جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شهید ثالث، قاضی نوراللّه مرعشی شوشتری (956 1019 ق) یکی از شخصیت های برجسته جهان تشیّع است. وی برای دفاع از مکتب اهل بیت(علیهم السلام) از همه راه های قابل استفاده بهره برده، واجازه بهره برداری از فرصت ها را به مخالفان نداده است و این مطلب را آثار وی تأیید می کند که هر چه دقیق تر مورد موشکافی و کاوش قرار گیرند، زوایای جدیدتری از حقّانیت اهل بیت را نشان می دهند; آثاری چون احقاق الحق و ابطال الباطل، مصائب النواصب، الصوام المهرقه، و مجالس المؤمنین.با این وصف، تفسیر قاضی نورالله که حاشیه ای بر تفسیر بیضاوی است سال ها با داشتن نکات بسیار قابل استفاده، همچنان در گوشه کتابخانه های خطّی مهجور مانده است.تحقیق حاضر می کوشد تا گوشه ای از آرای تفسیری این دانشمند فراموش شده و عاشق ولایت و سالک کوی شهادت را به منصه ظهور برساند و با تأمّل در آن ها، روش تفسیری و رویکرد، و ویژگی های تفسیری آن را تبیین کند که به حمدالله در قالب شش فصل به این اهداف دست یافته است.پس از دو فصلِ کلّیات و حیات قاضی(رحمه الله)، در فصل سوم به مهم ترین دیدگاه های علوم قرآنی مطرح شده در آثار او پرداخته شده; سپس در فصل چهارم، آرای تفسیری اش طی سه بخش، مورد تحقیق و تبیین قرار گرفته است. بخش اوّل، تفسیر سوره حمد است که در آن، شیوه تفسیری قاضی و بهره برداری هایی که در موضوع کلام، بویژه امامت کرده، نشان داده شده است. در بخش دوم، تعدادی از آیات گوناگون که به ظاهر ربطی به امامت ندارند، انتخاب و نشان داده شده که قاضی از آن ها نیز به شکل های متفاوت در مسأله امامت بهره برده است و در بخش سوم، دو نمونه از تک نگاری های تفسیری وی مورد تبیین واقع شده که آن دو نیز در خصوص امامت هستند. آیه تطهیر که تحت عنوان رساله «السحاب المطیر فی تفسیر آیة التطهیر» است، به تبیین و اثبات عصمت اهل بیت پرداخته است و تک نگاری دوم، رساله «کشف العوار فی تفسیر آیة الغار» به استفاده های هفده گانه ای که اهل تسنّن از آن داشته اند، پاسخ می دهد و با نفی هرگونه فضیلتی برای همراه پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم)ابتلای پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم)به آن شخص را حاصل تفسیر آیه می داند.در فصل پنجم، به تحلیل مطالب پرداخته شده است و ضمن تبیین روش تفسیری و رویکرد آن که همانا روش توأم معقوله و تفسیر به مأثور با رویکرد کلامی بوده، به مهم ترین ویژگی های تفسیری قاضی نور اللّه اشاره شده که عبارتند از: 1. داشتن زبان تند، در مواردی که از مخالف، تندی زبان دیده است 2. استفاده های دوگانه در استدلال ها و پاسخ ها (ابطال سخن مخالف و اثبات سخن خویش) 3. استفاده از مقبولات مخالفان 4. طرح صحیح مسأله و مقدّمه چینی هوشمندانه.از نکات قابل ذکر تفسیر وی نقل های بسیار و گاه طولانی از دیگران (و بهره گیری از شعر در برخی جاها)، عدم ذکر دقیق منابع و بسنده کردن به نام مؤلّف یا ذکر کتاب که این ویژگی تفسیر او است، نه نقصی بر وی و تکیه بر اطّلاعات روز در تفسیر برخی آیات است.در فصل آخر، به نتیجه گیری و ارائه پیشنهادها و بیان فهرست منابع پرداخته شده است.

