جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محمدبن‌خلیل مقدسی، از علمای شافعی قرن نهم هجری، در کتاب« الرد علی الرافضه»، با ردّ افضلیت حضرت علی(ع) نسبت به دیگر صحابه، اشکالاتی بر«حدیث منزلت» وارد کرده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی صحت گفتار او با تاکید بر کتب اهل سنت می‌باشد. بررسی منابع مختلف نشان می‌دهد، مقدسی نتوانسته صحت سندی «حدیث منزلت» را انکار کند؛ او به احادیثی مشابه این روایت، جهت فضیلت‌تراشی برای خلیفه اول و دوم استناد کرده که جعلی‌بودن آنها قابل اثبات است. با توجه به بیان مطلق منزلت هارون نسبت به موسی(ع)، حضرت علی(ع) تمام شئون هارون نسبت به حضرت موسی(ع) - به غیر از نبوت- را نسبت به پیامبر(ص) دارد. هم­چنین از حدیث منزلت، افضلیت حضرت علی(ع) بر سایر صحابه اثبات می‌شود؛ زیرا هارون برترین شخص در امت حضرت موسی(ع) بود؛ بنابراین واجب است که حضرت علی(ع) در امت پیامبر(ص) برترین باشد.

امامت در اندیشۀ امامیه، همچون نبوت منصبی الهی است؛ بر همین اساس، انتخاب و انتصاب امام را مانند انتخاب و انتصاب نبی، منحصر در جعل و ارادۀ خداوند می‌دانند. امروزه گروهی از نواندیشان شیعی با ادعای «مطالعۀ تاریخ اندیشۀ امامیه»، باور به «نصب الهی امامان» را فاقد پیشینه و پشتوانۀ تاریخی در عصر ائمۀ نخستین دانسته و آن را نتیجۀ تطوّرات امامتِ شیعی قلمداد می‌کنند که در خلال حوادث و اقتضائات تاریخی، بر اصول فکری شیعه افزوده شده است. تحقیق حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی - تحلیلی و شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای، با تکیه بر سیره و سخنان حضرت زهرا(س) نشان دهد که آموزۀ «نصب الهی امامان» همچون دیگر معارف اصیل اسلامی، ریشه در قرآن و سنّت نبوی دارد؛ این آموزه، در عصر حضور اهل‌بیت(ع)، با ملاحظۀ شرایط هر دوره و متناسب با فهم جامعۀ مخاطب، توسط ایشان، بدون کمترین تغییری در محتوا، تبیین می‌شد.

تبری و تقیه دو آموزه مقبول امامیه می‌باشند که از حوزه اعتقادی، آغاز و به بُعد رفتاری، ختم می‌شوند؛ این دو آموزه، دارای دو نتیجۀ متفاوت‌اند: تقیه، مؤمنان را به رفتار محافظه‌کارانه و حفظ شرایط موجود فرا می‌خواند، اما تبری، صراحت در ابراز عقاید و بیان حقایق را به شیعیان پیشنهاد می‌دهد. این­دو، شیعیان امامی را به دو جهت مخالف سوق می‌دهند. بررسی آیات و روایات مربوط به تبری و تقیه، در نگاه نخست نشان از تقابل آنها دارد؛ ولی با دقت در دلالت این منقولات و توجه به اقسام تقیّه و تبری، درمی‌یابیم که نه‌تنها تقابل واقعی میان آنها وجود ندارد، بلکه به شرط رعایت اهم و مهم در به­کارگیری، در مسیر تحقق هدف شارع مقدس - حفظ، تقویت و ترویج دین حق و هدایت مستضعفان- هماهنگی دارند.

