جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلوب تقدیم و تأخیر در اغلب مباحث بلاغی ودلالی مورد توجه دانشمندانعلم معانی و تفسیر بوده است و این توجه در کنکاش در جنبه‌های مختلف تقدیم و تأخیر در قرآن کریم متجلی است. بلاغیون از جنبه‌ی معنا اهتمام وافری به این موضوع داشته‌اند و مفسران بیشتر به جنبه‌ی دلالی پرداخته و در آن متعمق شده‌اند. نگارنده در این پژوهش در هر دو وادی یعنی معنا و دلالت کنکاش نموده و به کشف اسرار آیات و بیان قرآن در تقدیم و تأخیر پرداخته است. در این پایان نامه پس از اشاره به کلیات بحث موضوع در دو فصل بررسی شده است، در فصل دوم به مواردی اشاره شده است که همواره در بیان قرآنی مشمول تقدیم می‌شده‌اند و در فصل سوم به اسرار بیانی در باب مواردی پرداخته که گاهی مقدم می‌آیند و گاهی موخر می‌شوند. پایان بخش این مطالعه نتایجی است که مهمترین آنها اشاره به سیاق کلام است که در اغلب موارد اقتضای تقدیم و تأخیر الفاظ را دارد. روش مطالعه تحلیلی توصیفی مورد استفاده قرار گرفتهو در برخی موارد از روش آماری بهره‌گیری شده است.

سرگذشت قارون، به عنوان مظهر ثروت آمیخته با کبر و غرور و طغیان در سه سوره از قرآن مطرح شده است : “ سوره های قصص، عنکبوت و غافر ”. سوره عنکبوت و غافر، در هر کدام فقط یک آیه، اما در سوره ی قصص ضمن هفت آیه غرور و سرمستی قارون از ثروتیبی حد، و در پی آن فراموشی خداوند و نیکی به دیگران و در نهایت هلاکت وی را به تصویر می کشد. به گفته ی قرآن، قارون از قوم موسی (ع)است و بر آنها ستم می کند. ثروت بسیاری داشته و کسب آن را تنها نتیجه ی کاردانی خود می داند، قومش او را خیرخواهانه نصیحت می کنند و خداوند هم به قارون صفتان یادآوری می کند که کسانی که از او نیرومند تر و مال اندوز تر بودند، به هلاکت رسیده اند، اما باز هم او از بذل مالش سر باز زده، نمایش ثروت به راه می اندازد. آنگاه عذاب خداوند نازل شده، او و خانه اش را به کام زمین فرو می برد. علاوه بر قرآن ،کتاب مقدس نیز ماجرای قارون را در “ اصحاح 16، از سفر اعداد ” با نام عبری “ قورح بن یصهاربن قهات بن لاوی ” این چنین ذکر نموده است: قورح پسر عموی موسی است که به دلیل حسادت به موسی و هارون، همراه داتان و ابیرام و اون، 250 نفر از سران بنی اسرائیل را با خود همراه کرده، در برابر موسی دست به شورش می زنند، آنگاه زمین دهان باز کرده، قورح و داتان و ابیرام را می بلعد، سپس آتشی از جانب پروردگار آمده و بقیه ی یاران او را می سوزاند. منابع تاریخی هم با تفصیل بیشتر به نقل این داستان پرداخته اند. از جمله ابن اثیر در"تاریخ کامل" آورده است که: قارونپسرعموی موسی بود و دارایی های فراوان داشت که کلید گنج خانه های او برچهل استر، برده می شد و در ساخت خانه ی خویش خشت های زرین به کار برده بود و زمانی که موسی فرمان خداوند مبنی بر پرداخت زکات را به او ابلاغ کرد، وی امتناع نمود و بر موسی گناهی بزرگ بست. محمد ابن جریر طبری هم درکتاب تاریخش ضمن بیان همین داستان جریان هلاکت و فرورفتن قارون در قعر زمین را به طورکامل بیان می دارد.درمجموع شباهت داستان در این سه منبع بیش از تمایزات آن بود. اصل داستان در منابع مذکور یکسان آمده است، اما در جزئیات تمایزاتی وجود دارد که برخی از آن ها به هدف آن ها برمی گردد. در این پژوهش سعی شده مقایسه ای بین این متون صورت گیرد. چرا که امروزه عرضه ی این گونه مباحث ، جهت رسیدن به همدلی پیروان ادیان الهی و پرهیز از اختلافات یک نیاز ضروری است.

