جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهبخش زیادی از آموزه‌های قرآن به حوزه‌ی بینش یعنی؛ معرفت، تفکر و شناخت اختصاص دارد. بینش قرآن بینش توحیدی است؛ یعنی همه‌ی امور جهان آفرینش را در ارتباط با خدا و شناخت و معرفت و ایمان به او می-بیند. مباحث اخلاقی از جمله مباحثی است که در قرآن در رابطه با معرفت و بینش توحیدی مطرح شده است. از سوی دیگر در مسایل اخلاقی به مسئله‌ی معرفت و بینش کمتر توجه و پرداخته شده است، به طوری که بسیاری از رذایل اخلاقی ریشه در بینش و معرفت و اعتقاد ناصحیح انسان از خداوند متعال دارد. در نوشته حاضر سعی بر آن شده تا چگونگی تأثیر بینش توحیدی در کسب فضایل اخلاقی بیان شود. ابتدا در کسب هر فضیلت اخلاقی بینش توحیدی مربوط به آن به خوبی بررسی شده و شناخت و آگاهی از صفات و افعال الهی و معارف توحیدی که در کسب آن فضلیت خاص، مهم‌ترین نقش را داشته‌اند بیان شده‌اند، سپس به تأثیر آن بینش توحیدی در کسب آن فضلیت خاص، بر اساس آیات قرآن پرداخته شده است. روش گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری از کتب اخلاقی و اعتقادی و تفاسیر موجود صورت گرفته است. در نهایت نتایج به دست آمده این است که شناخت خدا و صفات و افعال الهی و معارف توحیدی نقش بسزایی در کسب فضایل اخلاقی دارد، به طوری که ویژگی‌های اخلاقی هر شخص به طور مستقیم به بینش و معرفت ‌او بستگی دارد. بینش و آگاهی به عنوان شرط لازم نه کافی در کسب فضایل اخلاقی و رشد اخلاقی انسان‌ها اثر دارد. خداوند متعال بسیاری از فضایل اخلاقی را به صورت فطری و بالقوه در وجود انسان قرار داده است و انسان به صورت فطری به سوی آنها گرایش دارد. بینش و معارف توحیدی در جهت فطرت بوده و زمینه-های فطری فضایل اخلاقی را در وجود انسان تقویت کرده و آنها را در جهت الهی هدایت می‌کنند.کلید واژه:معرفت توحیدی، بینش توحیدی، اخلاق، فضایل اخلاقی، صفات الهی، افعال الهی

در این پایاننامه که با عنوان آموزه های تربیتی - قرآنی در دعای عالیهًْ المضامین می‌باشد، بررسی سندی، محورهای تربیتی و عوامل تهدیدکنندۀ آن در دعای عالیهًْ المضامین بر اساس آیات و روایات، مورد بررسی قرار گرفته است. تربیت یعنی فرایند کمک و یاری‌رسانی به آدمی برای ایجاد تغییر در ساخت روح و رفتار او برای رسیدن به کمال انسانی و شکوفاسازی استعدادهای درونی او، در دین و سنن اسلام و ادعیه معصومین مورد تاکید فراوان می باشد.از جمله کسانی که در تربیت و رفتار اسلامی الگو برای همگان قرار می‌گیرند، پیامبران و اولیای الهی می‌باشند. سیدبن‌طاووس در دعای عالیهًْ‌ المضامین عواملی مانند اطاعت خدا و رسول و ائمۀ معصومین، مودت و محبت به اهل بیت، تمسک و توسل به اهل بیت، زکات، صدقه، حج، نیکوکاری را راه‌های رسیدن به تربیت ایده آل و والا ذکر کرده است و عوامل تهدیدکنندۀ آن عوامل عقیدتی همچون، شرک، ظلم، شک، ریب، پیروی از شیطان و صفات رذیله مانند کذب، نفاق و بخل را بیان کرده است. کلیدواژگان: قرآن، دعای «عالیهًْ المضامین»، روایات، آموزه‌های تربیتی ـ دینی، الگوپذیری