این پایان نامه مشتمل بر نه فصل است: فصل اول، کلیات؛ فصل دوم، مشخصات انبیای الهی در قران در ادوار مختلف: دوره ی اول نبوت، دوره ی دوم نبوت، دوره ی سوم نبوت، دوره ی چهارم نبوت، دوره ی پنجم نبوت، دوره ی ششم نبوت، سیمای پیشوایان حق و سردمداران ستم در قرآن؛ فصل سوم، علل اقبال و روی گردانی مردم از انبیا: علل جذب مردم به انبیای الهی، علل روی گردانی مردم از انبیا و مبارزه با آنها؛ فصل چهارم، راز انحطاط پیروان انبیای الهی و موضع گیری آنها در قبال انبیا و رهبران دینی از دیدگاه قرآن: کیفیت رابطه ی پیروان انبیا با آفریدگار هستی، مبارزه ی پیروان انبیا با رهبرانشان از دیدگاه قرآن، ظلم و ستم پیروان انبیا نسبت به رهبرانشان، اختلافات طبقات در موضع گیری در برابر انبیا؛ فصل پنجم، رابطه ی گناه کاران با انبیا: سرکشی ملاء و مترف در مقابل انبیا، تأثیر گناه در موضع گیری گناه کاران در مقابل انبیا، آثار گناه در میان امت ها؛ فصل ششم، سعادت و شقاوت امت ها: راز خوشبختی و بدبختی امت ها، عوامل حیات و مرگ امت ها، سرنوشت انسان جبری نیست؛ فصل هفتم، ترسیم وقایع و حوادث: شیوه ی کلی ترسیم رخدادها و حوادث، شیوه ی قران در ثبت و ترسیم رخدادها؛ فصل هشتم، موضع گیری مخالفان در مقابل انبیا: منطق مخالفان انبیا، لجاجت مردم با پیامبران، نقش غرور در مخالفت با انبیا؛ فصل نهم، اهداف انبیا: هدف بعثت انبیا، اهداف اساسی انبیا از دیدگاه امام خمینی، دیدگاه قرآن، ادیان الهی؛ فصل دهم، نتایج.

این تحقیق طی دو فصل به بررسی شبهات مربوط به اعجاز قرآن پرداخته است. در فصل اول، با عنوان جایگاه اعجاز قرآن در مباحث علوم قرآن از معنای لغوی اعجاز، مفهوم اصطلاحی اعجاز، امکان عقلی اعجاز، وجوه اعجاز قرآن و سیر تاریخی اعجاز قرآن بحث شده است. در فصل دوم با نام بررسی مهم ترین شبهات وارده بر اعجاز قرآن به شبهات تناقض در قرآن، ساخته پیامبر بودن قرآن، مخالفت علم با قرآن، از هم گسیختگی قرآن، و مخالفت برخی از آیات با عقل و تاریخ پاسخ داده شده است.

ما در این تحقیق بر آن هستیم تا رویکرد تطبیق آیات قرآنی بر مسائل علمی را تبیین کرده و ضمن بررسی اقوال مختلف در این زمینه به سیر تاریخی آن و نیز به علل و عوامل رشد این رویکرد تفسیری در قرن چهاردهم بپردازیم. سؤالات اساسی پژوهش حاضر بدین قرار هستند. 1- آیا اساساً تطبیق آیات قرآنی بر مسائل علمی جایز است یا خیر؟ 2- اقوال مختلف در این باره کدامند و ادله هر کدام چیست؟ 3- قول حق کدام قول است و چرا؟ 4- تفاسیر شاخص قرن چهاردهم درباره رویکرد تطبیق چه مواضعی دارند؟ به طور خلاصه می توان گفت در این باره سه دیدگاه عمده وجود دارد. گروهی مخالف تطبیق قرآن بر مسائل علمی بوده و برای مخالفت خویش نیز ادله ای را برشمرده اند عده ای نیز موافق تطبیق قرآن بر علوم تجربی بوده و آن را اعجاز علمی قرآن می دانند گروهی نیز قائل به تفصیل شده و تطبیق قرآن را در برخی موارد معتبر و مفید و در بعضی موارد مردود و گمراه کننده شمرده اند. قوال مختار ما هم همین دیدگاه تفصیل می باشد. بدین معنا که اگر آیاتی از قرآن بدون تکلیف و با رعایت اصول و معیارهای معتبر تفسیر با برخی قوانین علوم تجربی و مسلمات علمی قابل انطباق باشد می توان به تطبیق آنها دست زد هم چنین می توان از یافته های علوم تجربی برای فهم بهتر برخی الفاظ آیات قرآن کمک گرفت به تعبیر سید قطب برای توسعه مدلولات قرآنی از مسائل علمی استفاده کرد و به تعبیری دیگر اگر تطبیق یا تفسیر علمی به معنای استخدام علوم در فهم آیات قرآن باشد چنین تفسیری را با دارا بودن شرائط و ضوابط تفسیر می توان پذیرفت لکن اگر تطبیق به معنای تحمیل مسائل علمی بر قرآن یا استخراج علوم از قرآن باشد چنین تفسیری سر از تفسیر به رأی و تأویل مردود در خواهد آورد و پذیرفته نیست. ما در این نوشتار ادله هر دو گروه موافق و مخالف را آورده و به بررسی آنها پرداخته ایم هم چنین دیدگاههای تفصیل را بر شمرده و معیارهای معتبر تفسیر قرآن را تبیین کرده ایم در آخر هم به بیان دیدگاههای مفسرین قرن چهاردهم درباره رویکرد تطبیق پرداخته و برخی نمونه ها را ذکر کرده ایم.

