جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن عربی بر نقش دوگانه عقل كه دارای دو حكم متفاوت است تاكيد می ورزد. او معتقد است عقل از جنبه «فعل» متناهی و از جنبه «قبول» نامتناهی است. به اعتقاد او، در مقام فعل، از قلمرو محدود و معينی برخوردار است، اما در مقام قبول، حد و مرزی ندارد و می تواند در پرتو قلب و وحی، منور گردد و حقايق را دريافت كند. عقل در اين وجه مقلد و تابع وحی و قلب است .از ديدگاه علامه طباطبايی، عقل يكی از شريف ترين نيروهای انسانی است كه می تواند كليات و حقايق را ادراک كند. اما به تنهايی قادر به تحصيل و درک همه حقايق نيست، بلكه عقل به عنوان ابزار معرفتی انسان، دارای حيطه و قلمرو مشخص بوده و نيازمند وحی است تا به معارفی كه خارج از دسترس اوست، راه يابد. عقل، نه آن مقدار ناتوان است كه از فهم كتاب و سنت به نحو كلی عاجز باشد و نه آن مقدار توانمند است كه بدون هيچ گونه محدوديتی بتواند به شناخت كامل خداوند و حقايق، نايل گردد. در عين حال عقل و ادراكات آن ارزشمند است، بدين معنا كه می توان برای شناخت گزاره های وحيانی از آن بهره جست.

سفر به زمان و ورود به عوالم موازی جهان ماده يكی از مسائل كلان فيزيی مدرن است كه تحقق آن به دنبال تئوری «نسبيت انيشتين» و در سايه عبور از درگاه هايی چون سياه چاله ها و كرمچاله ها رنگ امكان به خود گرفته است، اما قوانين حاكم بر ماده امكان سفر به زمان را تا حد امتناع تنزل می دهند؛ زيرا مولفه مشتری روش های مذكور، رسيدن سرعت جسم به حد سرعت نور است و رسيدن به اين سرعت بر طبق قانون نسبيت مستلزم ميل كردن جرم جسم به بی نهايت و به تبع آن امتناع فيزيكی برای جابه جايی چنين جرمی است. از اين رو سفر به زمان تاكنون در حد يك معمای علمی ذهن نواز باقی مانده است. عبور از زمان از نگاه مولانا فرآيندی است كه در دامنه «معراج» قابل تحقق است و در دو حالت دفعی و تدريجی به وقوع می پيوندد. نكته در خور توجه آن است كه مولانا مانند فيزيک دانان امروز عبور دفعی از حصار زمان را از طريق سياه چاله های آسمانی ممكن می داند اما توجه وی به انضباط ذهنی- روانی مسافر زمان و اينكه عبور از زمان مستلزم داشتن هويت غيرزمانی و حواسی گسترده است، ديدگاه او را از فيزيک دانان متمايز می كند. ابتنا و گره زدن ديدگاه مولانا بر اَبَرنظريه نسبيت در فيزيک می تواند به رخنه پوشی ديدگاه های فلسفی- عرفانی ما و به تبع آن به يك جهش كلامی بينجامد.

جريان عظيم تصوف، از سرچشمه های متعددی نشئت گرفته و تاثير پذيرفته است. يكی از آبشخورهای مهم آن دين های كهن، به ويژه دين زرتشت است. قدر مشترک های چندی می توان ميان تصوف و كيش زرتشت يافت. يكی از اين وجوه اشتراك همان «راه نمای پنهانی مردان حق» است كه در اين مقال تلاش شده با تكيه بر احوال و اقوال دين مردان دوره باستان و دو تن از نمايندگان نامدار تصوف خراسان – كه يكی در خاور اين قلمرو و ديگر در باختر آن می زيست بررسی شود. هر دين مردی دو نوع راهنما دارد: دسته اول راهنمايان انسانی كه پير يا مراد ناميده می شوند و در بعد افقی دين مردان قرار دارند؛ دسته دوم راهنمای پنهانی ای كه با بعد عمودی دين مردان را هدايت می كنند. دين مردان براي شناخت راهنمای پنهانی به وسيله مراقبه سوی يابی می نمايند. در اين سوی يابی راهنمای مخفی رمزوارانه نمايان می شود و بنابر پيوند نزديك انسان با روح قدسی زمينه های آخرت شناسی را فراهم می گرداند. در اين مقال بر آن هستيم كه يك شناخت كلی از اين راهنمای پنهانی ارائه دهيم.