چکیده: علم خداشناسی، از شریف ترین و ارزشمندترین علوم محسوب می شود. یکی از مهم ترین مباحث خداشناسی، بحث اسما و صفات الهی است. به منظور استخراج و استنباط دلالت های تربیتی در ابعاد عقلانی، عاطفی و اخلاقی از اسمای حسنای الهی در آیات قرآن کریم از روش تحقیق کیفی، نظری وکتابخانه ای به صورت توصیفی ـ تحلیلی بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق مبین آن است که خدای تعالی در قرآن مجید به اسمای حسنایی وصف شده است. او علم اسما را به آدم تعلیم فرمود و او را جانشین خود در روی زمین قرار داد. اسمای حسنای الهی مبانی تربیت ( عقلانی، عاطفی و اخلاقی) بوده که به صورت بالقوه در سرشت انسان نهفته است. تجلی، ظهور و بروز آن اسما و اوصاف الهی در انسان، هدف تربیت می باشد. لذا، تربیت انسان عالم، آگاه، مهربان، رئوف، مومن، طاهر، شاکر از اهداف تعلیم وتربیت اسلامی می باشد. در این راستا، مربی با استفاده از روش های مشاهده، سیر و سیاحت، توجه به ظرائف، تفاوتها و تشابه های هستی، مقایسه، تفکر، تعقل، محبت و ابراز آن، تذکر، بشارت، تقوا، تزکیه، تسبیح، تمجید، تکریم، تشویق، بیان صفات حسنه و نقاط قوت، پرهیز از تحقیر و تمسخر، جدال احسن، صبر و سفارش به آن، شفاعت، دعا و استغفار، خوف و خشیت در صدد پرورش انسانمتصف و متبلور به جمیع اسمای حسنای الهی می-باشد. متربی نیز با راهنمایی مربی و پذیرش و پیروی از اوامر او توام با تواضع، علاقه مندی و رضایت، با استماع آیات قرآن کریم، تامل و تعقل در آفرینش هستی و چرخه نظام خلقت به حق تعالی ایمان می آورد و او را وکیل خود انتخاب نموده و راضی به رضای اوو تسلیم اوامر او می-گردد و به هدف غایی تعلیم و تربیت اسلامی یعنی«خداشناسی»، «لقاء الله»، «حب الله» و «عبودیت» نایل می گردد.

درجهان بینی اسلامی ، جامعه و فرهنگ اسلامی در برگیرنده اعتقادات ، ارزشها ، اخلاقیات و رفتارها بوده و منبعث از وحی الهی و جهت دهنده و محتوا بخش تاروپود جامعه است . باورها و ارزشهای اسلامی در اعماق اندیشه و تفکر و کردار و رفتار فردی و اجتماعی مسلمانان تنیده شده و جامعه را به پیش می برد . آینده جوامع بشری و فرآیند کشف آنچه پیش روی جوامع قرار خواهد گرفت به برنامه ریزیها و سیاست گذاریهای کلان جامعه جهت و شکل مناسب را داده و پی ریزی مطلوب ترین آینده وامید بخش ترین روزگاررا ممکن می سازد . این تلاش به جهت اتصال جامعه مسلمانان و شریعت الهی اسلام به منبع واقع نمای وحی با استفاده از آیات و روایات معصومین علیهم السلام امکانپذیر است . قرآن و روایات آینده و جامعه ای که ترسیم می کند متعلق به صالحین امت رسول الله خواهد بود ووعده می دهد فرهنگ صالحین برسراسر جامعه انسانی مستولی خواهد شد وبه همین دلیل است که حضرت یوسف علیه السلام با علم به این موضوع از خداوند ملحق شدن به صالحین را در آخرالزمان طلب می کند . در نتیجه شناخت چنین جامعه ای که بسیاری از انبیا در آرزوی ملحق شدن به آن بودند بسیار با اهمیت بوده و لازم است با استفاده از آیات قرآن و روایات شناخت کافی از آن جامعه پیدا کرد و رویکرد ورفتار و جهت گیری هایمان بگونه ای باشد که ویژگیهای آنرا در جامعه پیاده کنیم . در روایات معصومین علیهم السلام در خصوص جامعه صالحین بسیار صحبت شده و احادیث فراوانی در این خصوص وجود دارد ولی به آیات قرآن کمتر پرداخته شده لذا در این پایان نامه بروش تحلیل محتوای مضمونی سعی شده فقط به آیات قرآن پرداخته و نگاه ویژه ای به سخنان و تفسیر علامه طباطبائی از آنها و دیدگاهی که ایشان ارائه می دهند بشود . تلاش شده تا با کنکاشی در مفهوم صالحین از مدخل عمل صالح ، صفات ، ویژگیها ، ارزشهای حاکم بر جامعه صالحین ، منطق ، تفکر و مختصات والیان و حاکمین و مدیران جامعه صالحین و شرایط اقتصادی ، سیاسی ، امنیت و علم و دانش بررسی و تبیین گردد .