تفسیر صحیح سوره «عادیات»، یکی از فضائل امیرالمؤمنین(ع) را ثابت می‌کند. پژوهش حاضر می‌کوشد تا اختلاف‌های تفسیری سورۀ «عادیات» را حل کند. بدین منظور، براساس تفاسیر و سایر منابع فریقین که این واقعه را گزارش کرده‌اند، به مطالعۀ واژه‌ها و رفع تعارض روایات اسباب نزول این سوره پرداخته است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی، با بررسی تطبیقی تفاسیر فریقین، به بررسی دیدگاه‌های موجود دربارۀ مصداق واژۀ «عادیات» پرداخته و به دنبال یافتن راه­ حل تعارض روایات اهل­ سنت، در زمینۀ اسباب نزول سورۀ عادیات و نیز رفع اختلاف منابع تاریخی فریقین در شرح «غزوه ذاتُ السَّلاسِل» می‌باشد. نتایج نشان می‌دهد، دربارۀ مصداق واژۀ «عادیات»، مفسران چهار احتمال داده‌اند: شترهای حاجیان، اسب‌ها به طور کلی، اسب جنگی و اسب‌ها در یک جهاد ویژه. نظریۀ چهارم، هم با فضا و سیاق و تفسیر بلاغی - بیانی سوره سازگار است، و هم با اصول ادبی و لغت‌شناسی واژه‌های «ضبح» و «قدح»، و هم با روایات اسباب نزول. سورۀ عادیات، درپی جهاد مسلمانان، به فرماندهی حضرت علی(ع) و پیروزی ایشان در غزوۀ «ذات السلاسل» در مدینه نازل شده است. از آن­جا که قبل از نزول سوره، خطر مهمی پیامبر(ص) را تهدید می‌کرده و سه نفر از صحابه، نتوانستند به نتیجۀ لازم در دفع دشمنان برسند، این سوره مکی شمرده شده تا این­که برخی حقایق، پنهان بماند. روایات اسباب نزول در منابع اهل سنت، به علت اضطراب و تعارض فراوان و عدم هماهنگی با واژه‌ها و فضای سوره، مورد تردید قرار گرفته و کاستی منابع تاریخی آنها نیز، در شرح «غزوۀ ذات السلاسل» تبیین شده است .این منابع با حذف بخش مربوط به فرماندهی حضرت علی(ع)، آن را به عمروعاص مرتبط می‌دانند که بخش کوچکی از ماجرای جنگ است.

ازدیاد علم امام، از مفاهیمی است که در میان احادیث مربوط به علم امام، مورد اهتمام ائمۀ اطهار(ع) قرار گرفته است. هدف این نوشتار آن است که با استناد آموزۀ ازدیاد علم امام به آیات قرآن، این باور حدیثی شیعه را از قرآن استخراج و به آن استحکام بخشد. این نوشتار کوشیده است تا با رویکردی درون­مذهبی و با روش تحلیل آیات، «خانوادۀ احادیث ازدیاد علم امام»را به پنج گروه از آیات، مستند کند. حاصل این پژوهش نشان می­دهد که هرچند در قرآن کریم بر ازدیاد علم امام تصریح نشده است، اما شواهدی از قرآن، این باور حدیثی را تأیید می­کند.

درک اغلب دین‌مداران از ضرورت وجود حجت بر روی زمین آن است که، در نبود وی، زمین و اهل آن نابود می­ شود. هرچند این مطلب به‌درستی یکی از اساسی‌ترین ابعاد این موضوع به شمار می­ رود، ولی این، تنها وجهی از وجوه گوناگون این موضوع است؛ در این میان، زوایای مهم دیگری نیز وجود دارند که غالباً مورد غفلت قرار می‌گیرند. جایگاه و اهمیت این موضوع، می‌طلبد که آن زوایا، شکافته شده و این موضوع از جوانب متفاوت، مورد توجه قرار گیرد تا به‌تدریج به عقیده‌ای راسخ در میان دین‌مداران تبدیل شود. ازاین‌رو امامان(ع)، موضوع اضطرار به حجت‌های الهی را ضمن مجموعه‌ای عظیم از روایات و در قالب وجوهی مختلف بیان فرموده ­اند. ارائۀ چندین وجه برای این موضوع، علاوه بر تأثیر ژرف در ارتقای سطح معرفت مخاطبان نسبت به حجج الهی و عمق­بخشیدن به آن، آثار دیگری را نیز در پی دارد. نوشتار پیش­رو، با روشی توصیفی - تحلیلی این موضوع را در روایاتِ کافی شریف و دیگر مصادر حدیثی کهن مورد کنکاش و جستجو قرار داده و با معرفی شش وجه و بُعد گوناگون برای موضوع اضطرار به حجت الهی، سعی دارد میزان اهتمام و تأکید اولیای دین(ع) به این موضوع را بیان کند.