کمیت‌گرایی و مشغول شدن به ظاهر، یکی از آسیب‌های جدی در پرداختن به تعالیم اسلامی محسوب می‌شود؛ مقوله‌ای که از دیدگاه قرآن و سنت بارها مورد نقد قرار گرفته است. یکی از این تعالیم قرائت قرآن کریم است. قرآن کریم، سنت پیامبر اکرم و ائمه علیهم السلام بر قرائت قرآن تاکید فراوان دارند. این تاکیدها موجب شده است مسلمانان در این مقوله به تالیف و تحقیق گسترده‌ای بپردازند. مساله‌ای که در اینجا وجود دارد میزان اهمیت دادن به اصل قرائت و در کنار آن پرداختن به سایر موضوعات مکمل قرائت است. یکی از دانشمندان علوم قرآنی که به این مساله به صورت جدی پرداخته است سیوطی است. او در نوع سی و پنجم «الاتقان فی علوم القرآن»، بحث مفصلی راجع به قرائت قرآن کریم دارد. بنابراین معیار سیوطی در تدویناین نوع و نقدها‌یی که به آن وارد می‌شود و در مقابل بازسازی این نوع بر اساس معارف اهل‌بیت علیهم السلام مسئله محوری این پژوهش است. سیوطی برای تالیف نوع سی و پنج الاتقان، تنها از آیات قرآن و احادیث پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و صحابه و همچنین سیره قراء استفاده نموده است . وی نه تنها از روایات اهل بیت علیهم السلام بهره نبرده، بلکه از تبیین صحیح آیات قرآن و روایات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که مسلمانان را به تدبر و تفکر در قرآن فرا می خواند درمانده و با استناد به برخی روایات صحابه، مباحث و موضوعات این فصل را معطوف به قرائت ظاهری قرآن (ظاهرگرایی) به جای تدبر و توجه به آیات قرآن نموده است. همچنین رویکرد سیوطی به قرائت بر اساس بررسی سندی از منابع متقدم و معیارهای موجود در مکتب اهل بیت علیهم السلام در دو بخش آداب ظاهری و آداب باطنی مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. از اشکالات اساسی بر این نوع رویکرد، تکثر روایات مقطوع، مرفوع و ضعیف، نقل مطالب فراوان از صحابه، تابعین و قراء به نحوی که شبهه روایت بودن را دارد، و تاکید بیش از اندازه بر ظواهر قرائت و غفلت از مساله اصلی آن یعنی تدبر است. در حالی که در مکتب اهل‌بیت علیهم السلام تعامل ایشان با قرآن فراتر از قرائت ظاهری آیات بوده است؛ چرا که هنگام تلاوت به محتوای آیات توجه داشتند و بر اساس محتوای آیات به مناجات با پروردگار می‌پرداختند. همچنین هنگام تدبر و برداشت از قرآن، آنچه با خود قرآن سازگار بود را به مردم ارائه می‌کردند و به مخاطبان می‌آموختند که مجاز به هر نوع برداشتی از قرآن کریم نیستند.