در عصر حاضر، جهان اسلام، شاهد شکل‌گیرى جریان‌‏هایى با انگیره‌هاى مختلف بوده است، بدین معنا که برخى از آن‌ها ضمن عدم ایجاد تفـرقه و تنش میان مسلمانان، با رویکرد معتدلى خود، فطرت-های پاک را در سراسر جهان به خود جذب نموده‌اند. اما در مقابل، جریان‏هایی نیز هستند که فقط بر ضرورت پیاده شدن برنامه‏‌ها و قوانین اسلامى، آن هم با تفسیر و روش‌های خشونت آمیزی که مورد تأیید خودشان می‌باشد، تأکید دارند. "سلفیه" به طور عام و "داعش" به طور خاص، نماینده اصلی گروه دوم هستند. آنها با اعتنا به ظواهر کلام الهی و روایات، خود را مأمور به انجام ظاهر قرآن و روایات دانسته، با هر گونه تأویل و تفسیر مخالفت می‌ورزند و در تبیین جهاد، آنرا وسیله تشکیل خلافت جهت اجرای قوانین الهی می‌دانند.از سوی دیگر جهاد را تنها به معنای قتال و منحصر در نبرد با شمشیر و سلاح دانسته و با تقسیم آن به اکبر (مبارزه با نفس) و اصغر (مبارزه با سلاح) موافق نیستند؛ هر چند مبارزه با نفس را لازمه‌ی جهاد می‌دانند. این جریان تکفیری(داعش)، با تکفیر همه‌ی مسلمانان و حاکمان بلاد اسلامی حال حاضر، خلافت را فقط حق خود دانسته؛ هر کسی با آنها بیعت کرد مسلمان می‌باشد، در غیر این صورت کافر بوده؛ جان، مال و ناموس او در اختیار دولت اسلامی (داعش) است.شکی نیست توجه افراطی دولت اسلامی (داعش) به ظاهر نصوص دینی و نگاه پر از ایراد آنها به جهاد و خلافت در اسلام؛ همچنین اتخاذ روشهایی همچون ارهاب، عملیات انتحاری، تخریب اماکن مقدسه و کشتار انسان‌های بی گناه، به منظور دستیابی به اهداف همسو با استکبار جهانی؛ با کلام الهی و روایات در تعارض می‌باشد. در این رساله مبـانی جریان تکفـیری داعـش و روششان را بر اسـاس آیات و روایات بررسی و نقد می‌کنیم.

کفرورزی یکی از پلیدترین صفاتی است، که در قرآن بسیار مورد نکوهش و سرزنش قرار گرفته است. کفر به معنای انکار توحید، اعتقادات دینی و کرامت های انسانی، بزرگترین مانع برای حیات حقیقی انسان، معرفت توحید و شکل گیری مدینه فاضله بر اساس آن، که آغاز گر فرهنگ اسلامی است، می‌با‌شد و نقش کلیدی در سعادت و شقاوت انسان و جوامع انسانی دارد. قرآن کفر را به معنای پوشاندن حق، انکار الله، انکار قرآن، انکار پیامبران (علیهم السلام) یا معجزات آنها، به کار برده است. همچنین از دیدگاه کلام الله مجید، کسی که پیامبران (علیهم السلام) را تکذیب کند و با نسبت دادن دروغ، کاهن، سحر، سفیه و نادان، آنها را به سخره بگیرد، نیز کافر است. آموزه های قرآنی، کفرِ قبل از اتمام حجت الهی را نشانه جهل و کج فکری بشر و کافر شدن بعد از آن را که با آگاهی همراه است، به دلیل گناهان می‌داند. بر اساس این مبنا، مرتکب گناه به تدریج و در طی فرآیندی به دیار کفر، که کویر یأس و ناامیدی ها و جایگاه دوزخی ها است، قدم نهاده و اگر توفیق توبه نیابد، خود را از رحمت و مغفرت ایزدی و سعادت ابدی، به صورت مطلق محروم می‌نماید. نتیجه حاصل از پایان نامه، نشانگر آن است، که انسان به سعادت و خوشبختی نمی‌رسد، مگر اینکه بر اثر کفرورزی، با خداوند و فطرت الهیِ نهفته در ذات خویش، مخالفت کند و بر اساس همان فطرت، که هماهنگ و موافق با قرآن، عقل و آفرینش اوست، زندگی کند، در این صورت است، که انسان می‌تواند در حوزه فردی و اجتماعی به کمال نهایی و سعادت ابدی که هدف خلقت است، دست یابد. این پژوهش با استناد به آیات قرآنی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به این سوال، که فرآیند کفرورزی از منظر قرآن چگونه صورت می‌پذیرد، پاسخ می‌دهد. واژگان کلیدی: انکار توحید، بعثت پیامبر (ص)، کفر، فرآیند کفرورزی

