جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نخست معنای لغوی و اصطلاحی تقیه بیان می شود و بر پایه آن، تفاوت تقیه با توریه، اضطرار، اکراه و مانند آنها بررسی می گردد. اقسام تقیه (خوفی، مداراتی و کتمانی) که هر یک هدف و انگیزه ای مخصوص به خود دارد، بخش دوم مقاله است. بخش سوم مقاله، احکام تقیه، به تناسب اقسام آن است. هر قسم از تقیه، حکمی ویژه دارد. تفاوت اقسام تقیه، تفاوت احکام آنها را توجیه می کند. روش تحقیق در مقاله حاضر کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی است که به بررسی مسائل تحقیق و رفع ابهامات در این زمینه پرداخته می شود.

محسن کدیور یکی از پژوهشگران نوگرای معاصر است. یکی از دغدغه های ایشان (و از مباحث ممتاز در فضای روشنفکری) چگونگی استناد به دین است. در این نوشتار، نحوۀ استدلالها و نیز قوت و کارایی استنادات آقای کدیور، در مبحث ذکرشده، مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. نویسنده ـ در مقام نقد ـ ابتدا شاخص های صحیح امامت و تعریف تشیع را از دیدگاه کدیور بررسی می کند و سپس به نقد آنها از دیدگاه امامت، علم علوی و توصیف اهل بیت (علیهم السلام) در نهج البلاغه، تحلیل تأکید امیرالمؤمنین بر افضلیت خویش و... می پردازد. وی در ادامه، نحوة مواجهه کدیور با نهج البلاغه را نقد کرده و ادعاهای ایشان را بی دلیل می داند و در نهایت، با بیان ضرورت توجه به شرایط اجتماعی در زمان صدور هر سخن، مقاله را به پایان می رساند.

بی نیازی با عدالتی جامع محقق می شود. تحقق چنین عدالتی فرض داشتن نظریه ای جامع در مورد عدالت است. فرضیه مقاله اکتشاف چنین نظریه ای است که از گزاره های ذیل تشکیل می شود: عدالت واژه ای است اجتماعی، و به معنای استقامت جامعه یا نظام دینی در طریق شرع می باشد. فقیه جامعه اسلامی با توجه به مصالح و مفاسد واقعی قوانین کشور را از طریق ابزارهای مدرن قانون گذاری وضع می کند. خیر و سعادت بر حق و الزام مقدم است. اما خیر و سعادت بشر فقط با عبودیت و الزام های ناشی از شرع بدست می آید. جامعه عادل و متعادل از دیدگاه اسلام با نهادهای ذیل شناخته می شود: حقوق طبیعی و فطری، قانون الهی، برابری، برادری، عقلانیت و مصلحت.

موضوع این مقاله ابودهبل الجمحی یکی از بزرگ ترین شاعران دوره اموی و از جمله کسانی است که در تحقیقات نقدی و تاریخی معاصر در خصوص شعر دوره اموی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. ابودهبل در راس گروهی از شاعران است که تولیدات شفاف و پخته ادبی آنان گواه برتری همه جانبه او در ادبیات می باشد. وی توانست در شعر خود بین سرشت و هنر شاعری جمع کند. از این رو، ناقدان ادبی او را در زمره پنج شاعر معروف قریش قرار می دهند که عبارتند از: ابودهبل الجمحی العرجی - الحارث بین المخزومی - عمر بن ربیعه و عبیداله بین قیس الرقیات. در این جستار سعی شده که به گوشه ای از روند رشد و شکل گیری شخصیت و نیز قبیله ای که ابودهبل در آن می زیست، اشاره شود. نویسنده مقاله سعی کرده نگاهی نیز به قبیله شاعر (بنی جمح) و روابط او با قبایل دیگر و به رابطه این شاعر با دختر معاویه (عاتکه) و غزل های شاعر در خصوص او داشته باشد. و این که این رابطه عاشقانه چگونه شکل گرفت و چه گونه ابودهبل از رابطه مذکور برای بدنام کردن و رسوا ساختن اموی ها و به خصوص معاویه بن ابی سفیان بهره برد. می توان چنین برشمرد که تعزل شاعر با عاتکه نوعی غزل حیله گرانه و دشمنانه و یا چیزی یا نزدیک به آن بوده است.

