‌تردید مسئله‌ی حیات پس از مرگ، یکی از دغدغه‌های اصیل و دیرین بشری است که عمری به درازای عمر بشر دارد. یکی از مهم‌ترین مباحث در ادیان ابراهیمی اعتقاد به معاد و جهان پس از مرگ و به تبع آن بهشت و جهنم است. اعتقاد به دوزخ در بین بسیاری از ادیان و قبایل وجود داشته و دارد. هنرمندان نیز در طی قرون مختلف با توجه به مباحث و مفاهیم اعتقادی، به بازنمایی مفهوم دوزخ در آثار خود پرداخته‌اند. نگارنده در این تحقیق ضمن بررسی اجمالی توصیف و بازنمایی دوزخ در دو سنت اسلام و مسیحیت سعی کرده است این توصیفات را در آثار نقاشی هیرونیموس بوش و نگاره‌های معراج‌نامه‌ی میرحیدر بررسی کند و به این پرسش که آیا این هنرمندان آموزه‌های دینی را در کار خود بازآفرینی کرده‌اند یا خیر، پاسخ دهد. از جمله اهدافی که در این تحقیق به آن پرداخته شده است بررسی وجوه افتراق و اشتراک در مفهوم و بازنمایی دوزخ در دو سنت اسلام و مسیحیت با تأکید بر آثار بوش و نگاره‌های دوزخی معراج‌نامه‌ی میرحیدر در بازه‌ی زمانی قرن 9ه.ق،15 میلادی با بهره‌گیری از روش تطبیقی-مقایسه‌ای می‌باشد. این تحقیق ضمن بررسی بازنمایی مفهوم دوزخ نزد این هنرمندان به این نتیجه می‌رسد که نگارگران معراج‌نامه‌ی تیموری سعی داشته‌اند که به آموزه‌های دینی در اثر خود وفادار مانده در حالیکه آثار بوش، نقاش مذهبی، بازنمودی از خیالپردازی وی است. مطالب این تحقیق به صورت کتابخانه‌ایی جمع‌آوری شده و از نظر هدف بنیادی می-باشد.

در انجام این پژوهش دریافتیم که از یک سو تأکید قرآن کریم بر موضوعاتی همچون ؛ فطرت انسانی، تکامل و آزادی،‌ نوآوری را به یکی از ملزومات زندگی آدمی مبدل ساخته است و از سویی دیگر تحقق بخشیدن به اصول و مبانی قرآنی همچون قاعده نفی سبیل، اصل عزتمندی مومنان، اصل وجوب مقابله با تجاوزکاران و... مستلزم بذل تلاشی وافر در جهت تسریع روند نوآوری‌ها ست.شایان ذکر است، مفهوم « نوآوری » در اندیشه قرآنی دارای شرایط و ضوابطی است که نوآوران ملزم به اجرای آن می‌باشند. در این راستا استخراج نگرش قرآن کریم پیرامون مهمترین مقدمات از جمله : ارزش گذاری بر مقوله نقد ، اشاعه روحیه پرسشگری ، پرهیز از گفتمان جدلی ،تمهید فضای مناسب جهت تضارب آراءو موانعی مانند : جمود فکری ، گذشته گرایی ، شخصیت گرایی ، ازخود بیگانگی ، تلاشی در جهت تعیین مرزهای نوآوری خواهد بود .

