جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اَلمَناقِبُ وَ المَثالِب کتابی به زبان عربی، تألیف قاضی نعمان مغربی (متوفای ۳۶۳ ق)، عالم شیعه اسماعیلی است. مغربی در این کتاب به ذکر مناقب اجداد و خاندان پیامبر(ص) و مثالب (نقائص، عیب‌ها و بدی‌ها) دشمنان ایشان پرداخته است. موضوع مثالب (ذکر نقائص، عیب‌ها و بدی‌ها) همانند مناقب‌نویسی (ذکر فضائل و خوبی‌ها) در میان نویسندگان و مورخان قدیم رایج بوده و آثار زیادی در این باره وجود دارد. قاضی نعمان مغربی عالم شیعی اسماعیلی هر دو موضوع را در کنار هم قرار داده و اثری جدید پدید آورده است. غالب مثالب‌نویسان شیعه به بیان بدی‌های خلفا و دشمنان ائمه و در نگاهی عام به مثالب بنی امیه پرداخته‌اند و از مناقب و عظمت بنی هاشم یاد می‌کنند. قاضی نعمان این کتاب را بر خلاف کتاب شرح الاخبار به شیوه حدیثی نیاورده و گزارش‌ها و حکایات را به صورت پیوسته ذکر می‌کند. مؤلف سعی کرده در برابر هر نفر که از او بدی‌هایی ذکر کرده به خوبی‌های شخص مقابل او بپردازد. کتاب مناقب و مثالب قاضی نعمان، مشتمل بر ذکر مناقب بنی‌هاشم و از میان ایشان اجداد و خاندان رسول خدا(ص) و اهل بیت آن حضرت است. مثالب ذکر شده در این کتاب هم درباره بنی عبدشمس و خاندان ابوسفیان و به خصوص معاویه، یزید، عثمان، مروان و فرزندان اوست. این کتاب نیز در بردارنده شرح حال ائمه با تأکید بر فضائل آنان تا امام صادق(ع) است. برخی از عناوین کتاب عبارتند از: - ذکر مناقب عبدمناف بن قصی - ذکر مناقب هاشم بن عبدمناف - مثالب عبدشمس بن عبدمناف - مناقب عبدالمطلب بن هاشم - ذکر مناقب عبدالله بن عبدالمطلب - مثالب حرب بن امیة بن عبد شمس - ذکر مناقب أبی طالب بن عبدالمطلب و فرزندان - ذکر مناقب أمیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) - مثالب معاویة بن أبی سفیان - ذکر مناقب ائمه اطهار (امام حسن(ع) تا امام صادق(ع).

کتاب "ریحانة الجوزجان" اثر آل سنبل مروری بر زندگانی و شخصیت یحیی‌بن‌زیدبن‌علی (سلام الله) و کیفیت شهادت وی است. در این نوشتار با استناد به مستندات تاریخی و روایی به بحث در مورد معرفی یحیی‌بن‌زیدبن‌علی و علل و کیفیت قیام وی پرداخته شده و موضع‌گیری امامان شیعه در قبال قیام او منعکس شده است. نویسنده ابتدا به معرفی خاندان و ذریه یحیی‌بن‌زیدبن‌علی پرداخته و دیدگاه برخی از علمای امامیه را در مورد شخصیت و زندگانی وی منعکس نموده است. آنگاه نگارنده به توصیف حماسه یحیی‌بن زیدبن علی پرداخته و مقدمات قیام وی از جمله سفر وی به کربلا، دستگیر شدن و زندانی شدن وی، فرار کردن او از زندان و جمع‌آوری لشگری برای قیام علیه بنی‌امیه در دفاع و خونخواهی از امام حسین (علیه السلام) و نهضت آن امام و در نتیجه به شهادت رسیدن وی در این نهضت را شرح داده است. در بخش بعدی کتاب به گوشه‌هایی از فضایل و کرامات یحیی‌بن زیدبن علی و نیز معارف ارایه شده از سوی وی اشاره شده و تاریخچه‌ای از مزار وی در جوزجان افغانستان و یا گرگان در ایران ارایه شده و موقعیت جغرافیایی محل دفن او معرفی شده است.