بررسى هم سخنى ها و شباهت هاى دو جریان فکرى اموى و ماکیاولى در حوزه اخلاق و سیاست، مسئله اصلى این پژوهش است. هدف عمده از بررسى این موضوع، اثبات این مطلب است که اصول سیاست اموى، ارتباطى با سیاست اصیل اسلامى نداشته و بسان سیاست ماکیاولیستى، مخالف رهیافت اسلام در حوزه اخلاق و سیاست است. بنى امیه و به طور خاص معاویه، با اتخاذ اصولى همچون ارعاب به وسیله قتل و غارت، وعده و وعیدهاى فریبنده، دروغ بستن به صالحان، و ملعبه شمردن اصول اخلاقى، در سیاست مسیرى را پیموده اند که بعدها نیکولو ماکیاولى (1469 1527) آن را تئوریزه کرده است. این مقاله تلاش مى کند تا با نظر به جایگاه اخلاق در سیاست در رویکرد ماکیاولیستى، رفتار و رویکرد بنى امیه نسبت به این مسئله را مورد بررسى و نقد قرار دهد. روش مقاله در مراجعه به آراء ماکیاولى و عملکرد بنى امیه، استنادى، و در تبیین محتوا توصیفى تحلیلى خواهد بود.

ثبوت حق در جهان خارج، مستلزم فرض متعلق و صاحب حق است. بدون چنین فرضى نمى‏توان وجود هیچ‏گونه حقى را در جهان خارج تصور کرد. یکى از مباحث اصلى در حوزه فلسفه حق، بحث صاحبان حق است. آیا وجود شرط یا شروطى درباره صاحب حق ضرورى است؟ آیا شعور و زندگى از شرایط مالک حق بودن است؟ آیا حیوانات، گیاهان و جمادات را مى‏توان صاحب حق دانست؟ نویسنده در این مقاله به بررسى موضوع از دیدگاه صاحب‏نظران غربى پرداخته، آنها را با منابع اصیل اسلامى برابر مى‏نهد و نتیجه مى‏گیرد که برخلاف نظریات فلاسفه غربى وجود هیچ‏گونه شرطى در موجودات براى صاحب حق بودن ضرورى نیست، و براى هر موجودى مى‏توان حقوق تکوینى و نیز امکان داشتن حقوق اعتبارى را فرض کرد.

1- طرح مسئله پژوهشدر سراسر تاریخ فلسفه، در آثار فلاسفه طی قرون متمادی، بنیادهای سیاسی و مدلهای مدیریت جوامع تحت تأثیر نظریه‌های سیاسی نیرومندی توسعه یافته‌اند. فلاسفه‌ای که افکار دینی، اخلاقی، فلسفی و متافیزیک آن‌ها از توسعه وتحولات اجتماعی تغذیه می‌شد، با قابلیت پرورش این داده‌ها سطح فهم سیاسی را بالا برده‌اند. با هدایت مسیر فلسفه به سمت مسائل جاری زندگی انسان توسط سوفیستها همراه با جهش اندیشه سیاسی تا به امروز انباشت عریضی از نظریات سیاسی را فراهم ساخته است. معهذا، فلسفه سیاسی تحت نفوز جوّ فلسفی قرن بیستم دیگر تأثیر خود را از دست داده است. تا آن‌جا که، با آمدن به اواسط قرن، باور کنار رفتن همیشگی فلسفه سیاسی از صحنه تاریخ شایع شد و پوزیتویست‌های منطقی پایان اندیشه سیاسی را مژده می‌دادند.تا این‌که در سالهای دهه 1950 در دنیای نوشتار، بواسطه نگارش مجموعه مقالاتی تحت محوریت موضوع عدالت نامی توجه همگان را به خود جلب کرد که وی با مهارتی تخمین ناپذیر به رکود فلسفه سیاسی پایان داد. این فیلسوف، نویسنده اثری باعنوان نظریه‌ای در باب عدالت (A Theory of Justic)، متفکر لیبرال، آمریکایی، جان راولز ( 2002 –1921) است. پروفسور هارواردی، راولز برای تمام دنیای فلسفه بویژه دنیای انگلیسی زبان