جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نگرش به تاریخ مذهب ایران ، قرن هشتم و زمان حکومت سلطان محمد خدابنده – از سلسله سلاطین مغول- نقطه عطفی در تاریخ مذهب ایران به شمار می آید.در این زمان ، به دستور شاه مغول ، مذهب رسمی ایران ، مذهب شیعه دوازده امامی می گردد. این موضوع توجه پژوهشگران رابه خود جلب می کند که، چه عواملی باعث چنین اتفاق مهمی در تاریخ مذهب ایران شده است . در اولین گامهای تحقیق در این مورد ، با نام علّامه حلّی به عنوان یکی از عوامل موثر در این اتفاق مهم تاریخی مواجه می شویم. لذا در میان موضوعات متفاوت برا ی تحقیق به عنوان پایان نام?کارشناسی ارشد تاریخ تشیّع ، پرداختن به مقطعی از حیات علّامه حلّی موضوع مناسبی است . اگر چه نام این عالم بزرگ در اکثر کتابهای رجالی ثبت شده ، امّا به دوره ای از زندگی ایشان ، که حضور وی در کشور ایران ، باشد کمتر توجه شده و به نقش ایشان در رابطه با ترویج تشیّع در ایران و زمینه های موفقیت وی آنطور که باید، پرداخته نشده است. لذا موضوع این پایان نامه به این بخش مهم از زندگی ایشان وبه بررسی زمینه های محیطی و شخصیتی موثر در نقش علّامه حلّی در مقطع از حیاتشان اختصاص یافته است .در این زمینه بیشتر کتب به شخصیت علّامه حلی و زندگی ایشان وآثارشان اشاره نموده بودند و به حضورشان در ایران، مختصراً پرداخته اند. ایشان با حضور در محضر اولجایتو خان مغول ، به اقامه دلایل و براهین محکم در حقانیت مذهب تشیع می پردازد و دو کتاب مهم خویش در این زمینه یعنی نهج الحق و منهاج الکرامه را در اختیار سلطان قرار می دهد و به این ترتیب او را در پذیرش مذهب شیعه قاطع می سازد . با اعلام رسمیّت مذهب تشیّع در ایران توسط اولجایتو ، فرصتی مناسب برای آموزش و ارائه ی تعالیم شیعی در ایران برای علّامه حلّی و سایر علمای شیعه پدید آمد که تا آن زمان با این وسعت و قدرت کم نظیر بود. علّامه حلّی، با تأسیس مدرسه ، تألیف کتب مورد نیاز جامعه شیعه و آموزش شاگردانی که توانستند خود پس از آن ، در ترویج و بقای این مذهب در کشور ایران موثر باشند، تشیع را در خاک ایران ریشه دار نمود ؛ لذا با قاطعیت می توان یکی از زمینه های پذیرش عمومی رسمیّت مذهب تشیّع در زمان صفویه در ایران و دوام آن تا عصر کنونی را ، در قرن هشتم و ایفای نقش علّامه حلّی جستجو و مشاهده نمود. در این مجموعه با عنایت به آنچه امکان دستیابی بدان فراهم بود ، گزارشات تاریخی متفاوت ، از منابع مختلف اسلامی جمع آوری گشته و سپس به تحلیل آن پرداخته شده است . اگر چه در بسیاری از منابع به نقش تأثیر گذار علّامه حلّی در ترویج تشیّع در ایران و در قرن هشتم هجری اشاره کرده اند امّا پس از مطالعه ی این رساله اهمیّت ویژ? علّامه حلّی در بقای اسلام – و نه تنها ترویج تشیّع – در ایرانو ماندگار بودن این اثر تا قرن حاضر برمحققان آشکارمی شود.