از جمله مسائلی که امروزه در حوزه‌ی معرفت شناسی مطرح است، مسئله‌ی تأثیر عوامل غیر معرفتی و از جمله‌ی آنها گناه بر معرفت است. اعتقاد به تأثیر عوامل غیر معرفتی بر معرفت را می‌توان در طول تاریخ در آثار بسیاری از اندیشمندان نظیر بیکن، هابز، هیوم و... مشاهده نمود. مسئله‌ی تأثیر گناه بر معرفت، در میان هندوان باستان وجود داشته است. در مسیحیت نیز پولس قدیس آغازگر این بحث بوده است و در جهان مدرن اندیشمندان فراوانی به این مطلب پرداخته‌اند. این مسئله‌‌ مبتنی بر اعتقاد به چند ساحتی بودن وجود انسان می‌‍‌باشد. افلاطون برای نخستین بار به وجود سه ساحت ارادی، عاطفی و معرفتی در انسان قائل گشت. قرآن کریم نیز نفس انسان را دارای مراتب مختلف دانسته و وجود ساحاتی چون اراده، عواطف و معرفت در وجود انسان را تأیید نموده است و به تأثیر آنها بر یکدیگر اشاره دارد. همچنین قرآن به مسئله‌ی گناه و معرفت توجه ویژه دارد. از نظر قرآن گناه عمل سوئی است که انسان با ارتکاب آن با اوامر الهی به مخالفت برخاسته و از این حیث دارای آثار دنیوی و اخروی است. معرفت مجموعه آگاهی‌هایی فطری و یا اکتسابی است که از طرق مختلف نظیر عقل، وحی و... کسب می‌گردد. قرآن به تأثیر عوامل غیر معرفتی مختلف از جمله گناه بر معرفت اشاره داشته و در موارد فراوان از پرده‌هایی که گناهان بر دیده‌ی جان انسان می‌نهد سخن گفته است. از نظر قرآن گناه به شیوه‌های مختلفی از قبیل: فراموشاندن حقایق، سطحی‌نگر نمودن، تحریف حقایق، مردد و سرگشته ساختن انسان و ... مانع کسب معرفت می‌گردد. همچنین قرآن کریم گناه را عاملی دانسته که در انواع معرفت ما تأثیرگذاراست؛ گناه سبب می‌گردد نور عقل به خاموشی بگراید و تنها اهل توبه و انابه‌اند که قادر به درک حقایق‌ و پندگیری از وقایع‌اند. گناه ما را از سیر در مسیر معرفه‌الله و شهود قلبی بازمی‌دارد چرا که ضمیری پاک شایسته‌ی منزل نمودن چنین حقایقی است. دریافت هر گونه وحی و الهام از جانب خداوند تنها در سایه‌ی دست شستن از گناه میسر است و حتی تا زمانیکه در بند گناهان خود باشیم معارف حسی و تجربی ما نیز در معرض آسیب و خلل خواهد بود.

روش پژوهش در این پایان نامه روش فیش برداری کتابخانه ای و تحلیل، مقایسه و بررسی آماری آیات است. این پایان نامه مشتمل بر یک مقدّمه و شرح و تفسیر حدود 100 آیه در دو متن مورد نظر است و سه فصل دارد. در فصل اوّل به مختصری از احوال و آثار قشیری و هجویری پرداخته شده و در فصل دوّم مباحثی در تفسیر و تأویل قرآن و تفسیر باطنی و عرفانی صوفیّه از این کتاب آسمانی ذکر گردیده است. در فصل سوّم به طبقه بندی موضوعی آیات قرآنی دارای تفسیر و تأویل مندرج در متن دو کتاب مورد تحقیق پرداخته شده که به 13 بخش تقسیم شده و ذکر مراحل آن بدین صورت است که: ابتدا آیات در طبقه بندی خاصی قرار گرفته و سپس ترجمه آنها ذکر شده و پس از آن متن کهن فارسی ای که آیه یا آیات مدّ نظر در آن آمده، نقل گردیده است. در این بخش مشکلات متن فارسی و غوامض آن رفع گردیده و نکات و مسائل زبانی، دستوری، لغوی، سبک شناختی، عرفانی، بلاغی، و آنچه مربوط به محتوای متن فارسی است، حل گردیده است. در ادامه مفردات آیات مذکور در متن شرح شده و در مواردی که نیاز بود شأن نزول آیات مطرح شده و سپس تفسیر آیات با استفاده از 9 تفسیر مربوط به قرون مختلف ذکر شده و در پایان نتیجه و قصد قشیری یا هجویری از کاربرد آیه یا آیات دارای تفسیر و تأویل در متن فارسی هر کتاب بیان گردیده و نتیجه گیری با توجّه به متن مورد نظر و تفاسیر مطروحه ذیل آیات به صورت تحلیلی و مقایسه ای صورت پذیرفته است. در پایان این نتیجه به دست آمده است که اقوال تفسیری صوفیّه در این دو کتاب در بیش از 70 درصدِ موارد، با اقوال تفسیری دیگر فِرق اسلامی تفاوت دارد و این ناشی از گرایش صوفیّه به تفسیر باطنی قرآن است.

