جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرا مبدع حکمت متعالیه در فلسفه اسلامی است . او معتقد به اصالت وجود است و وجود را مشکک می داند . او بر خلاف پیشینیان از جمله ارسطو و ابن سینا ، حرکت را نه فقط در اعراض بلکه در جوهر نیز می داند . از نظر او وقتی اصالت جوهر را به جای اصالت ماهیت انتخاب کنیم مشکل حرکت جوهری حلمی شود او معتقد است زمان وابسته به حرکت است و امری پیوسته می باشد و برای اثبات زمان از دو دلیل طبیعی و الهی استفاده می کند . در فلسفه ملاصدرا حرکت جوهری و زمان رابطه نزدیکی با هم دارند . بدون حرکت جوهری زمان را هم نمی توان تصور کرد . زمان در نزد او مانند وجود ،خلق مدام و آفرینش جهان را توجیه می کند . و هایدگر یکی از بزرگترین فیلسوفان قرن بیستم است که تلاش نمود انسان را به خانه اصلی خود یعنی جهان بر گرداند . و همچنین مشکل نیهیلیسم که قبل از او نیچه مطرح کرده بود را حل کند .او در کتاب مهم خود « هستی و زمان » ریشه بحران انسان معاصر غربی را در هردو مورد بی خانمانی و نیهیلیسم در غفلت از وجود می داند . او تعریف جدیدی از انسان ارائه می دهد و آن را « دازاین » می نامد . دازاین تنها موجودی است که هستی خود را می فهمد .پس او می تواند وجودی اصیل یابد و همه موجودات دیگر نسبت با انسان هستی می یابند . هایدگر در بخش دوم کتاب هستی و زمان در مورد زمانمندی صحبتمی کند او به نقد نگرش سنتی از زمان می پردازد . در قسمت زمانمندی ، هایدگر تلاش می کند تا راه رسیدن به اصالت را نشان دهد . انسان با آگاهی از مرگ و آزادی انتخاب می تواند بطور صحیح از امکانات محدود خود استفاده کند و بطور صحیح زندگی کند . او در زندگی روزمره خود ممکن است دچار داسمن و زندگی غیر اصیل شود و به سخن بیهوده و هرزگی دست زند اما در ضمن او می تواند به گذشته نظر کند و به سوی آینده حرکت کند . دازاین یک موجود تاریخمند است .او میان سنت و نو آوری است . هستی او در میان دو سرحد تولد و مرگ می زید .هایدگر و ملاصدرا درعین حال که دربسیاری از اندیشه ها تفاوتهای جدی دارند مانند تلقی این دو فیلسوف از اصالت وجود ،ولی نقاط اشتراکی نیزدردیدگاه این دو فیلسوف نسبت به هستی و زمان وجود دارد

تجرد نفس یکی از مباحث مهم در بحث نفس فلسفه می باشد لذا فلاسفه بخش عمده ای از بحث را به آن اختصاص داده اند. یکی از کسانی که در این زمینه بحث قابل قدر و ارزش مندی نموده است و نظراتش همچنان مطرح است صدرالمتالهین معروف به ملاصدرا می باشد. از نظر ایشان نفس موجودی است که بر اساس اصل "تشکیک وجود" دارای مراتب و براساس اصل "حرکت جوهری" دارای حرکت بسوی غایت و کمال خود می باشد و در ابتدای حدوث صورت مادی دارد و در ادامه به تجرد می رسد. تجرد نفس از نظر ایشان سه مرتبه ی مثالی و عقلی و فوق عقلی دارد که نفوس بر اساس آن دارای سه مرتبه می باشند. و رسیدن نفس به آن مراتب به صورت اتفاقی نیست بلکه تابع عواملی چند می باشد که راز جاودانگی نفس رسیدن آن به تجرد می باشد.

