جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن كريم آخرين وحى الهى است كه براى هدايت انسان به كمال مطلوب از سوى خداوند نازل شده است. اين كتاب آسمانى براى هدايت انسان، از روش هاى گوناگونى استفاده مى كند. يكى از اين روش ها، «يادكرد نعمت هاى دنيوى و اخروى» است. يادكرد نعمت ها ممكن است از راه ها و مجارى گوناگون در هدايت انسان مؤثر باشد. يكى از اين مجارى بينش انسان است. حال اين سؤال مطرح است كه از نگاه قرآن كريم، يادكرد نعمت ها چگونه نقش هدايتى خود را ايفا مى كند. اين مقاله در پى يافتن پاسخ مناسب به اين پرسش است و هدف آن فراهم كردن زمينه مناسب براى استفاده از روش يادكرد نعمت ها در هدايت افراد توسط هاديان جامعه است. روش گردآورى اطلاعات، اسنادى و فيش بردارى و استفاده از تفاسير معتبر است و روش پردازش اطلاعات به شكل توصيفى ـ تحليلى و به روش تفسير موضوعى روشمند است. اين پژوهش نشان مى دهد تأثيرگذارى يادكرد نعمت ها بر بينش انسان، از راه اصلاح باور به وجود خداوند، باور به احسان خداوند و اصلاح باور درباره اهداف متعالى، ارزش ها، دنيا و مقام تقواست.

«تربيت اخلاقى» عبارت از فرايند زمينه سازى و آموزش و به كارگيرى راه كارهاى معرفتى و انگيزشى و عملى و رفع موانع به منظور تزكيه نفس و رشد و شكوفايى انسان براى نيل به كمال نهايى است. براى تربيت اخلاقى، اهداف متعددى در ابعاد بينش، گرايش و رفتار آدمى ترسيم مى شود كه در مجموع، همه اين اهداف در راستاى هدف نهايى واحدى قرار مى گيرد. هدف پژوهش حاضر ارزيابى برخى ديدگاه هاى مطرح شده براى هدف غايى و تبيين تعابير ناظر به آن و واكاوى ارتباط و نسبت بين آنها و در نتيجه، بيان هدف غايى براى تربيت اخلاقى در قرآن كريم از نگاه تفسير الميزان است. پژوهش حاضر با روش توصيفى و تحليلى، به اين موضوع پرداخته است. عناوين «هدايت»، «عبادت»، «سعادت»، «فوز» و «فلاح»، «رحمت»، «قرب» و «رضوان الهى» در قرآن كريم، مشير به هدف واحد نهايى است. با بررسى نسبت اين تعابير با يكديگر و تبيين نقش مقدمى بودن برخى از آنها نسبت به برخى ديگر، نيل به قرب و رضوان الهى به عنوان هدف غايى تربيت اخلاقى، حاصل پژوهش حاضر است.

اين مقاله با روش توصيفى ـ تحليلى و از رهگذر شناسايى آثار قرآنى زيدبن على، جايگاه وى را در علوم قرآن و تفسير بازگشوده است. كاربرد «حليف القرآن» درباره وى نشانگر پيوند استوار او با قرآن است. زيد داراى قرائتى مشهور بوده كه برخى آن را در كتابى مستقل جمع آورده اند. «مدخل الى القرآن و تفسير لمواضع مختارة منه» زيد، علاوه بر مباحث مقدماتى لازم براى تفسير، مشتمل بر تفسير برخى آيات مى باشد. احتمالاً «تفسير سورة الفاتحة و بعض آيات القرآن» منسوب به وى، درس گفتارهاى او در مدت پنج ماه زندانى بودنش در كوفه مى باشد. همچنين احتمالاً «الرد على القدرية من القرآن» منسوب به وى، همان «الرد على المجبرة» است كه در ضمن مجموعه كتاب ها و رسائل زيد منتشر شده است. زيد «الصفوة» را به منظور اثبات برترى اهل بيت عليهم السلام با تكيه بر آيات قرآن نگاشت و در «كتاب القلة و الكثرة» كه نگاشته خود زيد يا به املاى اوست، ملاك حقانيت نبودن اكثريت را از منظر قرآن اثبات كرد. «تفسير غريب القرآن» در صورت صحت انتسابش به زيد، نخستين تأليف در غريب القرآن خواهد بود.