به نحو شگفت‌انگیزی تأثیرگذار بوده و با این اثرش فهمی از عدالت را به عنوان جایگزینی برای فایده‌گرایی هدف‌گذاری کرده بود. نظریه‌ای در باب عدالت آغازگر بحثهای زیادی در حوزه‌های سیاست، اقتصاد، اخلاق و حقوق در عرض کمتر از ده سال الهام‌بخش کتاب‌ها و مقاله‌های بی‌شماری بود و به نوعی صنعت راولز شکل گرفته بود. راولز نظریه خود را با تعقیب روند انتقادات و تأمل در جهان در حال تغییر به روز می‌کرد. در راستای نظریه‌ای در باب عدالت ایده‌های تازه‌ای که در مقاله‌های زیاد و مهمی به بلوغ رسیده بودند در نهایت با اثری تحت عنوان لیبرالیسم سیاسی به بار نشست. جان راولزکه با قائل نبودن جایگاهی درخور برای دین در رویارویی با موضوعات اختلاف برانگیزی نظیر جایگاه دین و شهروندان دینی در یک دموکراسی لیبرال مبتنی بر قانون اساسی، میزان اجازه پدیداری ادیان، همواره مورد سوال و نقد واقع بوده است در کتاب لیبرالیسم سیاسی به صورت جدّی به این مسئله پرداخته است. دیگر برای اندیشه راولز که به دنبال یک جامعه لیبرال مبتنی بر قانون اساسی و باثبات است، به یک نحوی وارد نمودن ادیان و شهروندان دینی در درون سیستم، ضروری به نظر می‌رسید. از سویی دیگر ایجاد چنین ثباتی ناممکن است، زیرا جوامع لیبرال معاصر به لحاظ دین و فرهنگ جوامعی متکثر هستند. حال سوالی که مطرح می‌شود اینست که جایگاه دین در جوامع لیبرال چگونه جایگاهی است؟ و آیا بنابر لیبرالیسم جان راولز می‌توان جایگاهی درخور و شایسته‌ای را برای دین و دینداران در جوامع لیبرال متصور بود؟ بر این اساس موضوع این پژوهش رابطه دین و جامعه در لیبرالیسم سیاسی جان راولز است.2- پرسش اصلی و فرعیپرسش اصلی: بنابر لیبرالیسم سیاسی جان راولز: باوجود تعالیم ناسازگار دینی، فلسفی و اخلاقی، شهروندان آزاد و برابر چگونه می‌توانند به جامعه‌ای باثبات و عادل در بلند مدت تداوم بخشند؟ به بیان دیگر همزیستی تعارضات عمیق اما معقول و همه‌پذیر بودن یک رژیم سیاسی دارای قانون اساسی چگونه ممکن خواهد بود؟پرسش‌های فرعی:بنابر لیبرالیسم سیاسی جان راولز:1- در جامعه‌ای‌ که‌ اکثریت‌ وسیع‌ شهروندانآن‌ به‌ نظریه‌های‌ فراگیر دینی یا ایدئولوژی‌های‌ غیر لیبرال‌ قائلند،چگونه‌ می‌توان دموکراسی‌ لیبرال‌ داشت؟2- با فرض‌ وجود آموزه‌های‌ فراگیر یا ایدئولوژی‌های‌ متعارض‌ و آشتی‌ناپذیر با یکدیگر در جامعه‌، فرضی‌ که‌ واقعیات‌ جهان‌ امروز صحت‌ آن‌ را تایید می‌کند، آیا جهان می‌تواند بر مبنای‌ دموکراسی‌ لیبرال‌ اداره‌ شود؟3- در یک دموکراسی همراه با قانون اساسی، چگونه آموزه های مذهبی و سکولار (غیرمذهبی) از هر نوع با هم جمع شده و در اداره یک حکومت نسبتاً عادلانه همکاری می‌کنند؟3- پیشینه موضوع مورد پژوهشاثر «نظریه‌ای در باب عدالت» به بیست‌و‌هفت زبان دنیا ترجمه شده و اندیشه راولز مورد بررسی و نقادی بیش از پنج هزار کتاب و مقاله قرار گرفته است؛ از‌جمله آثار فلاسفه بزرگ معاصر نیز به این‌گونه نقادی‌ها اختصاص یافته است؛مثلاً «برایان باری»، فیلسوف سیاسی معاصر انگلیسی، جلد اول از کتاب سه جلدی خود را با عنوان Theories of justice، عمدتاً صرف شرح و نقد نظریه‌ راولز کرده است.