بحث تعدد قرائت‌ها از دین یکی از بحث‌های معرفت‌شناختی است که بر زمینه معرفتی مدرن در عالم غربی شکل گرفته و در سایر جوامع بشری نیز گسترش یافته است. هر چند که این بحث حیطه گسترده‌ای را شامل می‌شود، اما یکی از مهم‌ترین بحث‌های آن به کثرت فهم و معرفت‌ها، یعنی تفسیرهایی می‌پردازد که از متون دینی در یک دین خاص حاصل می‌شود. این پایان‌نامه به این بحث از منظر اسلامی و با توجه به سر منشأهای غربی آن می‌پردازد.با توجه به موضع‌گیری‌ها در مورد بحث تعدد قرائت‌ها از دین، چه در جامعه اسلامی و چه جوامع غربی، به نظر می‌رسد که می‌توان یک نگرش غالب که راه میانه‌ای را می‌جوید، یافت که کثرت را در چهارچوبی خاص می‌جوید. در راستای این جستجو نگرش‌های مختلف در جامعه اسلامی را که به طور مستقیم به بحث تعدد قرائت‌ها از دین پرداخته‌اند، بررسی کردیم، تا تلقی‌ها و نگرش‌های مختلف از بحث روشن شود. از این بررسی‌ها مشخص شد که تلقی‌های مختلف از بحث در تایید و انکار اصل تعدد قرائت‌ها از دین تأثیر زیادی داشته است. همچنین به بیان اختلاف‌های فکری در جامعه اسلامی و منشأ شکل‌گیری این اختلاف‌ها پرداختیم. دراین بررسی مشخص شد که ریشه اختلاف‌های فکری به نوعی نسبیت پذیرفته شده در معرفت دینی باز می‌گردد که از طریق نسبیت آموزه‌های دینی، تفسیرپذیری متون دینی، اختلاف مبانی و اصولموثر در معرفت یا تکافو ادله حاصل می‌شود.اما این نسبیت هیچگاه مطلق نیست و در محدوه خاصی رخ می‌دهد. برای شناخت حد و مرز این اختلاف‌ها به بحث ثابت و متغیر در دین اسلام پرداختیم. در این رابطه به بررسی و نقد راه‌کارهای مختلفی پرداختیم که در این باره طرح شده است و طرح تعدد قرائت‌ها از دین در چهارچوب ضروریات دین و روش‌ اجماعی در استنباط آموزه‌های دین را پی ریزی کردیم. در این طرح با توجه به اختلاف‌هایی که در ضروریات دین مطرح است، عناصر ثابتی از ضروریات دین را بررسی کردیم که در آنها اختلافی وجود ندارد و با وجه اختلاف در حدود و ثغور این ضروریات باز هم چهارچوب ثابتی را برای فهم آموزه‌های دینی تشکیل می‌دهد.اما باید توجه داشت که از منظر اندیشه اسلامی، پذیرش محدوده قرائت‌پذیر از دین، به معنای تایید تمام دیدگاه‌های مطرح در این محدوده نیست. هیچ دلیلی بر این وجود ندارد که باید به کثرت گردن نهاد، بلکه می‌توان ادله‌ای را اقامه نمود که وحدت بهتر از کثرت است. بنابراین با توجه به امکان ارزیابی قرائت‌های مختلف، ضرورت بازنگری در اختلاف‌ها و شناسایی راه شکل‌گیری وحدت همواره باید صورت گیرد. اما از آنجا که اصولا قرائت‌های مختلف از اسلام در چهارچوب نظریات مختلف از کل دین به عنوان یک مجموعه مطرح می‌شود، این بررسی‌ها همواره به یک داوری قطعی در باره قرائت‌ها و درستی و نادرستی آنها منجر نمی‌شود. از این جهت ممکن است که هر چند بعضی از ابعاد یک یک قرائت از دین ابطال شود، اما این به معنای طرد کل نظریه و تئوری نیست، راه رتبه‌بندی قرائت‌های مختلف، به معنای نزدیکی یا دوری از آموزه‌های دین فراهم می‌شود.

