جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به بررسی براهین اثبات وجود خدا که در کلام دو امام معصوم حضرت امام علی و امام رضا ـ علیهما السلام ـ به کار رفته می‌پردازد تا میزان استفاده‌ی دو امام و نیز شباهت‌ها و تفاوت‌ها در شیوه‌ی استفاده‌ی دو امام مشخص گردد. البته وقتی گفته می‌شود «برهان»، نباید انتظار داشت که در اغلب موارد، براهین کاملی که از صغری و کبری تشکیل شده باشند در کلام دو امام یافت شود، بلکه شاید چنین موردی به صورت کاملا نادر یافت گردد؛ مخصوصا که دغدغه‌ی امامان، اولا و بالذات اثبات وجود خدا نبوده و بیشتر به بیان صفات و ویژگی‌های او پرداخته‌اند، چرا که مخاطبین خداباور چنین نیاز و یا درخواستی را از ایشان نداشته‌اند. در آن موارد نادر هم باید به موردی اکتفا شود که ملحد، زندیق یا شخصی مادی‌گرا مستقیما از امام در مورد اثبات وجود خدا سوالی کرده باشد. در این پژوهش، در مجموع، نه برهان در کلمات دو امام مورد بررسی قرار گرفته که عبارتند از: 1) برهان فطرت، 2) برهان نظم، 3) برهان حدوث، 4) برهان امکان ماهوی یا امکان و وجوب، 5) برهان امکان فقری یا وجودی، 6) برهان صدیقین، 7) برهان فسخ عزائم، 8) برهان احتیاط عقلی یا مصلحت‌اندیشی عملی، 9) برهان نبوت یا هدایت تشریعی. که در کلمات امام علی ـ علیه السلام ـ هشت مورد از این نه برهان (به جز برهان احتیاط عقلی)، و در کلمات امام رضا ـ علیه السلام ـ شش مورد از آنها (منهای برهان امکان ماهوی، برهان فسخ عزائم و برهان هدایت تشریعی) یافت شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.با توجه به این که حجم کلی کلمات امام علی ـ علیه السلام ـ بیش از دو یا سه برابر حجم کلی کلمات امام رضا ـ علیه السلام ـ بوده است این نسبت در مورد براهین و تعداد ادله‌ی دال بر آنها نیز برقرار است.ضمنا در این تحقیق، شیوه‌ی به کارگیری براهین توسط دو امام ـ علیهما السلام ـ نیز مورد مقایسه و بررسی قرار گرفته و شباهت‌ها و تفاوت‌ها در محتوا و نوع استفاده مشخص گردیده است.

در این پژوهش نخست به مقوله شناخت و راههای آن به ویژه در شناخت و معرفت حق تعالی از منظر ملاصدرا پرداخته و پس از آن به خداشناسی و اثبات وجود حق نظر کرده و سرانجام به جایگاه خداشناسی و اثبات وجود حق از نظر ملاصدرا از حیث دینی عرفانی و فلسفی دست یافتیم. در پی آن به براهین اثبات وجود حق از منظر حکمای پیشین اشاره شده و براهین خاص حکمت متعالیه را مورد بررسی قرار داده که رهیافت جنبه وجودشناختی اوصاف اثبات وجود اوصاف کمالی برای حق است و حاصل جنبه معرفت شناسی عینیت صفات با ذات و عدم مغایرت آنها با یکدیگر است. در مرحله بعد به تفسیر شهودی ملاصدرا از حق پرداخته و به اذعان وی به ناتوانی علم حصولی در معرفت به ذات حق اشاره شده چرا که او سعی دارد در راه شناخت حق از فطرت عشق و طریق صدیقین یاری جوید او معتقد است انسان با دست از دن به انسان کامل و راهنمایی هایش می تواند اندک معرفتی به حق بیابد و به مرتبه فنای فی الله و محو موجودیت موهوم برسد و به بقای بالله باقی گردد. در آخر اذعان دارد که حتی علم حضوری و شهودی نیز در درک ذات احدیت ناتوان است و تنها انسان را تا اولین مرحله تعیین و تجلی حق هدایت می نماید و فراتر از آن بال و پر انسان می سوزد. سپس به بحث و بررسی مطالب فوق از نگاه مولوی پرداختیم و این مطلب را دریافتیم که وی در تمام مراحل فوق با ملاصدرا هماهنگ و همگام است و تنها تفاوت آنها در این است که مولانا وجود حق تعالی را بی نیاز از اثبات و دلیل م داند به این معنا که مقوله شناخت حق تعالی را از حیث دینی و عرفانی پی می گیرد و به جنبه فلسفی و عقلی آن توجهی ندارد.

