جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سخنان پیامبر گرامی اسلام در روز غدیرخم به گونه­‌های مختلفی از حیث حجم ثبت و ضبط شده است. طولانی‌ترین متن منقول از این سخنان که به آن خطبۀ طولانی غدیر گفته شده است، نسبت به سایر گونه‌ها به ویژه نسبت به حدیث غدیر، کمتر مورد بحث و کاوش سندی و دلالی قرار گرفته است. گرچه تعداد اندکی از عالمان و پژوهشگران امامی، پیرامون متن این خطبه آثاری از خود به جای نهاده‌اند، اما در مورد اعتبار سندی آن، پژوهشِ دقیقی صورت نگرفته است. از این‌رو، در متن پیشارو کوشیده شده است آخرین سندِ موجود از خطبۀ طولانی غدیر، که در اثری از آثار سال‌های واپسینِ حیات سید بن طاووس به نام التحصین مضبوط گشته، مورد بررسی رجالی واقع شود. در این راه پس از بیان مقدماتی پیرامونِ تفاوتِ میانِ (حدیث غدیر) و (خطبۀ غدیر) و تقسیم بندیِ گونه‌های مختلف ضبطِ سخنان پیامبر و ارائۀ فهرستی از منابع موجود به ترتیب زمان، به پژوهشی مختصر در خصوص آثار مرتبط با این سند و مآخذ آن پرداخته شده است. در این پژوهش با بررسی ها و پژوهش‌های رجالی صورت گرفته، وثاقتِ تمامیِ راویانِ شیعه و مخالفِ مذکور هر طبقه، مطابق با مبانی رجالی آن مذهب، مورد بررسی قرار گرفته، و در نهایت با تکیه بر نظریۀ اطمینان، سند این خطبه در حکمِ (موثّق) دانسته شده است.

این نوشتار شامل معرفی 23 عنوان کتاب و نُه مقاله و پایان نامه در موضوع حدیث ثقلین است. نگارنده آثار مکتوب در این زمینه را تا سال 1385شمسی از دانشمندان شیعه و سنی به صورت توصیفی و تحلیلی شناسانده است.

اندیشۀ امامت و ویژگی‌های امام به عنوان اصلی‌ترین وجه تمایز مکتب امامیه نسبت به سایر مکاتب اسلامی، از مهم‌ترین مسائلی است که‌اندیشمندان نخستین امامیه بر محور آن به بحث و گفتگو نشسته و دربارۀ آن نظریه‌پردازی کرده‌اند. اندیشمندان و محدثان شیعه در کوفه دربارۀ تعریف امامت، انگاره‌های مشترکی داشته و بر این باورند که امامت مقامی بسیار والا و حتی بسی بالاتر از مقام نبوت و رسالت است. آنان مهم‌ترین مؤلفۀ مقام امامت را وجوب پیروی و اطاعت مستقل از امام می‌دانستند که با تفویض دین، رابطه‌ای مستقیم دارد. از این‌رو لازم است که خداوند این حق اطاعت را برای امام جعل و نصب کند. البته بزرگان اصحاب امامیه در کوفه در پاره‌ای از خصوصیات امامت نظیر گسترۀ منابع علم امام به ویژه علم الهامی، گسترۀ ولایت و نوع نگاه به مسأله عصمت، با یکدیگر اختلافاتی داشته‌اند. بیشتر این اختلافات به نگرش اندیشمندان و روش کلامی آنان بستگی داشت. در این بین جریان کلامی هشام بن حکم به دلیل مستدل کردن مسائل امامت به استدلالات عقلی در نهایت دیدگاهی خاص ارائه کرد که نسبت به باور جریان اکثریت و محدثان امامیه، در غالب موارد دیدگاهی حداقلی محسوب می‌شود.

زید بن علی(علیه السلام)، در انعکاس منابع شیعۀ امامیه، امامت را مقامی الهی و تعیینی می‌داند نه امری مردمی و اختیاری. او به امامت بلافصل امیرالمؤمنین(علیه السلام) معتقد است و امامت دیگران را غاصبانه می‌داند و بر این باور است که مجموعه امامان، دوازده نفرند که نه تن از آنان از نسل امام حسین(علیه السلام) است؛ ولی در اقوال و آثار او نامی از امامان چهارم به بعد مشاهده نشده است. در آثار مکتوبی که به او نسبت داده شده، به تعداد امامان اشاره‌ای نشده است. و برای خود نیز ادعای امامت نکرده؛ مگر اینکه خود را حجت بر مردم معرفی کرده است. او اصل افتراض طاعت را برای بعضی از اهل بیت(علیهم السلام) می‌پذیرد؛ ولی در تعیین و تشخیص مصادیق امام مفترض الطاعة دچار تزلزل است.

مسأله انتخاب و گزینش و یا انتصاب امام، یکی از مهم‌ترین مسأله‌ها در حوزۀ خلافت و امامت است. امامیه معتقد به انتصاب امام از جانب پروردگار متعال از طریق نص می‌باشد، و سایر فرق از قبیل معتزله و اشاعره و اهل حدیث، وجود نص را در باب خلافت انکار نموده و این فرآیند را بر عهدۀ اهل حل و عقد و خبرگان امت گزارده‌اند. نوشتار حاضر به تشریح مسائل مربوط به اجماع اهل حل و عقد با استناد به متون معتبر اهل سنت پرداخته و از پیشینۀ تاریخی، تعریف، شرایط، وظایف و مبانی حجّیت اهل حل و عقد سخن می‌گوید. در این میان برخی از آراء مورد نقد قرار گرفته و به مناسبت، دیدگاه‌های دانشمندان اهل سنّت نیز طرح و ارزیابی شده است. در نهایت، این مقاله می‌کوشد تا تصویری گویا و مستند از مباحث پیرامون اجماع اهل حل و عقد ارائه دهد.