تفسیر سیاسی قرآن در ایران معاصر اندیشهای نص محور و درونگراست که با اعتقاد به جامعیت و خودکفایی قرآن راه حل سیاست امروزین را در بازگشت بازفهمانه به قرآن میداند و از همین دیدگاه به نقد دوگانه سنت (تحجرگرایی دینی) و تجدد (ایدئولوژیهای سکولار) میپردازد. اتخاذ روش درون قرآنی، گسستگرایی از مفسران گذشته، توجه به واقعیتهای سیاسی- اجتماعی، پرهیز از اسرائیلیات و احادیث ضعیف، تأکید بر تاریخ صدر اسلام و عقلگرایی از شاخصههای مهم قرآنگرایان محسوب میشود. تفسیر سیاسی قرآن پس از شکست تجارب گوناگون مدرنیتههای ایرانی از جمله تجدد سیاسی در قالب مشروطه و نوسازیاقتصادی و اجتماعی در قالب پهلویسم و گسترش خرافات در عرصههای فرهنگی و اجتماعی، برای سامان بخشی جامعه ایران شکل گرفت. پیشگامان تفسیر سیاسی قرآن (سید اسدالله خرقانی، رضاقلی شریعت سنگلجی و سید محمود طالقانی) با عرضه معضلات و مشکلات جامعه ایران به محضر قرآن رویکرد جدیدی در قرآن پژوهی ابداع کردند و بین قران و واقعیتهای اجتماعی- سیاسی تعامل ایجاد نمودند. اتخاذ چنین رویکردی باعث ایدئولوژیک شدن مذهب گردید و ایدئولوژی اسلامی در تقابل با ایدئولوژی های مارکسیسم، لیبرالیسم و سلطنت قرار گرفت. براساس این رویکرد نظام اجتماعی مانند نظام طبیعی دارای ضوابط و مقررات از پیش تعیین شده است. ارکان جامعه از جمله اقتصاد، سیاست، جهاد و فرهنگ قانونمند و منطبق بر سنتهای الهی میباشد. بنا به اعتقاد قرآنگرایان جامعهای بطرف توسعه و پیشرفت گام بر میدارد که با شناخت جامع اصول و سنت های الهی در جامعه و عالم هستی هماهنگ حرکت کند. نظام سیاسی در چنین جامعه غیر استبدادی و با مشارکت مردم قوام پیدا میکند که قرآن گرایان از آن تعبیر به «حکومت اسلامی شورایی» و «دموکراسی اسلامی» میکنند و در عرصه اقتصادی به مالکیت خصوصی تاکید دارند، برای رسیدن به چنین جامعهای مهمترین مولفه خود آگاهی مردم از خود، جامعه و نظام بینالملل است. آگاه شدن مردم از فواید نظام سیاسی غیر استبدادی، جامعه منسجم، غیر متشتت، عقلانی، مردم را برای دستیابی و رسیدن به چنین جامعه مطلوبی به تلاش و کوشش وامیدارد. . در راستای چنین برداشتی از قرآن بود که بحث وحدت و همگرایی، خرافات زدایی، احیای روحیه انسان مسلمان که بر اثر سلطه غرب به رخوت و سستی گرایده بود و همگانی کردن مفاهیم رهاییبخش قرآن در اولویت قرآنگرایان قرار گرفت. قرآن گرایی تحولات و پیامدهای مثبت و منفی بسیاری بر جای گذاشت که برخی ازاین نتایج در متن تحقیق اشاره یا توضیح داده شده است.

سوگواری برای اموات، اعم از افراد عادی و اولیای دین،که با شیوه‌ها و گونه‌های متفاوتی صورت می‌گیرد ، با همه اهمیت و جایگاه آن در طول تاریخ و نیزگستره‌ای که از آن برخوردار است، با اختلاف نظر فقهای مذاهب روبرو است و در قرن‌های اخیر، دچار آفات، تحریفات و چالش‌هایی به ویژه از سوی دیدگاه‌های معارض وهابیت شده است.این پژوهش، ضمن توضیحاتی راجع به گونه‌های رایج و معمول در سوگواری و بررسی پیشینه و فلسفه آن، به بیان دیدگاه‌های فقهای شیعه و اهل سنت، با تفکیک مذاهب پرداخته ، و همچنین مستندات فقها، در جواز و عدم جواز سوگواری را مورد بررسی قرار داده و شبهات وارده را به نقد کشیده است. در نتیجه این مباحث، ثابت شده است که اصل عزاداری، مباح و مشروع و مورد تأیید امامان شیعی و صاحب نظران اسلامی است و تا زمانی که عزاداری، مشتمل بر باطل و نارواهای شرعی نباشد و موجب وهن مذهب نگردد ،مشروع و مجاز است و هیچ دلیلی در شرع بر عدم جواز این گونه سوگواری نیست.