رشد حیات عقلی و فکری مسلمین، تا حدی مرهون اختلاف آراء میان فیلسوفان و متکلمان است . هر یک از این دو گروه، با اشکالات خود بر دیگری، موجبات گسترش مباحث عقلی و تعمیق دیدگاههای یکدیگر را فراهم آورده‌اند و ضرورت طرح بسیاری از مسائل را در حوزهء دیگری، گوشزد کرده‌اند. در این میان شخصیت خواجه نصیر طوسی نقطهء عطفی به حساب می‌آید. تحقیق ما تلاشی است در روشن ساختن این مسائل که آیا استفاده از فلسفه در علم کلام، از سوی خواجه طوسی، ضرورتی داشته است ؟ آیا او توانسته است ، با توجه به اهدافی که داشته، از مسائل امور عامه در اثبات مسائل الهیات به معنی الاخص بهره جوید؟ و اساسا" در این کار، درجه مسائلی گرایشهای کلامی و یا فلسفی، داشته است ؟ روش تحقیق ما بر پایهء تحقیقات کتابخانه‌ای، مقایسه افکار و نظریات با یکدیگر و نتیجه‌گیری از آن‌هاست ، در این راستا در ابتدای هر بحث به ذکر تاریخچه‌ای اجمالی از آن پرداخته، به دیدگاههای متکلمان و فیلسوفان مسلمان در آن مساله اشاره نموده، سپس نظریهء اختصاصی خواجه طوسی، و گرایش فلسفی یا کلامی وی را بازگفته‌ایم. در تنظیم موضوعات و مسائل تحقیق از شیوهء مرسوم فیلسوفان در کتابهای فلسفه پیروی کرده‌ایم و برهمین اساس ، پس از ذکر مقدمه و تاریخچه‌ای مختصر از اختلاف فکری میان متکلمان و فیلسوفان، مسائلی را از طبیعیات ، پس از آن امور عامه و در پایان امور خاصه فلسفه، ذکر کرده و در هر قسمت فقط مسائل اساسی و پایه‌ای آن را، طرح نموده‌ایم. در تمامی این تحقیق، آزمون فرضهای خود را نشان داده و گفته‌ایم: که علم کلام در قالب گذشته‌اش (پیش از آمیخته شدن با فلسفه) نمی‌توانست به وظیفهء خود عمل کند، تاسیس کلام عقلی، فقط در حوزهء تفکر شیعی، امکان‌پذیر، بود، کلام اهل سنت ، از نظر روش تغییرات عمده‌ای از خود نشان داد و استفاده از فلسفه در کلام با توجه به محدودیتهایش برای کلام، مفید بوده است . نتایج تحقیق را می‌توان به دو بخش نتایج عام و نتایج خاص تقسیم نمود. در قسمت اول مسائلی را که به واسطهء این تقابل افکار، به کلام و فلسفه افزوده شده‌اند، مورد استفصاء قرار داده‌ایم. در قسمت دوم، گرایشهای فلسفی محقق طوسی چه در مسائل طبیعیات یا امور عامه و خاصه فلسفه، مورد نظر قرار گرفته‌اند. در پایان به موارد اختلاف او با حکمای مشائی پرداخته‌ایم و تاثیراتی را که بر هم عصران و اندیشمندان پس از خود داشته است ، بیان نموده‌ایم.

از مهمترين موهبت های الهی در نهاد آدمی، عقل است كه به وسيله آن می تواند به شناخت حقايق نائل گردد. از جمله آن حقايق، معارف و احكام دينی است و بر همين اساس است كه عقل در كنار ساير منابع دينی به عنوان حجت و منبعی برای دريافت احكام الهی قرار داده شده است. در اين نوشتار در ابتدا به طور گذرا و اجمالی، مبانی كارآمدی استقلالی عقل در عرصه احكام الهی ارائه می شود و بعد از آن چالش هايی كه به سبب ناديده گرفتن آن مبانی پيش می آيد، مطرح و سپس مورد نقد و بررسی قرار می گيرند. لازم است ذكر شود كه بررسی كارآمدی عقل، اعم از مقام فهم و ادراك است و شامل مقام عمل و بعث و زجر و ... نيز می شود كه در لابلای بررسی و نقد چالش ها به آن پرداخته می شود. هدف نگارنده نشان دادن چشم اندازی از كاربرد و تأثير فی الجمله عقل مستقل در عرصه احكام شرعی از راه نقد و بررسی شبهات و چالشهای مطرح شده در اين عرصه می باشد. در نوشتار حاضر تلاش شده است در بررسی چالش ها از مبانی بعيد شروع و به مبانی قريب ختم شود و نيز از چالش های مربوط به مقام فهم و ادراك عقل تا مقام عمل بر اساس اين ادراك و نيز مقام توانايی اين فهم و حكم عقلی در تأثير بر بعث يا زجر مكلف نسبت به عمل بر اساس آن و ... اقدام شود و مهمتر آنكه اين چالش ها به صورت زنجيره ای و پلكانی و مرتبط با هم مطرح شده اند؛ به نحوی كه بدون پاسخگويی به يكی از آنها نمی توان قدم در مرحله بعد گذاشت.