براهین تجربی از عام‌ترین استدلالاتی است که توسط دانشمندان علوم از جمله در سده‌های 17 تا 20 و همچنین علامه طباطبایی، در اثبات وجود خدا بکار گرفته شده است. در میان انواع براهین تجربی، برهان نظم از استدلال‌های مشترک مورد تمسک آنان می‌باشد. البته نحوه تقریرهایی که از این برهان ارائه شده و میزان استفاده‌ای که از آن به عمل آمده، سبب گردیده برهان مذکور رنگ و شکلی متفاوت بیابد. برای نمونه برهان نظم مطرح شده در سده 17 توسط برخی، ملقب به نظریه خدای رخنه‌ها می‌گردد. در سده 18 بنابر انحرافی که در تفکر این قرن شکل می‌گیرد و خود طبیعت به جای الهیات برآمده از آن مورد پرستش واقع می‌شود، برهان نظم جز در بخش محدودی از این سده، مشاهد‌ه نمی‌شود. در قرن 19، با رواج نظریه تکامل این برهان و اعتقاد به خدا توسط کسانی که تکامل را برای تبیین پدیده‌ها کافی می‌دانند، به کنار نهاده می‌شود و برخی نیز در این سده، تکامل را تقریر تازه‌ای از برهان نظم معرفی می‌کنند؛ و اما در سده 20 برهان نظم با تقریرهای بسیار متنوع‌تری مورد توجه واقع می‌شود به طوری که این تقریرها با تقریرهای علامه از این برهان، اشتراکات بسیار بیشتری می‌یابد. اما حوزه اشتراک براهین تجربی اثبات وجود خدا میان تفکر قرن 20 و علامه به برهان نظم ختم نمی‌شود، بلکه برهان حدوث البته با تقریرهای متفاوت، از دیگر براهین مشترک آنان می‌باشد. برهان حرکت ازدیگر براهینی است که توسط علامه بکار گرفته می‌شود و در قرون مذکور کاربرد ندارد.

در این رساله سعی شده است، تا به بررسی یکی از دغدغه های اصلی بشر امروز، یعنی پاسخ به این پرسش که « آیا زندگی معناداراست؟ » پرداخته شود. مسأله معنای زندگی از دیرباز محل بحث و بررسی اندیشمندان بسیاری بوده است، اما در جهان معاصر با توجه به افزایش روزافزون اندیشه پوچ گرایی و تفکر نیهیلیستی، لزوم پرداختن به این بحث از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. در این خصوص دیدگاه استاد مطهری و دو تن از متفکران، متعلق به سنت الحادی غرب، آلبر کامو و توماس نیگل، مورد بررسی قرار گرفته است. کامو و نیگل بر این عقیده اند که زندگی انسان فاقد هر گونه معنای محصل و دست‌یافتنی است و انسان برای معنادار شدن زندگی، چاره ای جز جعل معنا از درون خویش ندارد. در مقابل استاد مطهری، معتقد است که انسان با حرکت در مسیر قرب الهی می تواند به کشف معنای زندگی خویش نائل آید. آن چه در نهایت از این مباحث حاصل شده است، این است که دیدگاه کامو و نیگل به نوعی موید پوچی زندگی انسان است و در عمل کمکی به رهایی انسان معاصر از منجلاب پوچی و بی معنایی نخواهد کرد. اما بر‌اساس نگرش شهید مطهری ساحت زندگی انسان بری از هر گونه پوچی و سر شار از امید و هدفمندی است.

مساله‌ای که این رساله سعی در پاسخ‌گویی به آن دارد این است که، آیا موجودات عالم همه زنده‌اند یا حیات مخصوص دسته خاصی از موجودات است؟ و اگر همه موجودات حیات دارند به جه صورت می‌باشد؟ ملاصدرا قائل به این است که، وجود و بقای ماده بدون نیروی حیات قابل تصور نیست لذا ثابت می‌کند حیات مساوق وجود است و وجود مقول به تشکیک. با بیان اینکه حیات یک نحوه وجود است حیات را برای همه موجودات عالم اثبات می‌کند و با تشکیک نحوه و شدت و ضعف این حیات را به تصویر می‌کشد.ملاصدرا می‌گوید: عشق رسیدن به کمال نهایی در همه اجزاء و ارکان عالم سریان دارد. تکاپو و جوش و خروشی که در همه ذرات جهان وجود دارد از نیروی عشق به کمال نهایی سرچشمه می‌گیرد. و از سوی دیگر عشق بدون حیات و شعور قابل تصور نیست. بنابراین در همه موجودات نیروی حیات سریان دارد؛ البته باید توجه داشت که حیات مانند وجود مقول به تشکیک است یعنی وجود هر چیزی عین حیات است و در کمال و نقص متناسب با یکدیگر هستند.