این پژوهشی طی پنج فصل آثار تربیتی ذکر را با استفاده از آیات قرآن بررسی کرده است. در فصل اول کلیاتی از بحث و در فصل دوم تعاریف ذکر و تربیت و اثر تربیتی آمده است. در فصل سوم تحت عنوان بررسی آثار تربیتی ذکر با نگرش به مبانی تربیت اسلامی این مبانی و آثار تربیتی آنها یاد شده اند: تغییر ظاهر، تحوّل باطن، مداومت و محافظت بر عمل، تذکر، اصلاح شرایط. در فصل چهارم ذیل عنوان آثار تربیتی ذکر در قرآن کریم آیات مختلف مربوط به ذکر و آثار تربیتی مندرج در آنها بیان شده است؛ نظیر آیاتی که به یاد خدا یا نعمت های خدا، یاد معاد، یاد انبیا و جز آنها سفارش می کنند. در فصل پنجم جمع بندی و نتیجه گیری مباحث آمده است

با وجود تحقیقات و کاوش های بسیار درباره شخصیت علمی شهید مطهری، هنوز ابعاد قرآن پژوهی استاد، به خوبی شناسانده نشده است. رساله حاضر، حاصل جستجو در آثار استاد، جهت ارائه و تحلیل برخی اندیشه های علوم قرآنی و تفسیری معظم له است. استاد مطهری، در باب ماهیت وحی، بر پایه نگاهی فیلسوفانه، معتقدند: روح قدسی پیامبر، در قوس صعود با رویکرد به عالم غیب، حقائقی را دریافت می کند و در قوس نزول، آن حقائق، با تنزل در مراتب وجود پیامبر، به صورت امری حسی در می آید. مشخصه های وحی پیامبران از منظر استاد عبارتند از: دریافت باطنی، فراگیری از معلمی غیر بشری، توجه آگاهانه به منبع غیبی و ادارک واسطه وحی. موضوع اعجاز قرآن، مفصل ترین بحث علوم قرآنی آن شهید عزیز است. دلالت معجزه به نظر ایشان دلالت عقلی و استدلالی چونان دلالت حدوث حادث بر علت و از نوع دلالت برهانی نه اقناعی می باشد. استاد بر اساس تأملات دقیق فلسفی و با استشهاد به آیات و روایات، علت ایجاد کننده معجزه را نفس پیامبر، به اذن خداوند می دانند. معظم له، در مورد ابعاد اعجاز قرآن، تک منظری را مردود دانسته و با بهره گیری از آیات قرآن به وجوه مختلفی از اعجاز معتقدند از این رو در آثار ایشان، دست کم، پنج وجه اعجاز، قابل استفاده است که در برخی از آن ها بیان استاد، ابتکاری است. ایشان در پاسخ تفصیلی به برخی مستشرقان و روشنفکران مسلمان که در قرآن را تنها معجزه پیامبر، معرفی کرده اند؛ چنین ادعائی را برخلاف صریح قرآن مبنی بر نقل معجزات دیگر پیامبر دانسته و نسبت به آیات مورد استدلال آنان، معتقدند این قبیل آیات بیان گر بهانه جوئی یا سود طلبی برخی تقاضا کنندگان معجزه می باشد. استاد پس از تعریف محکم و متشابه، حکمت وجود متشابهات قرآن را در ساختار مفاهیم معارفی آن بیان کرده اند؛ با این توضیح که چنان مفاهیمی با الفاظ بشری که برای موضوعات مادی وضع شده اند به طور کامل، قابل بیان نیستند از این رو قرآن از زبان تمثیل و نمادین، بهره برده است. معظم له، نسخ را به لغو دستور اول و صدور دستوری به جای آن، معرفی کرده اند. حکمت نسخ را نیز از مجموع بیانات ایشان چنین می توان برداشت کرد: گاهی مصالح و مفاسدی که در سلسله علل احکامند به جهت مقتضیات زمان، محدود به وقتی معین می شوند؛ شارع نیز با علم قبلی به آن اقتضاءات، حکمی را موقتاً تشریع می کند ولی با انقضای آن شرائط، زمان حکم نیز به انجام می رسد و حکمی متناسب با شرائط جدید اعلام می شود. استاد در مورد تعداد آیات ناسخ و منسوخ، از افراط در تکثیر موارد و تفریط در انکار آن، پرهیز کرده اند. و اما در خصوص مبانی تفسیر، از آثار استاد مبانی زیر به دست می آید: 1- برخلاف دیدگاه اخباریان، تفسیر قرآن، ممکن و جائز است. 2- بنا به ادله قطعی و تاریخی و برخی آیات، قرآن از تحریف، مصون مانده است. 3- زبان قرآن، ترکیبی و چند ساحتی است از این رو در عین کاربرد زبان عرفی، از زبان نمادین نیز بهره برده است. 4- قرآن کتاب هدایت است و جامعیت آن نیز در همین راستا، تعین می یابد. استاد در موضوع قواعد تفسیر، ضمن توجه دادن به قواعد ادبیات عرب، بر اعتبار قرائنی چونان: سیاق، فضای نزول، آیات دیگر و روایات تکیه کرده، و در بطن نو تأویل قرآن به بیانات روائی، اکتفا نموده اند. در مورد روش تفسیر استاد مطهری نیز شاید بتوان شیوه جامع نگر و فراگیر را روش غالب بر تفسیر ایشان دانست که به هدف انعکاس همه جنبه های تفسیر هم چون تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به روایات، عقل گرائی در تفسیر، تحقیقات واژه شناسی، رعایت اعتدال در تفسیر علمی و طرح مباحث اجتماعی، به روشنگری در تبیین آیات پرداخته اند.

