جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از پرسش های مربوط به آیات 17: 18 و 17: 20 از سفر پیدایش تورات، این است که آیا این آیات را می توان اشارت و بشارتی به پیامبر اسلام و دوازده امام شیعیان دانست؟ با تأملی دقیق در دعای ابراهیم برای فرزندش اسماعیل علیهما السلام (پیدایش 18: 17) و نیز نحوۀ استجابت الهی (پیدایش 20: 17) می توان ادعا کرد که خداوند به ابراهیم علیه السلام بشارت داده که امامت را در پیامبر اسلام و دوازده امام از نسل اسماعیل علیهم السلام قرار دهد. از سویی با توجّه به قرائن درون متنی و برون متنی ای که نشان می دهد مقصود از «مئود مئود»، پیامبر اسلام است و از سوی دیگر، با ریشه شناسی واژه «ربّی» و هماهنگی آن با مفهوم «امام»، می توان نشان داد که دوازده ربّانی در آیه 17: 20، اشاره ای به دوازده امام شیعیان دارد. هم چنین، هماهنگی ریشه شناختی نام های برخی از دوازده امام با شماری از نام هایی که به عنوان اسامیِ فرزندان اسماعیل در آیات 25: 13_ 15 ذکر شده است، ادّعای پیش گفته را تقویت می کند.

یکی از شواهد روایی امامیه در باب عدد ائمه، حدیث شهادت خضر علیه السلام بر دوازده امام علیهم السلام است که کلینی و برخی محدثین دیگر به واسطۀ احمد بن محمد بن خالد برقی در کتاب های خود آورده اند. برقی نقل دیگری از این حدیث را در بخش کتاب العلل از المحاسن، بدون اسامی کامل ائمه علیهم السلام آورده، که این امر موجب بروز تردیدهایی در اصالت نقل کامل آن شده است. این مقاله از خلال تطبیق اسناد حدیث خضر نشان می دهد منبع اصلی این حدیث با ذکر کامل اسامی ائمه علیهم السلام ، کتاب راوی اصلی آن، ابوهاشم جعفری بوده که از آن جا به نگاشته های محدثان بعدی چون الکافی کلینی راه پیدا کرده است. در ادامه، مقاله می کوشد علت اختلاف به وجود آمده بین سند و متن نقل المحاسن با نقل دیگر کتاب های حدیثی را تبیین نماید. بدین منظور، با بررسی آماری احادیث کتاب العلل از المحاسن نشان داده می شود که این بخش از کتاب، در واقع کتابی از محمد بن خالد برقی است که توسط پسر وی تکمیل شده است و بروز اختلافات متنی و سندی نیز، ریشه در سبک حدیث نگاری برقی پدر و پسر دارد.

بشارت پیامبر اکرم صل الله علیه وآله به دوازده خلیفه یا امام، از اخبار مشهور اسلامی است. برخی از راویان این اخبار در میراث حدیثی امامیه، به مذهب شیعۀ اثناعشری تعلق ندارند. ابوالجارود به عنوان یکی از مهم ترین چهره های فرقۀ جارودیۀ زیدیه، از این راویان است که دراین باره خبری به واسطۀ او از امام باقر علیه السلام نقل شده است؛ این خبر به ماجرای لوح حضرت زهرا علیها السلام اشاره دارد و به وجود دوازده وصی و اسامی برخی از آن هاتصریح کرده است. مقالۀ حاضر نخست علت اعتماد به اخبار جارودیان در مصادر حدیثی امامیه را با تمرکز براعتقادات آنان بررسی می کند و سپس با تکیه بر بستر تاریخی تکوّن این گروه، نشان می دهد نه تنها استبعادی در نقل خبر یاد شده به واسطۀابوالجارود وجود ندارد، بلکه این خبر و چندخبر مشابه آن، قرائنی مهم در شناساییباور جارودیان متقدم دربارۀ اخبار دوازده امام به شمار می روند.

در منابع معتبر اهل سنت، احاديث فراوانی با اسناد صحيح از پيامبر اکرم صل الله علیه وآله دربارۀ پیش گویی حضرت پیرامون ظهور دو گروه از راهبران جامعه بیان شده است: دستۀ اوّل، امامان حقّ و خلفای راستين که عمدتاً در قالب احاديث «اثناعشر» معرفی شده اند؛ و دستۀ دوّم، امامان و حاکمان جور. زبان احادیث نبوی دربارۀ دستۀ اول، بشارت آمیز و پیرامون دستۀ دوم، پرهیز آمیز و ترساننده است. پیامبر اکرم صل الله علیه وآله برای شناخت و تمییز هر یک از این دو گروه، شاخصه هایی را معرفی کرده اند. در اين نوشته، ضمن تبيين مضامين احاديث و تفکيک و مقايسۀ شاخصه های هر گروه در قبال همديگر، با دستاویز قرار دادن قاعدۀ «تُعرَف الاشياءُ باضدادها»، ثابت شده است که ویژگی های امامان حقّ، فقط بر ائمۀ اثناعشر علیهم السلام که اماميه باورمند به آن ها است، قابل انطباق بوده و تطبيق این ویژگی ها بر حاکمان جور، با محتوای رواياتی که عالمان اهل سنّت در منابع دست اول خود نقل کرده اند، ناسازگار است.

ثقة الاسلام کلینی، بیست حدیث را با مضمون وجود دوازده امام پس از پیامبر صل الله علیه وآله در «بَابُ مَا جَاءَ فِی الِاثْنَيْ عَشَر وَ النَّصِّ عَلَيْهِم» کتاب الکافی نقل کرده است. این اخبار از سوی برخی از معاصران مورد اشکال قرار گرفته و با تردید روبه رو شده است. مقالۀ حاضر نخست رابطۀ این باب در الکافی را با روایات مشابه در کتاب الغیبة نعمانی سنجیده و سپس با بررسی راویانی که به علت حضور آن ها، این روایات تضعیف شده اند، نشان می دهد که با توجه به قرائنی مانند طبقۀ این راویان بیشتر این روایات پیش از آغاز غیبت ضبط شده اند؛ از این رو حتی در فرض پذیرش این راویان یا تعلق آنان به فرق دیگر مانند واقفیه، نمی توان محتوای روایات آن ها را باطل دانسته و به جعلی بودن آن ها حکم نمود.