دانشمندان مسلمان، یکی از وجوه اعجاز قرآن را " انسجام و هماهنگی آیات با یکدیگر" و به تعبیری دیگر "عدم تناقض و ناسازگاری میان آیات قرآن" بیان کرده اند. در برخی آیات قرآن و روایات معصومین(ع)، بر این ویژگی و امتیاز قرآن کریم تأکید شده است. یکی از شبهاتی که از گذشته تا امروز پیرامون قرآن وارد کرده اند، شبهه "وجود تناقض و اختلاف میان برخی آیات قرآن" است. یکی از اهداف دشمنان قرآن از این ادعای باطل، این است که قرآن را کتابی بشری و غیر الهی جلوه دهند که از خطا و تعارض مصون نمی باشد. از جمله عللی که سبب شده است تا برخی مسأله اختلاف و تناقض میان آیات قرآن را مطرح نمایند، عدم آشنایی با تعریف صحیح و دقیق برخی از اصطلاحات منطقی مانند "تناقض" ، "تضاد" ، "شرایط تناقض" و نیز عدم توجه به برخی از ظرافت های کلامی قرآن و کاربرد "عام و خاص" و "ناسخ و منسوخ" است. به منظور نقد و بررسی این شبهه، ابتدا برخی اصطلاحات مرتبط با نظریه "تناقض" تعریف می گردد. سپس آیاتی از قرآن کریم و احادیث معصومین(ع) که به انسجام آیات قرآن و نبود تناقض در آن اشاره دارد، ذکر می شود. در گام بعدی، تعدادی از مهمترین آیاتی که به ظاهر با یکدیگر اختلاف داشته و شبهه تناقض در مورد آنها بطور جدی مطرح شده است، برحسب موضوع طبقه بندی کرده و به آنها پاسخ کافی و متقن داده شده، تا این حقیقت روشن گردد که در سراسر قرآن، هیچگونه اختلاف و تناقضی وجود ندارد و این کتاب مقدس، وحی الهی بر قلب پاک پیغمبر اسلام (ص) است.

اسلام و يهود هر دو از اديان توحيدي و ابراهيمي و داراي شريعت و كتاب آسماني اند. مهم‌ترين و اولين منبع دين شناخت در هر دو دين، كتاب آسماني آنان يعني قرآن كريم و عهد عتيق است. كتاب هاي مقدس اين دو دين، ويژگي‌هايي دارند و مشتركاتي؛ وجوه اشتراك و مشابهت كه موارد آن، اندك هم نيست باعث شده است كه بستري مناسب براي مطالعه تطبيقي ميان آموزه هاي اين دو دين فراهم گردد در نتيجه پيروان اين دو دين از ثمرات اين نوع مطالعه بهره مند گردند. از جمله بخش هايي كه واجد ظرفيت لازم براي مطالعه تطبيقي است، احكام جزايي اين دو كتاب است. برخي از موارد مشابهت آموزه‌هاي كيفري آنها عبارتند از: الهي بودن، شريعت‌محوري، آميختگي با اخلاق، ضمانت اجراي دروني، اعتقاد به مجازات الهي در همين جهان و عناوين مجرمانه و مجازات‌ها و تقسيمات آنها.مشابهت‌ها حاكي از وحدت سرچشمه، يعني وحي آسماني است. اما تفاوت‌ها هم فراوانند، شماري از آنها عبارتند از: نقش و جايگاه توبه در سقوط مجازات‌ها، مجازات اشياء و حيوانات، اهداف و اصول حاكم بر مجازات‌ها و زيربناي اعتقادي آنها، تنوع و تعدد مجازات‌ها براي يك رفتار مجرمانه، ادله اثبات جرم و گستره قوانين كيفري.تفاوت‌ها حاكي از استقلال احكام جزايي قرآن و نيز برتري و كامل تر بودن آن است، بنابراين شبهه اقتباس احكام جزايي قرآن از كتاب مقدس، ادعايي بدون دليل است. همچنين اين تطبيق و مقايسه گوياي ملايم‌تر بودن مجازات‌هاي قرآن و معقولانه و مترقيانه بودن آن است بنابراين شبهه خشن و غيرانساني بودن احكام جزايي قرآن، اتهامي بيش نيست.