این کتاب ، نوشته ی هشام کمال عبدالحمید ، نویسنده معاصر مصری است که در سال 2002 در قاهره به چاپ رسیده است. این کتاب به مسأله ی خلقت انسان ، روح و کیفیت برانگیخته شدن انسانها در روز قیامت پرداخته است.موضوع اصلی مطرح شده در کتاب روح است. اینکه روح چیست؟ در کجای بدن قرار دارد؟ آیا خداوند در هر انسانی که متولد می شود روح می دمد؟! خداوند در روز قیامت چطور مخلوقات را دوباره زنده می کند؟ و اساسا ً اینکه آیا صحبت در این زمینه و تحقیق و کنکاش در مورد روح جایز است یا خیر؟ نویسنده برای پاسخ به سوالات مطرح شده ، آیات و روایات مرتبط با موضوع را بیان نموده و آنها را با علم روز مطابقت داده است. در حقیقت ، در این کتاب آیات علمی قرآن از طریق علم زیست شناسی و ژنتیک اثبات شده و اعجاز علمی قرآن نشان داده شده است. هدف نویسنده ، تشویق علما به ورود در مسأله ی روح و شناخت درون انسان است که آن را با دلایل قرآنی و احادیث نبوی به طور مفصل و با بیانی قابل فهم شرح داده است. در ترجمه این کتاب سعی بر آن بوده است تا ترجمه به شیوه ارتباطی ، قابل فهم و در عین حال متکی بر متن مبدأ صورت گیرد ؛ چرا که ترجمه ای مناسب است که اگر دوباره به متن مبدأ برگردانده شود تقریبا ً مطابق با همان متن بوده و تغییر چندانی نکرده باشد. در ضمن با توجه به روان بودن متن و توضیحات چندجانبه نویسنده در یک موضوع خاص ، این کتاب قابل استفاده برای عموم و همه ی علاقه مندان به این نوع موضوعات است.

معرفت علمی از سطوح و ابعاد مختلفی برخوردار است. روش و روش‌شناسی یکی از این ابعاد معرفتی است که در شکل‌گیری معرفت نقش اساسی دارد. از این منظر یکی از محورهای بنیادین درعلوم ، روش‌شناسی است. چراکه بهره‌گیری از این علوم، متضمن بهره‌گیری از روش‌های موجود در آنهاست. وتمامی نظریات و رویکردهای علمی، ناگزیر از یک روش بنیادین استخراج می‌شوند ودیگر این که روش کاربردی متناسب با خود را به همراه می‌آورند. روش‌شناسی بنیادین، بنیاد و اساس نظریات علمی را تشکیل می‌دهد

