وجود و ماهيت | کتابخانه مجازی الفبا

اگر فلاسفه براي وجود اصالت قايل هستند آيا مي شود گفت که اندازه، شکل، زمان و کلا ماهيت اعتباري است که ما قائل به آن شده ايم؟

قبل از پرداختن به اصل جواب توجه شما را به معناي اعتباري بودن ماهيت جلب مي نمايم:
اعتباريت ماهيت و اصالت وجود به مفهومي كه در فلسفه ملا صدرا مطرح است، به معني اين است كه هر ممكن الوجودي مركّب از دو حيثيت است: حيثيت وجود، حيثيت ماهيت؛ و الزاماً يكي از اين دو بايد حقيقي و واقعي و منشأ آثار بوده باشد و ديگري اعتباري و انتزاعي ذهن؛ و از اين دو حيثيت آنچه اصيل است «وجود» است و «ماهيت» اعتباري است؛ از اين دو حيثيت، حيثيت وجود، اصلي و حيثيت ماهيت اعتباري است.
هر فاعل شناسايى آن گاه كه با واقعيّات برمى‏خورد، از آن دو چيز مى‏فهمد، يكى هستى آن واقعيت و شى‏ء و ديگرى چيستى آن واقعيت و شى‏ء كه در اصطلاح به هستى، وجود و به چيستى ماهيت گويند. مثلاً وقتى كه به يك انسانى برمى‏خوريم، از آن دو چيز مى‏فهميم. يكى چيستى و ماهيت انسانى او ديگرى به هستى او و وجود. بنابر اين همه‏ى واقعيات امكانى دور و بر ما داراى دوجهت وجودى و ماهوى هستند. حال سؤالى به ذهن خطور مى‏كند كه آيا جهت وجودى متن تك تك اين واقعيّات را پر كرده و ماهيت از آن انتزاع مى‏شود و يا اين كه نه، جهت ماهوى متن تك‏تك اين واقعيات را پر كرده و وجود از آن انتزاع مى‏شود. به تعبيرى آيا وجود اصيل است و ماهيت اعتبارى؟ يا ماهيت اصيل است و وجود اعتبارى؟ پاسخ با توجه به براهين متعدد بر اصالت وجود است، نه اصالت ماهيت. ما يكى از مهم‏ترين و در عين حال ساده‏ترين برهان اصالت وجود را در اينجا متذكر مى‏شويم:
هرگاه به ماهيت اشياء توجه كنيم، درخواهيم يافت كه ماهيت فى حد نفسها به خودى خود، وجودى را براى خويشتن خويش اقتضاء نمى‏كند و در ذات خود وجودى نهفته ندارد. هم چنان كه اقتضاى عدم خويش را ندارد و به تعبيرى فنّى از ماهيت «من حيث هى هى ليست الاّ هى لاموجودةٌ و لامعدومة» و هنگامى لباس واقعيت در آن ديده مى‏شود كه از ناحيه علّتى چون خدا به او وجود داده شود. پس ماهيت فى حد نفسه واقعيت پيدا نمى‏كند و بلكه با وجود، واقعيت‏دار مى‏شود. پس ماهيت نمى‏تواند متن واقع را پر كرده باشد و اصيل باشد. بنابر اين چون ماهيت نفس واقعيت نيست و به بركت وجود واقعيت‏دار مى‏شود، پس وجود به واقعيّت بودن سزاوارتر است و تنها خودش متن واقع را پر كرده و اصيل مى‏باشد و البته در اين فضا اشكالات مختلفى طرح مى‏شود كه از ناحيه اصالت ماهويها عنوان شده و با زبان محكم و شيرين صدرالمتألهين و اصالت وجودى‏ها پاسخ داده شد كه چون در اين گفتمان گروه‏ها اصطلاحات فنى به كار مى‏رود از بيان اين اشكالات معذورم(ر.ك نهاية‏الحكمة، و مجموعه آثار، ج 6، «اصول فلسفه و روش رئاليسم».
).

پرسمان دانشجویی