«الامامه و السیاسه» یکی از قدیمیترین و موثقترین آثار نوشته شده به زبان عربی است. این کتاب بخشهایی از آن را در تاریخ طبری و کامل ابن اثیر می توان دید. کتاب‌ پس‌ از خطبه‌ ، با ذکر فضایل‌ دو خلیفه نخست‌ آغاز می‌شود، سپس‌ به‌ مسأله سقیفه‌ و خلافت‌ ابوبکر می‌پردازد، اما به‌ طور کلی‌، اخبار و روایات‌ مربوط به‌ دوره خلافت‌ ابوبکر و عمر بسیار مختصر و تنها با اشاره‌های گذرا آمده‌ است‌. مؤلف در این کتاب تنها به بیان رویدادها پرداخته است و تقریباً در هیچ جای کتاب - مثلاً آنجا که به موضوع جانشینی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می پردازد - دست به داوری و قضاوت نزده است. نویسنده‌ از دوره خلافت‌ امیرالمؤمنین‌ علی‌ (علیه السلام) روایات‌ متعدد و مفصلی‌ آورده‌ است. مولف که فردی سنی ماجرای سقیفه و رویدادهای دوران امام علی (علیه السلام) را به آن خوبی به تصویر می کشد و در جای جای کتاب خود حق رابه جانب آن امام می دهد و حتی در یک مورد واژه «امام» را درباره امیر المومنین به کار می برد. البته در این مورد نیز باید توجه داشت که مؤلف از عالمان اهل سنت شمرده می شود و در بیان پاره ای از وقایع تاریخی راه احتیاط پیموده است و چنان که باید آنها را به تصویر نکشیده و از نقل پاره ای از حوادث خودداری ورزیده است. اما به یقین می توان گفت که وی از آن حوادث بی اطلاع نیست چرا که برخی از آن موارد را در کتاب «المعارف» آورده است. ذکر حوادث‌ مربوط به‌ ادوار خلفای بنی‌امیه‌ تا واپسین‌ ایشان‌، به‌ اختصار ادامه‌ می‌یابد. موضوع‌ ظهور عباسیان‌ را مؤلف‌ با عنوان‌ «بدء الفتن‌ و الدولة العباسیه‌» آغاز کرده‌ است‌. در این‌ بخش‌ نیز همچون‌ بخش‌ نخست‌، مؤلف‌ به‌ اختصار، به‌ ذکر حوادث‌ دوران‌ حکومت‌ چند خلیفه نخست‌ عباسی‌ پرداخته‌ است‌ و در پایان‌ ذکر وقایع‌ خلافت‌ هارون‌الرشید می‌گوید که‌ در نقل‌ اخبار مربوط به‌ خلافت‌ عباسی‌، پس‌ از هارون‌الرشید، سودی نمی‌بیند، زیرا از این‌ پس‌ « زنادقة عراق‌ » بر خلافت‌ استیلا یافتند. با این‌همه‌، در کوتاه‌ترین‌ عبارات‌ از ماجرای جانشینی‌ مأمون‌ و جنگ‌ او با امین‌ بر سر خلافت‌ یاد کرده‌ است‌. جلد دوم مربوط به دوران خلافت یزید معلون تا دوره حکومت مامون عباسی می باشد

الشيعة و الحاكمون از آثار نويسنده مشهور آيت‌الله محمد جواد مغنيه (بيروت 1322-1400 ق. نجف) است كه در آن، ارتباط سراسر عبرت شيعيان با حاكمان جور را از صدر اسلام تا دوران معاصر مورد بررسى قرار داده است. روحيه انقلابى، بصيرت دينى، عدالت‌خواهى و ظلم‌ستيزى نويسنده به‌خوبى در اين اثر منعكس شده است. مطالب اين كتاب، تقسيم به بخش و فصل نشده و مباحث متعددى تحت عناوين گوناگون مطرح شده است. مى‌توان گفت كه محور عمده بحث عبارت از بازشناسى عملكرد تلخ و ظالمانه‌اى است كه حكام جور در طول تاريخ اسلام بر ضدّ شيعيان مرتكب شده‌اند.