بریان باری اعتراف می‌کند که لیبرالیسم با فاصله گرفتن از معنویت با چالش پوچی روبه رو گردیده است؛ گرچه وی از ارائه یک راه حل منطقی شانه خالی می‌کند: «لیبرالیسم بر یک تلقّی مادی از زندگی استوار است.لیبرالیسم خودشکوفایی، خودگردانی، کنترل بر محیط اجتماعی و طبیعی، طلب فعالانه علم، تضارب آراء، و پذیرش مسئولیت شخصی، تصمیم‌های موثر در زندگی را می‌ستاید. لیبرالیسم برای آنهایی که نمی‌توانند از آزادی بهره ببرند، مشروب، آرام‌بخش، کشتی بر روی صفحه تلویزیون، نجوم، روانکاوی و مانند آن را بی‌وقفه فراهم می‌سازد. اما طبعاً نمی‌تواند امنیت روانی ایجاد کند. نمی‌توان لیبرالیسم و نظایر آن را با توسل به اموری که بیرون از آن‌ها قرار دارد، توجیه یا محکوم کرد. همین به خودی خود پاسخ این پرسش بدون پاسخ اما مهارنشدنی است: معنای زندگی چیست؟» (127 :1973Barry,)از دیگر کتاب‌های تألیف شده در این زمینه همچنین می‌توان به Liberalism and the limits of justice نوشته مایکل سندل اشاره کرد که در آن نویسنده به نقد و بررسی آرای جان راولز به عنوان یکی از مهمترین متفکران لیبرال می پردازد. بدین منظور نظریه لیبرالیسم وظیفه‌گرایانه راولز و دیدگاه وی درباب شخص (انسان) وموقعیت اولیه مطرح گردیده، در ادامهنقاط ضعف نظریه راولز درباب انسان از دیدگاهسندل بررسی می گردد.کتاب بعدی After virtue نوشته السیدر مکین تایر است. نویسنده در این کتاب این نظر را مطرح می‌کند که گفتار اخلاقى در غرب معنى و مفهوم خود را از دست داده و به عنوان پوشش و ظاهر خوشایندى براى بیان ترجیحات و عواطف و تمایلات و کسب قدرت به کار گرفته می‌شود اما دیگر هیچ ربط و پیوندى با آن‌چه واقعاً خوب یا درست است ندارد .مکینتایر مسوولیت زوال و انحطاط اخلاق غربى را متوجه روشنگرى می‌داند. او در بخش اعظم این کتاب به نقادى جنبه‌هاى مختلف اندیشه روشنگرى در هیوم، کانت، سودگرایان، عاطفه‌گرایان و در فلسفه سیاسىلیبرال معاصر بویژه آن طور که جان راولز آن را پرورده بود پرداخت. به عقیده مکینتایر براى گذر از خطاهاى سنگین مدرنیسم و لیبرالیسم فقط دو راه وجود دارد: یا باید به نیهیلیسم و نیست‌انگارى منفى نیچه‌اى تن در داد و یا به یک اخلاق ارسطویى بازگشت. اما مقصود از اخلاق «ارسطویى» بازگشت ساده به نظام فکرى یونان یاقرون وسطى نیست. براى آن‌که بتوان به نقادی‌هاى روشنگرى نسبت به تفکر مدرسى یا اسکولاستیکجواب مناسب داد این بازگشت بایدنوعى ارسطوگرایى اصلاح شده و سازگار با علم جدید باشد. این بدین معنى است که بفهمیم غایتانسان را بیولوژى تعیین نمی‌کند بلکه باید با تعمق و ژرف اندیشى درتاریخ واعمال و سنت‌هاى آدمىکه درطول تاریخ بروز یافته است به کنه آن پى برد.