نهج البلاغه دريای ژرفی است كه معارف الهی و نيازمندیها بشر را در كنار يکديگر فراهم آورده است. اميرمؤمنان گاه از خداوند آنچنان كه به وصف نايد سخن میگويد و گاه شگفتیهايی از خُردترين مخلوق او كه به چشم نمیآيد را برای همگان به تصوير میكشد. در اين ميان موضوع جانورانی كه در اين تحقيق از آنها نامبرده شده كمتر مورد كاوش كاوشگران واقع شده است در حالیكه ويژگیهای ظاهری، رفتار و عادت‌های جانوران را در لابهلای سخنان اميربيان میتوان يافت. توصيفات امام علی (عليه السلام) از جانوران در كنار تأكيدات و تشويقهای امام هر خوانندهای را برای مطالعه و پژوهش در زمينۀ جانوران برمی‌انگيزاند و نخستين پرسش برای خوانندۀ امروزی اين است كه سخنان امام از منظر دانش جانورشناسی در چه جايگاهی است و مقصود سخنان امام چيست؟این تحقيق که برای پاسخ‌گویی به این سؤالات طرح ریزی گردید منجر به روشن شدن این مطلب شد که اساساً آن‌چه در نهج البلاغه مطرح گردیده با علم جانورشناسی تطابق داشته و مقصود امام از بیانجملات توصیفی، متوجه ساختن مردم به نکات دقیق آفرینش و در نتیجه خداشناسی بوده، و از تشبیه رفتار افراد به رفتار حیوانات تفهیم بهتر مطلب و بعضاً تأدیب افراد بوده است. اين پژوهش افزون بر آنكه شگفتی دانش اميرمؤمنان در توصيفات دقيق جانوران را در چهارده قرن پيش مینماياند، زمينۀ تحقيق امروزی بر گونههای جانوری را نيز نشان میدهد زيرا امام (عليه السلام) در مورد برخی جانوران مانند پشه جملاتی به يادگار نهادهاند كه میتواند بهعنوان گزاره و فرضيه علمی پايۀ تحقيقات محققان قرار گيرد.

بررسی تطبیقی خداشناسی ابن سینا و خواجه نصیر الدین طوسی با توجه به اینکه نظام فلسفی ابن سینا تاثیرات فراوانی بر فیلسوفان بعد از خود گذاشته است، دارای اهمیت می باشد، و مساله اساسی در این پژوهش این می باشد که با تطبیق آراء ابن سینا در حوزه خداشناسی بمعنی الاخص بر آراءخواجه نصیر الدین طوسی مواضع خلاف و وفاق روشن گردد. ضرورت این نوع تحقیق از این رو است که اولا پرداختن به الهیات بمعنی الاخص جزء وظایف دانش پژوه کلام می باشد و ثانیا تحقیق در مسایل ذات و صفات به تثبیت باورهای دینی و اعتقادی می انجامد. روش در این پژوهش توصیفی تحلیلی با الگوی تطبیقی است. و از مهمترین یافته های این تحقیق می توان به موارد ذیل اشاره کرد:خواجه در مسایلی مانند اثبات ذات اله و برخی صفات الهی مانند قدرت، به روش سایر متکلمین عمل ننموده و طریق ابن سینا را پیش گرفته است، چنانکه در اثبات ذات از برهان امکان و وجوب استفاده می نماید.خواجه طوسی در مساله علم الهی پیش از ایجاد رای ابن سینا که ارتسام صورت اشیاءدر ذات است را نفی می نماید. و خواجه در مرحله پس از ایجاد به علم حضوری در خداوند قایل می باشد.خواجه در مساله اراده الهی همچون ابن سینا اراده را به علم الهی ارجاع می دهد، با این تفاوت که ابن سینا حب و عشق الهی را منشاء تخصیص اراده به امری می داند ولی خواجه علم به مصلحت را منشاء این تخصیص می داند.

در این مقاله، یکی از منابع اصلی شالودۀ فکری‌فلسفی ملاصدرا یافت و بررسی شده است. شاکلۀ وجودشناسی صدرالمتألهین بر مبانی بساطت، وحدت حقۀ حقیقیه، سریان وجودی و... استوار است و مطابقت بسیاری با بیانات حضرت علی(ع) در وصف خداوند متعال در نهج‌البلاغه مانند مطلقیت، وحدت غیرعددی، دوگانه و منفصل‌نبودن خداوند از موجودات و... دارد؛ به­گونه­ای‌که الهیات حضرت علی(ع) یکی از ارکان اصلی شاکلۀ عقل شیعی و اساس و بنیان وجودشناسی ملاصدرا است؛ ازاین‌رو، ساختار معنایی و محتوایی این دو نظام الهیاتی – خداشناسی حضرت علی(ع) و وجودشناسی ملاصدرا – هم به لحاظ ویژگی­ها و خصایص و هم به لحاظ اصول و مبانی تحلیل و بررسی شده‌اند. از این بررسی و پژوهش، نتیجه­ای سودمند و چشمگیر حاصل شده و آن اینکه بیشتر تفکرات فلاسفۀ اسلامی خصوصاً صدرا برگرفته از کلام معصوم(ع) است و این نشان‌دهندۀ اصالت هویتی فلسفۀ ملاصدرا و غیریونانی‌بودن آن است.

امروزه غرب مدعی جهانی شدن است و با سیطره رسانه ای خود، به یکه تازی در این عرصه می پردازد. اما تفاوت های بنیادینی میان نگاه اسلام و غرب به این مفهوم وجود دارد. تبیین ها از ماهیتِ جهان، انسان، هدف و دین، از منظر اسلام و غرب، گوناگون است. حتی اساسا دین در فرهنگ غربی فاقد جامعیت است و به گونه ای تعریف می شود که عرصه های مسائل اجتماعی و سیاسی را دربر نمی گیرد. از این رو، بنا بر مبانی فکری و عملی غرب، نمی توان از منظر دین به مسئله «جهانی شدن» و «دهکده جهانی» اندیشید. هدف این مقاله بازنمایی تفاوت های جهانی شدن اسلامی و غربی در مبانی، اهداف، اصول، راهبردها، قوانین و راه کارهای عملی در تدبیر امور جهان و انسان است که با روش تحلیلی و مقایسه ای به ارائه برخی از آنها می پردازیم. جهانی شدن غربی به دنبال حاکم ساختن روحیه سکولاریسم، ماده گرایی، منفعت محوری و رفاه خواهی است، در حالی که جهانی شدن اسلامی به دنبال تعالی و پیشرفت انسان در ابعاد مادی و معنوی است.