امکان و یا امتناع راه‌یابی به باطن قرآن و از جمله آیات الاحکام ـ که اساس احکام فقهی است ـ از مباحث بنیادی حوزه علوم قرآن،‌ تفسیر و به ویژه عرفان است. روایاتی از معصومین (ع) در تأویل و تفسیر باطنی پاره‌ای از آیات وجود دارد لیکن تعداد این آیات اندک است، با توجه به محدودیت روایات،‌ آنهم درباره پاره‌ای از آیات، پرسش این است که آیا می‌توان در مواردی که نقل معتبر در کشف مدلول باطنی آیات وجود ندارد، به تفسیر و تأویل و بیان اسرار آن پرداخت؟ مثبت بودن پاسخ به معنای رابطه ایجابی عرفان و قرآن به طور عام و عرفان و فقه به طور خاص است. چنان که لازمه‌اش بحث از رابطه شریعت، طریقت و حقیقت است. پژوهش پیش رو کوشیده است با تکیه بر منابع و متون تفسیری و عرفانی، امکان رهیافت عرفانی به قرآن و ضرورت آن را بویژه در روزگار کنونی و نقشی که عرفان اصیل اسلامی می‌تواند در مواجهه با جنبش‌های نوپدید دینی و معنوی و در تعامل با دیگر ادیان و ملل ایفا کند، توصیف و تبیین کند. ارائه مبانی عقلی و نقلی این امکان، شرایط و ضوابط این رهیافت و آثار و پیامدهای آن به طور مشخص در احکام خمسه عبادی (نماز،‌ روزه، زکات، حج و جهاد) در مقایسه با اهداف و غایات فقه، اهداف عمده این تحقیق را تشکیل می‌دهد.تکیه بر رابطه طولی و جدایی‌ناپذیر مراتب سه‌گانه شریعت، طریقت و حقیقت از یک سو و تأکید بر تقدم باطن شریعت بر ظاهر آن که معطوف به تقدم روح عبادت بر ظاهر و صورت آن است از سوی دیگر و نیز ضرورت و لزوم پی‌جویی معانی باطنی آیات واصطیاد معانی عمیق عرفانی در چارچوب روح پیام قرآن از نتایج این پژوهش به شمار می‌آید.چنان که اثبات سازگاری میان نظر و عمل در دستگاه عرفان اسلامی و نتیجه‌ای که در رهیافت عرفانی به هر یک از عبادات پنجگانه نصیب سالک می‌شود و بسیار متمایز از نتیجه رهیافت فقهی است از دیگر اهداف این پژوهش است. سالک در این رهیافت نه به طمع بهشت یا رهایی از دوزخ که غایت ظاهری فقه و آیات الاحکام است بلکه به دنبال زدودن قیود جزئی و اتصال به حقیقت مطلق و درک حقیقت عالم و بازگشت کثرت به وحدت است.نتیجه کاربردی این پژوهش، نشان دادن پیامدهای بسیار مثبت رابطه فقه و عرفان است پیوندی که در نتیجه آن فقه از یک سری مقررات صرفاً حقوقی محدود به مقررات دارای پشتوانه اخلاقی و معنوی تبدیل می‌شود. و مکلف به هیچ رو قانع و خرسند بجا آوردن نماز،‌ روزه، زکات و حج و جهاد و سایر عبادات در قالب‌های معمول فقهی نخواهد بود و برای ارتباط با خدا،‌ خود و جامعه‌ و همنوعانش ابعادی و افق‌های بالاتری را مد نظر خواهد داشت.

هرانسان معتقدی براین باور است که اعتقاد راسخ به دینباعث سعادت دنیا و آخرت انسانهامی شود. باور دینی یک باور فطری است اما بعضی عوامل باعث پوشیدگی این فطرت شده وسبب گریز از دین می گردد. عوامل برون دینیمانند وسوسه های شیطان، تهاجم فرهنگی دشمنان دین وفقرفرهنگی و اجتماعی و همچنین عوامل درون دینی مانند عملکرد بد متولیان دین، ورود خرافات و شناساندن نادرست دین به افراد ، دلایل گریز آنها از دین می باشد. با حذف این عوامل می توان به اقبال بیشتر افراد به دین کمک کرد.اصلی ترین راه جذب مردم به دین، شناساندن دین صحیح ، باروشهای درست به مردم می باشد، به اعتقاد ما دین صحیح دین همراه با ارشاد معصومین علیهم السلام می باشد که بدون آن دین داری ناقص شده و ارزشی نخواهد داشت. اگر مردم دین را از طریق معصومان بشناسند به آن علاقه مند خواهند شد وبا جذب صحیح به دین هرگز از آن گریزان نخواهند گشت.امروز هدایتگر عالم امام زمان، حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف می باشند که با تمسک به ایشان ومیراث پدران معصومشان، می توان دین را شناخت و از آفاتی که باعث دوری از دین می شود مصون ماند.