در کتاب دیگری هم با عنوان Modern social imaginariesچارلز تیلور به بررسی اندیشه‌های راولز در «نظریه‌ای در باب عدالت»می پردازد. از نظر تیلور دیدگاه‌ها و آراء راولز به‌گونه‌ای افراطی، فردگرایانه است.قسمت‌های عمده از کتاب just and unjust warsاثر مایکل والزر به بررسی و انتقاد از لیبرالیسم راولزی اختصاص دارد.والزر از منظر روش‌شناسی تلاش می‌کند نظریه‌ای در باب عدالت راولز را نقد کند. وی برداشت خاص راولز از عدالت را مورد نقد قرار می‌دهد،‌ از این رو انتقاد او انتقاد از لیبرالیسم بذاته تلقی نمی‌شود.اثر دیگری هم که به نوعی در پاسخ به نظریه جان راولز به رشته تألیف در آمد Anarchy, state and utopiaنوشته رابرت نوزیک است. کتاب نوزیک می‌گوید که حقوق فردی، اساسی و اولیه هستند وچیزی بیش از یک دولت حداقل نمی‌تواند عادلانه وقابل پذیرش باشد. وی در این اثر با رد تمایلات دولترفاهی راولز استدلال نمود که دولت باید شدیداً محدود باشد و عملکرد آن باید به حمایت پلیسی، تنفیذ قراردادها، دفاع ملی و اداره ‌دادگاه‌های قضائی، منحصر شود؛ و دیگر وظایفی که معمولا توسط دولت‌های مدرن انجام می‌شود، مانند آموزش، تامین اجتماعی، رفاه و... باید به نهادهای مذهبی، موسسات خیریه و موسسات خصوصی واگذار شود. در واقع نوزیک هوادار دولت حداقلی یا پاسدار شب بود.به سبب پیچیدگی و حتی ابهام نظریات سیاسی راولز، مجموعه مطالب فارسی در این‌باره و بویژه با جوانب نقادانه، چندان زیاد نیست. ضمن این‌که بیشتر این نگاشته‌ها مربوط به چند سال اخیر است، شاید مقالات درخور فارسی در این زمینه به تعداد انگشتان دست نرسد. با این وجود دوتا از مهم‌ترین وبسیار انگشت شمار کتاب‌هائی که درمورد راولز توسط محققین ایرانی تاکنون نوشته شده است: یکی به فارسی و دیگری به انگلیسی، اولی توسط احمدواعظی است با این مشخصات: جانراولز: ازنظریه عدالت تا لیبرالیسم سیاسی که کتاب واعظی نکات خوبی را در مورد راولز به خواننده مبتدی می‌آموزد. کتاب چندان ارزش داوری دینی ندارد و بیشتر گونه‌ای گزارش در مورد راولز و واکنش‌ها به اودرغرب است و کتاب دوم Islam and Liberalism: Practical Reconciliation Between the Liberal State and Shiite Muslims نوشته حمید حاجی حیدر است. کتاب فوق شکل توسعه داده شده پایاننامه دکترای ایشان است. موضوع کتاب لیبرالیسم واسلام رابطه وهم‌خوانی یا عدم هم‌خوانی فلسفه‌های سیاسی راولز و جان استوارت میل با اسلام شیعی است که درآن قرائت حضرت امام خمینی (ره) و مرحوم طباطبائی از شیعه اصل گرفته شده است. نتیجه‌گیری آقای حاجی حیدرآنست که اگر چه هیچکدام از دو مدل لیبرالیسم راولزی ومیلی- به خصوص در بحث آزادی‌ها- با اسلام کاملاً سازگار نیستند، لیبرالیسم سیاسی راولز ناهمخوانی کمتری با دین و مذهب و اسلام شیعه نسبت به لیبرالیسم جامع میل دارد. در واقع سکولاریزم میل عمیق است وسکولاریسم راولز ملایم. کتاب حاجی حیدر محققانه‌تر و با تسلط بهتری بر ادبیات بحث نوشته شده است.تمام این آثار در نوع خود با ارزش و در خور تحسین و توجه‌اند. اما دلیلی که پژوهش فعلی را از سایرین متمایز می‌سازد، کندوکاو در فضایی است که به نسبت سایر فضاهای اندیشه‌ای راولز پژوهش کمتری در آن صورت گرفته است. در این پژوهش ضمن بررسی محورهای عمده لیبرالیسم سیاسی راولز، به رابطه دین و جامعه در آن خواهیم پرداخت. 4- فرضیه‌های پژوهش•