بررسی تاریخ فلسفه نشان می‌دهد که معرفت شناسی همواره ذهن فیلسوفان را به خود مشغول ساخته است. افلاطون معرفت را باور صادق موجه می‌دانست تعریفی که هنوز از اقبال برخوردار است. یکی ازراه‌های شناخت بنابر عرفان‌اسلامی، کشف وشهود است. مکاتب مهم مشائی و حکمت متعالیه هم دارای گرایشات و آراء‌ عرفانی هستند که مکتب مشاء سهم کمتری را نسبت به حکمت متعالیه دارا می‌باشد. از این رو تلاش و باز خوانی آراء ونظرات آنها به ویژه به لحاظ اعتبار معرفتی اهمیت ویژه‌ای دارد. در این راستا، ملاصدرا عمده‌ی اصول مهم فلسفی خود راحاصل مکاشفات عرفانی و فیوضات اشراقی می‌داند. تجربه‌ی عرفانی از دیدگاه وی نوعی ادراک حضوری است که متعلق این ادراک علاوه بر مظاهر ملکوتی و مثالی نهایتاً به نحوی مشاهده حق تعالی است که با فنای انّیت محقق می‌شود.در همین زمینه دیدگاه ابن سینا مبتنی بر اتصال به مبادی بالاست که در آن سالک بر اثر استکمال عملی و علمی از طریق ریاضت به آن می‌رسد. در مورد اینکهتا چه میزان می‌توان کشف و شهود عارفانه را وسیله معرفت برای غیر عارف دانست و تا چه حد چنین معرفتی حجّیت خواهد داشت. شواهد حاکی از آن است که فیلسوفان اسلامی مبناگرا می باشد. در این راستا ملاصدرا تلاش کرده تا با ارتقاء علیت به تشأن وبر اساس قاعده بسیط الحقیقه وحدت شخصی وجود را مبرهن سازد و بدین ترتیب ما را به وحدت وجود نزدیک می‌کندو ابن سینا نیز بر اساس قاعده مشهور الواحد در پی اثبات وحدت وجود بر آمده است. در این راستا دیدگاه‌های ملاصدرا وابن سینا بر اساس نظریات توجیه در مباحث معرفت شناسی منطبق بر دیدگاه مبنا گروی است.

مفهوم سیاست در نگرش حکمت متعالیه ی ملاصدرا و امام خمینی(ره) پیوندی ناگسستنی و ارتباطی معنادار با مبانی هستی شناسی- از قبیل اصالت وجود، فقر وجودی ممکنات، وحدت شخصیه ی وجود، حرکت جوهری – و مبانی معرفت شناسی، انسان شناسی و ولی و امام شناسی آنان دارد. ملاصدرا و امام خمینی با اتفاق در مبانی فلسفی سیاست سعادت انسان در دنیا و آخرت را در گروِ تنظیم تمام ابعاد زندگی و از جمله زندگی اجتماعی بر اساس قانون الهی و به رهبری نبی و ولی یا فقهای جامع شرایط در دوران غیبت دانسته اند و هر نوع برنامه و سیاستی که خالی از شریعت خداوندی باشد را طاغوتی خوانده و به‌مانند جسد و کالبدی بی روح دانسته اند که جز خسران دنیوی و اخروی و خروج از درجه ی انسانیت به درجه ی بهیمیت سودی برای انسان ندارد،و تنها وجه افتراق میان ملاصدرا و امام خمینی در باب ملازمه‌ی سیاست و شریعت در اینست که ملاصدرا سیاست را امری می‌داند که در خدمت شریعت است ولیکن امام خمینی سیاست را برآمده از متن شریعت می‌داند.

قاعده الواحد که نوعاً با عباراتی شبیه «الواحد لا یصدر عنه الا الواحد» از آن یاد می‌شود، از قواعد مهم فلسفی است.در فصل اوّل این نوشتار به بحث‌هایی مانند تعابیر قاعده، سیر تاریخی قاعده، نگاه عالمان مسلمان به قاعده و کاربردهای قاعده پرداخته‌شده است.فصل دوّم این نوشته به مبادی قاعده اعم از تصوری و تصدیقی می‌پردازد و اصل سنخیّت را به عنوان مهمترین مبدأ تصدیقی توضیح می‌دهد، آنگاه به تقریرات گوناگون قاعده پرداخته و ریشه اختلاف تقریرات را بررسی می‌کند و در پایان، تقریر ملاصدرا از قاعده را تبیین و بر اتکاء تقریر قاعده بر دلیل آن تأکید می‌کند.در فصل سوّم بعد از بیان عدم اثبات بداهت قاعده، ادله قاعده تقسیم‌بندی شده و بعد از ذکر هر دسته از ادله، آن دسته مورد بررسی واقع شده است. نتیجه‌ای که از مجموع ادله به دست می‌آید این است که اگر کسی اصل سنخیّت را بپذیرد، با توجه به تقریری که از اصل سنخیّت مورد پذیرش او واقع شده قطعاً قاعده الواحد هم با همان تقریر در نزد او ثابت خواهد بود به طوری که اگر سنخیت را فقط بین علت هستی‌بخش و معلول آن بداند، قاعده الواحد هم به همان کیفیّت است یعنی «از علّت واحد هستی‌بخش، فقط معلول واحد صادر می‌شود» و اگر دامنه سنخیّت را از علت هستی‌بخش و معلول آن به سایر علل و معالیل آنها و حتی به شرط و مشروط گسترش دهد، در قاعده الواحد هم همانطور خواهد شد. فصل چهارم این نوشتار به شبهاتی که پیرامون قاعده مطرح شده می‌پردازد و ضمن تقسیم‌بندی آنها به چهار قسم، پاسخ آنها را بیان می‌دارد.و در پایان، نتایج به دست آمده از این نوشتار تحت عنوان خاتمه بیان گردیده است.