موضوع این پژوهش، سنیخت میان خالق و مخلوق از دیدگاه قرآن کریم، روایات معصومین (علیهم السلام) و فلسفه‌ی اسلامی است. پذیرش سنخیت میان خدا و خلق، متوقف بر پذیرش امکان شناسایی خداوند است؛ این امکان از دیدگاه عقل و نقل پذیرفتنی است. سنخیت میان خدا و خلق از منظر عقل و نقل در سه حوزه‌ی ذات، صفات و افعال قابل اثبات است. از آن جا که صفات حق تعالی عین ذات اوست با اثبات سنخیت صفاتی میان خدا و خلق می توان سنخیت ذاتی میان او و خلق را نیز استنتاج کرد. سنخیت صفاتی میان خدا و خلق با توجه به رابطه علیت میان آن دو و نیز نظام تشکیکی وجود قابل اثبات است. سنخیت افعالی میان خدا و خلق نیز با توجه به سنخیت ذاتی میان آن دو و نیز سنخیت ذاتی هرکدام از این دو با افعال شان فهمیده می‌شود. سنخیت میان خالق و مخلوق از جمیع جهات نیست و جهات تباینی نیز میان این دو وجود دارد که ما را از افتادن در دام تشبیه مصون می‌دارد. این جهات تباین حاصل شدت و لاحدی وجود خداوند و نیز ضعف و محدودیت وجود مخلوقات است. برداشت ماهوی از مسأله‌ سنخیت، فهم ناصحیح از اراده مطلق الهی و تفسیر نادرست آیات و روایات منجر به وارد کردن اشکالات متعددی بر مسأله سنخیت میان خدا و خلقگردیده است.

در ابتدای این رساله به توضیح مفهوم سعادت و شقاوت در قرآن پرداخته شده است یعنی حالات و شرایطی جستجو می‌شود که در آیات قرآن، آن شرایط سعادت فرد را به دنبال دارند از جمله رفتن به بهشت، دوری از جهنم، دخول در رحمت خدا، رضایت فرد از خدا و رضایت خدا از فرد و... در مورد شقاوت نیز رفتن به جهنم و دوری از بهشت مصادیق شقاوت در قرآن می‌باشند. در ادامه به خصوصیات فرد سعید و شقی پرداخته شده است یعنی خصوصیاتی که به موجب آن شخص به سعادت یا شقاوت رسیده است. در مورد فرد سعید می‌توان به مطیع خدا و پیامبر بودن، راستگو، مجاهد، صبور، ترس از خدا، با ایمان، آمر به معروف و ناهی از منکر اشاره کرد و برای فرد شقی می‌توان به تکذیب کننده آیات الهی، کسی که به خدا دروغ می‌بندد، کافر، مجرم و ظالم اشاره نمود. در ادامه پایان نامه به بحث اصلی یعنی سعادت محوری در قرآن پرداخته خواهد شد. در این مورد تمام آیاتی که لفظ سعادت در آن‌ها بوده مورد بررسی قرار گرفته و در مرحله بعد آیاتی که به بهشت مربوط می‌شده با توجه به اینکه بهشت رفتن به سعادت رسیدن می‌باشد، مورد بررسی قرار گرفته و به دنبال این بودیم که آیا می‌توان از آیات قرآن چنین برداشت کرد که باید برای رسیدن به سعادت ملتزم به امور اخلاقی بود؟ در نهایت چنین نتیجه گرفته شد که سعادت محوری در قرآن اثبات نمی‌شود چون در آیات تنها ذکر شده که اگر کار خیر انجام گیرد، سعادت حاصل می‌شود یعنی بین کار خیر کردن و به سعادت رسیدن رابطه علت و معلولی برقرار است ولی هیچ اشاره‌ای نشده که باید برای رسیدن به سعادت ملتزم به افعال خیر بود.و صرف معلول بودن سعادت برای عمل خیر کافی نیست که بگوییم سعادت محوری وجود دارد.