نصرحامد ابوزيد در راستای ايده تاريخمندی نص، پـرداختن بـه مباحـث مربـوط بـه نـزول تدريجی قرآن از قبيل: مكی و مدنی، اسـباب نـزول و نسـخ را بـرای فهـم قـرآن ضـروری می شمارد. وی با طرح مباحث مختلف اين سه موضـوع و نقـدهايی كـه بـه ديـدگاه رايـج دانشمندان علوم قرآنی در برخی موضوعات دارد، می كوشد از اين سه بحـث بـرای تأييـد تاريخمندی نص يا تعامل نص و واقع بهره بگيرد. در مقاله حاضر ديدگاه هـای وی در ايـن سه موضوع، براساس ديدگاه رايج شيعه، بازخوانی و نقد شده است. نگارنده نتيجه گرفتـه كه هرچند توجه به اين موضوعات در فهم قرآن قابل انكار نيسـت، امـا ادعـای ابوزيـد در تاريخمندی نص را ثابت نمی كند. بسياری از اشكالات ابوزيد به مباحث دانشـمندان علـوم قرآنی در موضوعات فوق، از منظر شيعه، منتفی است؛ هرچند بـا توجـه بـه ديـدگاه رايـج اهل سنت، برخی نقدهای وی، بنيادی و حل نشدنی است

پژوهش حاضر به بررسی مقایسه‌ای امامت از دیدگاه سه گروه عمده شیعی یعنی زیدیه و اسماعیلیه و امامیه می‌پردازد. مسئله امامت یکی از مسائل اساسی و مورد قبول همه فرقه های شیعی است. اگرچه همه فرق تشیع در اصل مسئله امامت و جانشینی بعد از پیامبر(ص) با هم اتفاق نظر دارند و امام را جانشین برحق پیامبر می‌دانند، اما در فروعات آن دچار اختلاف شده‌اند. با آغاز سده دوم هجری گروهی از شیعیان که بعدها زیدیه نامیده شدند، خود را از بدنه عمومی شیعه جدا کردند. آنان همچون دیگر شیعیان امامت امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به عنوان امام معصوم پذیرفتند، اما از آن پس امام را رهبری غیرمنصوص می‌دانستند که با وجود داشتن مجموعه‌ای از صلاحیت‌ها برعلیه حکومت‌های ظلم و جور قیام کرده باشد. گروهی دیگر به نام اسماعیلیه هستند، که به امامت اسماعیل، فرزند بزرگ امام صادق(ع) معتقد شدند و بر این بودند که اسماعیل نمرده و مرگ وی در زمان حیات پدرش را انکار کردند. اسماعیلیه وجود امام را در جامعه ضروری دانسته و صفاتی متعالی همچون علم و عصمت و ... را برای او لازم می‌دانستند. اینان ویژگی‌های خاصی برای امام قائل هستند که از جمله آنها قطب عالم بودن، واسطه‌ی فیض بودن، مفسر باطنی امور و ... است. گروه سوم امامیه یا همان شیعه اثنی‌عشری هستند که امامت و جانشینی بعد از پیامبر(ص) را امری الهی دانسته که امام اول آن بوسیله پیامبر بر مردم معرفی می‌گردد و بعد از او هر امامی امام بعد از خودش را به مردم معرفی می‌کند. اینان معتقدند ائمه دوازده‌گانه همگی معصوم هستند تا اینکه امر امامت به حضرت مهدی(ع) می‌رسد و او به خاطر شرایط زمانه از نظرها غایب است.