حركت حبی را می توان «جريان تجلی ناشی از حب ظهور و اظهار» دانست كه در همه اسمای الهی و همه اركان عالم ساری است. باور به اين نوع حركت، مبتنی بر قبول «وحدت شخصی وجود» است كه ابن-عربی با كشف و شهود بدان رسيد و ملاصدرا در مباحث علت و معلول، آن را به زيور برهان آراست. بنابر «وحدت وجود» موضوع و غايت حركت حبی، حق تعالی است؛ زيرا غير از حق، باطل محض است. با وجود اين، تعبيرات مختلفی از غايت اين حركت در سير نزولی و سير صعودی آن، بيان شده است: عشق و پيدايش انسان كامل دو تعبير مشهور از غايت حركت حبی در سير نزولی است؛ همچنان كه «اتحاد» و «فنای عاشق در معشوق» به عنوان غايت اين حركت در سير صعودی بيان شده است.

باور به مراتب متعدد وحی از نظرگاه صوفيان، سبب شده است تا وحی را امری بی پايان و هميشگی بدانند كه به صورت دريافت های باطنی، نوع خاصی از معرفت را پديد می آورد. اعتقاد بدين شيوه كسب معرفت، با توسل به كشف و شهود، به آفرينش متن هايی می-انجاميد كه صوفيان، آن را مولودِ «وحی قلـب» و غلبـه الهامِ خداوندی بر آدمـی می شمردند و با محو جايگاه خود به عنوان مولف، نقش خويش را تنها كتابت اين ادراكات باطنی و دريافت های مقدس می دانستند و يا سراسر متن را هديه خداوند معرفی می-كردند. سخنِ الهامی، در لحظه غلبه بر صوفی با خصايصی همچون ديگرگونی حال، بی اختياری و ستاندن اراده گفتار همراه است و در صورت مكتوب خود به آفرينش متن هايی می انجامد كه اغلب پر حجم و فاقد نظم ساختاری اند و به واسطه اشتمال بر معانی عظيم و ناآشنا جانب مخاطب را فرو می گذارند. صاحبان اين آثار، اين دست تصنيف ها را سخن برتر می دانند كه اثرهای عظيم دارد و اسباب جوشش انديشه می گردد و هركس توانايی درک آن را ندارد.

شان و جايگاه اخلاقی حيوانات از جمله مهم ترين مسائل در حوزه اخلاق كاربردی است. گروهي از متفكران همچون دكارت، آگوستين، آكويناس، و لاك با طرح برخی تفاوت های ادعايی معتقدند كه شانی از شئون اخلاقی برای حيوانات متصور نيست. از اين رو، هيچ وظيفه يا مسوليتی در برابر حيوانات متوجه انسان ها نيست. دسته ای ديگر، از جمله بنتام، ميل و سينگر، با به چالش كشيدن آن ادعاها معتقدند حيوانات نيز كمابيش از شانی اخلاقی برخوردارند. از اين رو بدرفتاری با حيوانات نارواست. مولفان در اين مقاله می كوشند با بررسی متون صوفيه، تفاوت های انسان و حيوان را از منظر صوفيه ترسيم كنند و با مقايسه آن با ديدگاه های مطرح شده در فلسفه مغرب زمين، دركی از مبنای وظيفه انسان در برابر حيوانات را در تصوف به دست دهند. همچنين نوعی وظيفه مندی يا خوش رفتاری در برابر حيوانات در تصوف مطرح است، اما مبانی آن با مبانی مطرح شده از سوی فيلسوفان معاصر به كلی متفاوت است. مبانی خوش رفتاری با حيوانات در تصوف عبارتند از «شفقت» و «عشق».

كبير شاعر و عارف بزرگ هندی، تاثيرگذارترين فرد در نهضت بهكتی نو در شمال هند بوده است. نهضت بهكتینو كه ريشه در عقايد كهن هندويی در جنوب هند دارد از رهگذر آموزههای عرفانی دين اسلام توانست در سدههای ميانی هند به اوج كمال و پختگی خود برسد. كبير كه جانشين رهبران بهكتی پيشين همچون رامانوجه و رامانَنده در جنوب هند بود، انديشههای اصلاحطلبانه نهضت بهكتی را در شمال هند گسترش داد و انديشههای نوينی را در اين نهضت كهن مطرح كرد. اين آموزههای كبير را كه بيشتر تحت تاثير عرفان اسلامی شكل گرفتهاند ميتوان اين گونه خلاصه كرد: توحيد، رد بت پرستی، انكار نظام طبقاتی، تاكيد بر مقام مرشد (گورو) و تاكيد بر اينكه طريق معرفت ورای كفر و دين است.