کریپکى برخلاف فرگه و راسل معتقد است که اسم خاص و اسم جنس نقش معنابخشى ندارند، بلکه صرفا دلالت بر مدلول کرده، مانند برچسب عمل مى کنند. وى بر آن است که این دو اسم، دال هاى ثابتى هستند که در همه جهان هاى ممکن بر یک چیز دلالت مى کنند و مدلولشان از یک جهان به جهان دیگر تغییر نمى یابد. بدین ترتیب نمى توان آنها را با اوصاف که دال متغیرند، هم ارز دانست. مقاله حاضر درصدد است نشان دهد که در پرتو اصالت وجود مى توان از عقیده کریپکى درباره اسم خاص، دفاع کرد. طبق اصالت وجود، نه ماهیت و وصف، بلکه صرفا وجودْ متن عالم خارج را پر کرده است. لذا اسم خاص بر واقعیات خارجى که حقیقت وجودى دارند و در همه جهان هاى ممکن بر یک چیز دلالت مى کنند، اطلاق مى شود؛ اما در مقابل اسم جنس صرفا به ماهیت که امرى ذهنى و کلى است اطلاق مى شود. لذا طبق مبانى اصالت وجود، در اینجا نمى توان با کریپکى موافقت کرد و اسم جنس را بدون معنا دانست.

در زبان دين موضوعات مختلفى مورد بحث و تحقيق قرار مى گيرد. از جمله آنها صحبت از صدق و كذب پذيرى گزاره هاى دينى است. به اعتقاد ما، بسيارى از باورهاى دينى، به شكلى مشاهده پذير قابل صدق و كذب هستند. درباره اينكه آيا واژگانى كه در باب امر الوهى به كار برده مى شوند معنايى مشابه با معنايى در مخلوقات دارند، گفت وگوهاى بسيار زيادى مطرح شده است. اين چالش علاوه بر انديشمندان و الهى دانان غربى، در ميان مسلمانان هم جريان داشته و ديدگاه هاى مختلفى در اين باب مطرح گرديده است. نظر غالب در نزد اماميه، اشتراك معنوى در اوصاف الهى است؛ يعنى اوصافى كه هم براى خالق استفاده شده اند و هم مخلوق، مشترك معنوى اند؛ ولى داراى مراتب اند و صدق آنها تشكيكى است. اين نوشتار مى كوشد با روش تحليلى ـ توصيفى به برخى از مباحث زبان دين با دقتى خاص نظر كند.

در این مقاله سیر تحولات الهیات معاصر از زمان شلایرماخر (به‌عنوان پایه‌گذار الهیات جدید) و تعریفی که متألهان از دین ارائه داده‌اند، بررسی خواهد شد. از نظر شلایرماخر دین صرفاً امری اخلاقی نیست، بلکه تجربه‌ای اسرارآمیز و ابطال‌ناپذیر است و عقل از ایمان جداست. کارل بارت تأکید کرده است که سخن از خدا از جنس و سنخ گزاره نیست، بلکه یک واقعه و رخداد است. راینهولد نایبور در سنت نوارتدوکسی نشان داد که عقل و ایمان دو بستر متمایز و منفک از هم هستند. برخی اگزیستانسیالیست‌ها مثل رودلف بولتمان و پل تیلیخ کوشیدند از کتاب مقدس اسطوره‌زدایی کنند و نشان دهند که گزاره‌های مربوط به خدا همه نمادین و هستند.در الهیات معاصر نگاه نقادانه، هرمنوتیکی، تکثرگرا، متن‌محور، تاریخی و غیرجزمی، به‌همراه نفی اقتدارگرایی غلبه دارد.