علی بن الحسین مسعودی، نویسنده قرن 3و4 ه.ق دارای تألیفات زیادی بوده که مهمترین آنها مروج الذهب و معادن الجوهر وبسیاری از بزرگان متقدم و متأخر اثبات الوصیه را نیز متعلق به او دانسته اند.با بررسی های انجام گرفته در نوشته های مسعودیدر مروج الذهب، انتساب وی به تشیع امامی ثابت شده، چرا که اعتقادات شیعی وی، در پوشش خاصی در بین نوشته هایش، گنجانده شده و تشیع وی را آشکار می سازد. مسعودی در مروج الذهب، از تمام امامان شیعه، هر چند به صورت مختصر و گذرا، یاد نموده و بسیاری از اصحاب امامان، خصوصاً اصحاب امیرالمومنین(ع) و امام حسین(ع) را ذکر کرده و حضور اصحاب در صحنه های سیاسی و اجتماعی را به تصویر کشیده و سخنان آنان، در دفاع از ولایت و امامت را یاد آور شده است. وی همچنین در اثبات الوصیه تمام امامان شیعهرا ذکر کرده و به تفصیل از ایشان یاد نموده و حوادث قبل و بعد از رحلت پیامبر(ص) و فضایل امیرالمومنین(ع) و امامان دیگر و نیز روایاتی درباره امامت و فضایل ائمه(ع)، تقیه و عصر حضور و غیبت حجت بن الحسن(ع) را آورده است.بسیاری از متقدمین شیعه و برخی از متأخرین، اثبات الوصیه را به مسعودی صاحب مروج الذهب منتسب می دانند واگر چه در ظاهر، برخی معتقدند، نویسنده، دو کتاب مروج الذهب و اثبات الوصیه، یک نفر می باشد، ولی در این کتابها اختلافاتی به چشم می خورد که این انتساب را از ذهن دور می سازد، چرا که این دو، از جهتشکل، طریقه تألیف و نیز راویانی که از آن ها نقل روایت می شود، متفاوت هستند. ولی دو احتمال را نباید از نظر دور داشت :1-این که مسعودی مروج الذهب را در فضای تقیه نگاشته و اثبات الوصیه را در فضایی آزادانه و بدون ترس و تقیه نگاشته باشد . 2-این که نگارش دو کتاب تعدد زمانی داشته، یعنی مروج را در زمانی و اثبات الوصیه را در زمانی دیگر که به حقائق و منابع بیشتر دست یافته، نگاشته باشد.در پی این نظریه ، شاید برخی بر این عقیده باشند که صاحب مروج الذهب و نگارنده اثبات الوصیه یک نفر بوده و مستبصر شدن وی را مطرح نمایند که استبصار در زمان نگارش اثبات الوصیه، بعید به نظر می رسد؛ چرا که استبصار زمانی رخ می دهد که فردی دارای پختگی و فهم عمیق تر در مطلب شده ولی ما برآنیم که این دو اثر منتسب به نویسنده واحد نیست که معتقد به استبصار شویم، از اینرو، این نظریه، درباره این دو کتاب دور از ذهن است. زیرا ایندو اختلافاتی باهم دارند که این را بعید می نماید :1-ایندو از حیث سبک و سیاق نگارش با یکدیگر متفاوت هستند و همین باعث شده که انتساب آنرا به یکنفر از ذهن دور سازد، پس زمانی که ایندو کتاب، به فرد واحدی منسوب نگردد، خود بخود نظریه استبصار رد می شود . 2-نوع نگاه مروج الذهب و اثبات الوصیه به تشیع متفاوت است، چرا که مروج الذهب با دیدی اعتدالی تشیع را معرفی نموده هرچند که برخی از عقائد مهم شیعی و بلکه عقیده فریقین مثل واقعه غدیر را مطرح نمی کند ولی اثبات الوصیه به تشیع امامی و ائمه شیعه، نگاهی فوق العاده و بعضا توأم با غلو دارد که این نیز ناقض استبصار است زیرا شخصی که مستبصر می شود عقائد و نظراتش مانند دیگر معتقدین می شود، نه اینکه از حالت اعتدال نیز خارج گردد . با این حال، این پژوهش بر آنست تا تشیع امامی را بر اساس دو اثر یاد شده «مروج الذهب و معادن الجوهر و اثبات الوصیه» مورد بررسی، مقایسه و تطبیق قرار داده و بر پایه روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع تاریخی، صحت و عدم صحت انتساب اثبات الوصیه به مسعودی را بررسی نماید . واژگان کیلدی: مروج الذهب، إثبات الوصیه، امامان شیعه، امامیه، تشیع، مسعودی

در این پایان‌نامه در دو بخش و هشت فصل و یک خاتمه تنظیم شده است . بخش اول که به بحث درباره نماز جمعه از نظر موضوع اختصاص دارد، شامل پنج فصل است . در صل اول واژه‌های صلاه و جمعه، در فصل دوم، تشریع نماز جمعه، در فصل سوم، اهمیت نماز جمعه، در فصل چهارم، ماهیت و اجرای نماز جمعه و بالاخره در فصل پنجم، شرایط نماز جمعه مورد بحث قرار گرفته است . در بخش دوم، نماز جمعه از نظر حکم موضوع بحث است و شامل سه فصل است . فصل اول به حکم نماز جمعه، فصل دوم به احکام نماز جمعه و فصل سوم به آداب نماز جمعه اختصاص پیدا کرده است . در خاتمه نظری اجمالی به چگونگی اقامه این فرضیه توسط شیعه و اسامی فقهایی که در زمان غیبت معصوم (ع) قائل به وجوب تعیینی نماز جمعه می‌باشند، انداخته شده است . در تنظیم این مطالب ، سعی شده است نظمی منطقی رعایت گردد. در این رساله، برخلاف بیشتر رساله‌هایی که درباره نماز جمعه به نگارش درآمده، این فرضیه تنها از نظر حکم مورد بررسی قرار نگرفته، بلکه تقریبا بحث کاملی از مسائل کلی نماز جمعه ارائه شده است . همچنین بحث پیرامون حکم نماز جمعه، مستقل از بحث درباره شرط بودن معصوم (ع) مطرح شده است .