این پایان نامه می خواهد به این پرسش پاسخ دهد که مرز توحید و شرک از دیدگاه قرآن کجا قرار دارد; بنابراین، برای تبیین موضوع، توحید و ابعاد آن و شرک و مراتب آن بررسی شده تا شناختی درست از این دو به دست آید و در پس آن، با ارائه شناختی کافی در این مورد، مرز آنها از دیدگاه قرآن مشخّص شود.با این آرمان، بحث های مرتبط با این موضوع کاوش، و کوشیده شده است تا دیدگاه صاحب نظران نقد و بررسی شود; بنابراین، حاصل و دستاورد پژوهش انجام شده در پنج فصل گرد آمده است: فصل نخست به کلّیات، و فصل دوم به بررسی مبانی توحید از دیدگاه قرآن می پردازد. فصل سوم، شرک و مراتب آن را بررسی کرده است و در فصل چهارم، دیدگاه های مکتب های کلامی طرح و نقد، و در فصل پنجم، نتایج به دست آمده از موضوع پایان نامه، نمایانده می شود.

یکی از ضروریات زندگی انسان، معاشرت و ارتباط افراد با یکدیگر است و بدون آن، زندگی از حالت طبیعی خارج می شود.آیات قرآنی و روایات معصومان(علیهم السلام) و نیز دانشمندان بر این نکته تأکید دارند که معاشرت، لازمه زندگی انسان است; امّا این معاشرت اگر مهار نشود و با لجام گسیختگی همراه باشد، آثار زیانباری از خود بر جای خواهد گذاشت. حضور زن در اجتماع نیز از جمله اموری است که مورد تأکید جدّی قرار گرفته است; چرا که زن در جایگاه نیمی از پیکره جامعه باید در جامعه و تعیین سرنوشت آن حضور فعّال داشته باشد. در فصل اوّل این پژوهش، این حضور در صحنه اجتماع از دیدگاه قرآن و نیز از منظر تاریخ ارزیابی، و به گوشه هایی از تاریخ زنان اشاره می شود که نه تنها از نظر اسلام زن گوشه نشین نیست، بلکه با حفظ قوانین اسلامی با حضور خویش نقش مهمّی را در جامعه ایفا می کند; چنان که در جامعه کنونی، این حضور مشاهده می شود .در این مسأله، چند دیدگاه وجود دارد که تبیین آن ها دیدگاه ها در فصل دوم و سوم آمده است. خلاصه ای از این دیدگاهها به شرح ذیل است: دیدگاه آزادی ارتباط و معاشرت که حدّ و مرز مشخّصی را برای معاشرت زنان و مردان قائل نیست و هر گونه ارتباط را بین زن و مرد آزاد می شمرد. دیدگاه دیگر که معاشرت زنان و مردان را در انحصار کامل قرار می دهد و بر اساس این دیدگاه فقط زن و شوهر هستند که می توانند ارتباط داشته باشند; افزون بر این که زن و شوهر هم حقّ ابراز این ارتباط میان اجتماع را ندارند. دیدگاه سوم، اسلام است که با مشخّص ساختن حدّ و مرز ارتباط و معاشرت، آن را با رعایت ضوابط و در محدوده خود، مجاز شمرده است. ما با بررسی مسائلی چون نگاه و حجاب از دیدگاه اسلام، پی می بریم که اسلام ضمن ردّ هر گونه هرج و مرج در روابط اجتماعیِ مرد و زن، مخالف گوشه گیری زنان در جامعه است و با مرزبندی مشخّص، ارتباط زن و مرد را جایز می داند و فقط ارتباطی نامشروع و غیرمجاز است که در آن، قصد لذّت و شهوترانی باشد ضمن آن که در مسأله تماس بدنی بدون قصد لذّت هم بیان می کنیم که چنین تماسی جایز نیست; چنانکه نگاه به بدن نامحرم بدون قصد لذّت جایز نیست.

این پایان نامه در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول، دیدگاه قرآن، عقل و احادیث در مورد تقلید درعقاید. فصل دوم، انواع تقلید در عقاید چون تقلید درربوبیت تکوینی، تقلید در ربوبیت تشریعی، تقلید درالوهیت وتقلید در عبادت. فصل سوم، بررسی علل تقلید، سرنوشت دنیوی و اخروی مقلدان در عقاید.