رساله حاضر که موضوع حرکت جوهری نفس را از منظر حضرت استاد جوادی آملی مورد تدقیق و بررسی قرار می‌دهد، بر مبنای اصل اصیل حرکت جوهری بنا شده که مطابق آن، ذره ذره عالم هستی در سیلان بوده و جهان دم به دم نو می‌شود. نفس انسان به عنوان برترین موجود این جهان از این حرکت جوهری بی بهره نبوده و از بدو پیدایش، دائماً با خود و در خود گام می‌زند، از پوسته‌ی خویش بیرون آمده، پس از سپری نمودن مراحل آغازین وجود، به درگاه نفس ناطقه وارد شده و صاحب شریف ترین موجود این جهانی می‌گردد و آنگاه به سوی غایت و کمال خویش با سیلان جوهری اش روان می‌شود. نفس پس از ورود به نشئه‌ی پر تزاحم دنیا، با سرمایه های درونی اش که همانا دو بال نظری و عملی عقل او می‌باشد، در دورترین عوالم هستی سکنی گزیده و باید با تکاپو و حرکت اختیاری اش، به سوی مأوای دل آرامش گام بردارد. اگر چه نفس به عنوان موجودی مجرد می‌باشد، اما از آنجا که تجرد آن تام نبوده، با ماده در ارتباط است و غالباً افعال خویش را در عالم ماده و با ماده انجام می‌دهد، حرکت جوهری نفس مورد پذیرش بیشتری قرار می‌گیرد؛ اگر چه در رابطه با تکامل مجردات گروهی مخالفت می‌ورزند. برای تبیین این تکامل و حرکت، ابتدا مبانی بحث پیرامون حقیقت حرکت جوهری، نفس انسان و ویژگی‌های آن بسیار ضروری است. چرا که تنها با استمداد از این اصول و پایه‌ها می‌توان به اثبات حرکت در جوهر نفس انسان پرداخت. آنگاه باید اذعان داشت کهدو بال رسش انسان که همانا شریعت الهی و دو قوه علمی و عملی نفس ناطقه است، در کمال و به غایت متعال رسیدن نفس ناطقه بسیار ضروری است و وصول به غایت و نهایت حرکت نفس که همان سعادت این حرکت شریف است و معرفت به این حرکت الهی و وصول به سعادت، بر شرافت بحث می‌افزاید. آنچه این رساله در پی آن است، تبیین حرکت تکاملی و صعودی انسان در نشئه دنیاست؛ هرچند نفس در نشآت دیگر نیز حضور و ظهور دارد و این نکته فی الجمله مورد قبول دیگران نیز می‌باشد. البته اینکه آیا نفس به نفسانیت خود در نشآت دیگر حضور دارد یا به انحاء دیگر وجودی، بحث جدی و مفصلی دارد که این نوشتار در پی آن نیست.

مساله علم پیشین حق به مخلوقات به عنوان یک معضل در معارف توحیدی مطرح بوده است. مشکل متفکران از یک سو در علم خداوند به جزییات ، وحدت اطلاقی و بساطت ذاتی حق و از سوی دیگر در کثرت موجود میان عالم و معلومات بود که مستلزم اتصاف حق به صفات امکانی از قبیل : حدوث ، انفعال ، ترکیب ، محدودیت و .... و اجتماع صفات وجوبی و امکانی می شد. عرفا با طرح نظریه اعیان ثابته کوشش نموده اند ، تا این مشکل را حل نمایند. ان ها معتقد بودند که اعیان ثابته در عالمی به نام عالم ثبوت تحقق دارند. این عالم در ازل و قبل از پیدایش اشیاء با فیض اقدس در مرتبه واحدیت و حضرت علمی تقرر یافته است. خصوصیت این عالم این است که نه موجود است و نه معدوم ، بلکه اضافی و نسبی است. در این صورت ذاتا اثر خارجی و عینی ندارد تا به سبب ان ذات حق متکثر و منفعل شود. به این ترتیب علم ازلی و پیشین حق به اشیاء تبیین می گردد. این پایان نامه به بررسی مقایسه ای نظریه اعیان ثابته و مسائل پیرامون ان از دیدگاه ابن عربی و امام خمینی پرداخته است.