حوزه حله از معروفترین حوزه های علمی عصر ایلخانی می باشد که عالمان این حوزه با تلاش در دومحورعلمی یعنی آموزش علوم دینی در حوزه و مدرسه اولجایتو، تالیف کتب دینی توانستند نقش مهمی در تثبیت فقه شیعه و گسترش اندیشه سیاسی شیعه درجامعه اسلامی سده های هفتم و هشتم ایفا نمودند اگرچه نباید نسبت به رفتار و فعالیت سیاسی عالمان حوزه در برابر تهاجم مغولان و حکومت آنها غفلت نمود.تالیفات علمی عالمان حله در زمینه فقه شیعه به خصوص فقه سیاسی، در راستای تبیین و تکمیل دیدگاههای علمای پیشین به خصوص اندیشه شیخ مفید و شیخ طوسی بوده که با بررسی تعقلی احکام فقهی علمای پیشین در دایره المعارفها، علمای اعصار بعدی را از رجوع به منابع فقهی علمای گذشته شیعه و حتی علمای اهل تسنن بی نیاز ساختند و همچنین سعی نمودند با تقسیم بندی ابواب فقه، الگویی در تنظیم احکام فقهی برای علمای بعدی ارائه داده اند. در مبحث کلامی، علمای حوزه برای اثبات اعتقادات شیعه به خصوص در باب امامت، تصنیفاتی به شیوه استدلال عقلی و فلسفی تالیف نموده اند که بیشترین تالیفات کلامی در باب امامت به سبک استدلالی بوسیله عالم مشهور این حوزه، علامه حلی در سده هشتم تالیف شده که نتایج آن، اقرار علمای اهل تسنن در دربار ایلخانان به حقانیت شیعه بوده و از سوی دیگر با همکاری و ارتباط علمی با حاکمان ایلخانی توانستند زمینه را برای رسمیت یافتن مذهب تشیع در دوره اولجایتو فراهم آورند

مطالب پایان‌نامه در پنج فصل تنظیم شده است . فصل اول از مباحثی پیرامون تقلید که در آن مباحث اجتهاد و تقلید و احتیاط و معنای لغوی و اصطلاحی تقلید و مواردی که تقلید در آنها جایز نیست و ادله جواز تقلید از قرآن و سنت و عقل و سیره عقلا مورد بحث قرار گرفته است . فصل دوم تاریخ مرجعیت که در آن سیر تاریخی مساله مرجعیت و چگونگی بیان احکاکم در ادوار مختلف تاریخی زمان پیامبر اکرم (ص) تا زمان حاضر و نیز فهرستی از مراجع بزرگ تقلید آورده شده است . فصل سوم در "شرایط مرجعیت " است . در این فصل شروط یازده‌گانه مرجعیت مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . این شرایط عبارتند از، بلوغ، عقل، ایمان، عدالت ، حریت ، اجتهاد مطلق، حلال‌زادگی، مخالفت با هوی و عدم اقبال بر دنیا، رجولیت ، حیات و زنده بودن و اعلمیت . فصل چهارم درباره "مرجعیت و رهبری" می‌باشد این فصل برای پاسخ به این سوال فراهم شده است که در صورت اختلاف نظر بین ولی فقیه با مرجع تقلید چه باید کرد؟ و فصل پنجم درباره نقش و تاثیر زمان و مکان در اجتهاد می‌باشد.

شیعه از زمان پیدایش تا دوران حیات امام موسی کاظم (ع) از نوسانات زیادی برخوردار بوده در این میان نقش امام در تثبیت و شکوفایی تشیع بی بدیل می باشد. به طوری که هم در تربیت شاگردان و مبارزه با خلفای بنی عباس که به دنبال تضعیف تعالیم و سنت پیامبر(ص) برآمده بودند و همچنین سیره ی نظری و عملی امام به عنوان الگویی برای افراد هم عصر خود از اهمیت زیادی برخوردار است.تحقیق حاضر، با تکیه به روش تاریخی و اسنادی درصدد آن است تا با توجه به منابع اصیل و متقن با این فرض که امام (ع) نقش مهمی در تثبیت تشیع داشته است این دوران را به تصویر بکشد.در این میان مهم ترین نتیجه ی تحقیق، الگوبرداری از شخصیت ایشان در ارائه ی مدلی صحیح در پیروی از تشیع راستین می باشد.