این رساله در ده فصل تنظیم گردیده است . عناوین فصول آن عبارت است از مقدمه در موازین شناسایی - میزان اکبر از موازین تعادل - میزان اوسط - میزان اصغر - میزان تلازم - میزان تعاند - میزان شیطان - درباره بی‌نیازی از پیشوای دیگری غیر از پیامبر اسلام - درباره راه رهایی مردم از تاریکی اختلافات - درباره تصویر قیاس و رای و بیان بطلان آن دو .

بخش عظیمی از روایات پیشوایان معصوم ما علیهم السلام، روایاتی است که پیرامون تفسیر آیات قرآن می‌باشد‌. پژوهش حاضر که نقش روایات در تفسیر قرآن نام دارد، در دو بخش مستقل به بررسی این روایات از جنبه‌های گوناگون پرداخته است و کوشیده تا هر مورد را با بیان نمونه‌هایی در ذیل آن عینی سازی و قابل فهم‌تر گرداند‌. در فصل اول به کلیات موضوع پرداخته شده است‌؛ طرح تحقیق و مباحثی مقدماتی چون تعریف و تحلیل واژه‌های تفسیر، روایت‌، اثر و تفسیر روایی، تفسیر نقلی و امثال آن، تعیین قلمرو روایات تفسیری‌، علل نیازمندی به روایات تفسیری، اعتبار روایات تفسیری و بررسی مقدار حجیت آن‌ها، و نیز مبانی عقلی و نقلی فهم روایات تفسیری. سپس دوره‌های تفسیر روایی مورد بررسی قرار گرفته و به چهاردوره ، یعنی عصر نبوی‌، عصر حضور‌، عصر غیبت و دوره‌ی تدوین محدود شده‌است‌.آنگاه در پایان آسیب‌شناسی روایات تفسیری مورد بررسی قرار گرفته‌است و به ذکر چند عنوان از آسیب‌های روایات تفسیری بسنده شده است‌. در فصل دوم که شاکله‌ی اصلی این پژوهش را که هدفش بررسی گونه‌های روایات تفسیری است‌، تشکیل می‌دهد، در دو بخش به دو موضوع مهم پرداخته شده است‌. در بخش اول از این بخش گونه‌های روایات تفسیری به اعتبار روش مورد بررسی واقع شده و از این جهت روایات تفسیری به سه قسم تقسیم شده‌است‌؛ تفسیر قرآن با قرآن، تفسیر قرآن به سنت نبوی و تفسیر محتوایی یا تأویل‌گرایانه‌. در بخش دوم که مهم‌ترین قسمت این تحقیق به شمار می‌آید، به گونه‌های تفسیر روایی به اعتبار کاربرد در تفسیر پرداخته شده و مواردی چون تبیین و ایضاح معانی واژه‌ها‌، بیان مصداق‌، تأویل و بیان معنای باطنی‌، اشاره به سبب نزول‌، تعیین قرائت صحیح‌، رفع تشابه و ابهام‌، توضیح آیات الاحکام‌، رفع تعارض بدوی‌، شناخت ناسخ و منسوخ‌، تخصیص عام‌، تقیید مطلق و بهره وری از قواعد ادبی در تفسیر آیات با ذکر نمونه‌هایی واضح و روشن مورد بررسی قرار گرفته است‌.