در این پایان نامه به طور عمده دشمنی یهود با انبیاء خود و پیامبر اسلام با تکیه بر آیات قرآن بررسی شده و مطالب آن در پنج فصل آمده است. فصل اول به کلیات بحث نظیر تعریف عدو و یهود اختصاص یافته است. در فصل دوم با عنوان دشمن شناسی در قرآن از اهمیت دشمن شناسی و ملاک دشمنی در قرآن و نیز اقدامات عملی دشمنان اسلام و روش های مواجهه با دشمن سخن رفته است. در فصل سوم با نام سرگذشت یهود در قرآن و دشمنی آنان با انبیاء بنی اسرائیل از سرگذشت قوم یهود قبل از موسی و در زمان او و پس از آن حضرت و نیز سرگذشت تورات بحث شده است. در فصل چهارم ذیل عنوان دشمنی یهود با اسلام و پیامبر اسلام(ص) از منظر قرآن به بررسی صفات یهود، و دشمنی یهود با اسلام پرداخته شده است. در فصل پنجم خلاصه مباحث آمده است

این پایان نامه در شش فصل تنظیم و تدوین یافته است. فصل اول، کلیات: بیان مسئله، پیشینه ی تحقیق، انگیزه و هدف، تعریف واژه ها، فرضیه، مشکلات و محدودیت های تحقیق، روش تحقیق، سازماندهی تحقیق؛ فصل دوم، مرزبندی خودی و غیرخودی: خودی و غیرخودی از نگاه صاحب نظران، مرزبندی خودی و غیرخودی در قرآن، شواهدی بر خودی و غیرخودی؛ فصل سوم، مصادیق خودی و غیرخودی در قرآن: مصادیق خودی در قرآن، مصادیق غیرخودی در قرآن، اهل کتاب، منافقان، هواداران کفار و اهل کتاب؛ فصل چهارم، خصوصیات خودی ها در قرآن: نداشتن رابطه ی دوستانه با غیرخودی ها، دوستی و فروتنی با خودی ها، ولایت پذیری، تعهّد و وفای به عهد، حفظ امانت و دوری از خیانت، قانونمندی و رعایت حدود، حفظ احترام خودی ها، مسئولیت پذیری و ادای تکلیف، ترویج ارزش ها و نهی از ضدارزش ها؛ فصل پنجم، خصوصیات غیرخودیها: دوستی با طاغوت، غیرخودی ها و حق گریزی، تکبر و خودپسندی در برابر خودی ها، فساد و فتنه انگیزی، تحریف آیین خودی ها، انحراف افکار خودی ها با شعار اصلاح طلبی، فرصت طلبی غیرخودی ها از رخدادهای اجتماعی خودی ها، خشمگینی از پیشرفت خودی ها و خوشحالی از شکست آنان؛ فصل ششم، واکنش در برابر غیرخودی ها: جدال احسن با غیرخودی ها، پرهیز از پشتیبانی از غیرخودی ها، عزت نطلبیدن از غیرخودی ها، عدم خودباختگی در برابر زرق و برق های غیرخودی ها، عدم اطاعت از غیرخودی ها، خودداری از دوستی و ولایت پذیری غیرخودی ها، صلح و رابطه با غیرخودی ها، خشونت و سختگیری با غیرخودی ها، طرد و انزوای غیرخودی های منافق، عدالت ورزی نسبت به غیرخودی ها

پژوهش حاضر شامل دو بخش با این مباحث است: بخش اول، کلیات: طرح تحقیق، مقدمه، گستره ی عنوان موضوع (بیان مسئله، روش تحقیق، پیشینه ی تحقیق، قلمرو تحقیق،...)، مفهوم شناسی، واژگان مترادف عقل (لُب، قلب، حلم، حجر) ، واژگان متضاد با عقل (جهل، سفاهت)، معنای اصطلاحی عقل، عقل در روایات، عقل در نزد اهل سنت، اقسام عقل (عقل نظری و عملی، عقل معاش و عقل معاد، عقل غریزی و عقل اکتسابی)، حکمت در قرآن (تشابه معنوی عقل و حکمت، همراهی کتاب و حکمت در قرآن)، حسن و قبح عقلی در قرآن، کاربردهای حسن و قبح عقلی از دیدگاه متکلّمین (کمال و نقص، سازگاری و ناسازگاری با طبع، موافقت و مخالفت با مصلحت، ستایش و نکوهش)، ملاک های حسن و قبح عقلی، دلایل حسن و قبح عقلی، دلائل نقلی حسن و قبح عقلی، عقل فلسفی و عقل قرآنی، پیشینه ی مناظرات عقلی در اسلام، کاربرد عقل در علوم مختلف (کاربرد عقل در علوم تجربی و آزمایشگاهی، کاربرد عقل در علوم نظری، کاربرد عقل در علم فقه و حقوق، کاربرد عقل در علم عرفان)، دین و عقل، دین مطلوب، ناتوانی عقل، نارسایی علم بشر، عوامل تعارض علم و دین در غرب، عقل و دین در اسلام، تعارض بین عقل و نقل یا بین علم و دین، شناخت شناسی (تاریخچه ی شناخت، تعریف شناخت شناسی، تعریف شناخت، تفاوت علم و معرفت، اقسام شناخت های انسان، امکان شناخت از دیدگاه قرآن، اعتبار شناخت های سه گانه ی حسی، عقلی و قلبی از دیدگاه قرآن، محدودیت مراکز شناخت از دیدگاه قرآن، ارتباط عقل و حواس از دیدگاه قرآن، منابع شناخت از دیدگاه قرآن، موانع شناخت از دیدگاه قرآن)، وظایف عقل در قرآن: کارهای عقل در قرآن، آیاتی که در آنها واژه های عقل، تفکر، تدبّر، تبصّر، تذکر، تفقّه، عبرت، نظر و مشتقات آنها، و واژگان مترادف عقل به کار رفته است، براهین عقلی در قرآن (ویژگی دلایل عقلی قرآن، براهین عقلی قرآن از دیدگاه برخی از مفسّرین، صورت های استدلال در قرآن)، اصول عقاید و دلایل عقلی قرآن (دلائل عقلی قرآن بر خداشناسی، دلایل عقلی قرآن بر توحید، دلایل عقلی قرآن بر معاد)، تشبیهات و استعارات قرآنی، ارزش و فواید مثل (مثال مسایل عقلی را حسی می کند، مثال باعث بی نیازی از دلایل مختلف و طولانی می شود، مثال مسائل را همگانی می سازد، مثال درجه ی اطمینان را بالا می برد، مثال لجوجان را خاموش می کند، امثال قرآن از دیدگاه احادیث)، کنایات، تأثیر عقل ورزی در رفتار، ن

اسلام دینی جهانی است و با رحلت پیامبر به پایان نمی رسد; 2. اسلام به همه ابعاد زندگی بشر نظر دارد و قوانین آن بر همین اساس است; 3. احکام و قوانین اسلامی چنان است که بدون وجود تشکیلات و نظام، قابل اجرای کامل نیست; 4. اصل بحث امامت، از مباحثی است که ضرورت آن را همه احساس می کنند; 5. از موارد مهمّ بحث امامت، مبحث اولی الامر است که در آیه 59 نساء آمده و بحث درباره آن تقریباً بحث مربوط به مسأله امامت است; 6. از آن جا که محقّقان و مذاهب اسلامی درباره آن اتّفاق نظر ندارند، بحث درباره آن اهمّیت ویژه ای می یابد; 7. در این رساله سعی شده است که اوّلا «اولی الامر» در لغت و اصطلاح معنا، ویژگی های آن بررسی، و با مقایسه دیدگاه فریقین، در نهایت مشخّص شود که منظور از اولی الامر در آیه شریفه کیست.