رشد، پويايى، استحكام و پيشرفت حيات انسانى براساس بهره مندى از فكر صحيح تأمين مى شود. حيات انسانى حياتى فكرى است و مهم ترين وجه تمايز انسان از ديگر حيوانات اين است كه انسان، حيوانى است متفكر، و زندگى بشر نيز بدون تفكر و تعقل سازمان نمى پذيرد. ازاين رو، لازمه ابتناى حيات بر فكر اين است كه هرقدر فكر كامل تر باشد، استحكام حيات بيشتر است. اما اينكه قرآن تفكر را اساس و زيربناى تكامل قلمداد كرده است و ريشه تمام مفاسد اجتماعى و فردى را حاكم نبودن عقل مى داند، خود بهترين دليل براى اثبات اهميت تفكر و تعقل نزد قرآن كريم است. پژوهش حاضر با هدف تبيين تربيت عقلانى از منظر قرآن و انديشه امام خمينى قدس سره، با روش توصيفى ـ تحليلى تدوين يافته است.

تئودور نولدكه آلمانى ازجمله خاورشناسانى است كه درباره اصالت قرآن پژوهش كرده است. اين پژوهش، با روش توصيفى ـ تحليلى و با رويكرد انتقادى، به ارزيابى نظريه وى در مورد اقتباس قرآن پرداخته است. به اعتقاد او، پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله اغلب آموزه هاى قرآن را از طريق ارتباط با اديان و ساير فرهنگ ها به دست آورده است. نولدكه در نظريه اقتباس قرآن، بيش ترين سهم را به آموزه هاى يهودى و سپس مسيحى و در نهايت، فرهنگ جاهليت مى دهد. وى براى ادعاى اقتباس قرآن از منابع يهودى ـ مسيحى، دو دليل مى آورد: نخست، مشابهت قرآن به كتب يهودى ـ مسيحى و ديگرى، ارتباط پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله با پيروان اديان يهودى ـ مسيحى است. نولدكه ميان فرهنگ جاهلى و قرآن شباهت هايى را برشمرده و پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله را مؤدب به آداب جاهلى معرفى مى كند. ادله وى درباره مسئله اقتباس قرآن مردود مى باشد؛ زيرا اولاً، مشابهت چشمگيرى بين قرآن و كتب يهودى و مسيحى و فرهنگ جاهليت وجود ندارد. ثانيا، ادعاى ارتباط علمى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله با پيروان اديان يهودى و مسيحى، و مطابق بودن رفتار آن حضرت با فرهنگ جاهلى، عارى از استناد صحيح تاريخى است.

زمينه ها و عوامل مهجوريت اميرمؤمنان على عليه السلام پس از رحلت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله تا شهادت آن حضرت در اين مقاله با روش توصيفى ـ تحليلى و با رويكرد قرآنى و تاريخى بررسى شده است. زمينه هاى مهجوريت حضرت على عليه السلام عبارت است از: ضعف بصيرت و راسخ نبودن ايمان تازه مسلمانان، كوتاهى خواص اهل حق، و اطاعت نكردن ايشان از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به خاطر اجتهاداتى كه در برابر دستورات آن حضرت داشتند. عوامل مهجوريت حضرت على عليه السلام عبارت است از: جريان نفاق اموى كه تا سال هشتم با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله جنگيد؛ كينه توزى برخى از مسلمانان به خاطر كشته شدن بستگانشان در جنگ هاى صدر اسلام به دست اميرمؤمنان عليه السلام؛ حسادت و تعصبات قبيله اى؛ دنياطلبى برخى از اصحاب كه حضرت على عليه السلام را مانع رسيدن به كام يابى هاى مادى خود مى پنداشتند.

يكى از نظريه هاى مطرح در باب زبان قرآن، نظريه «عرفى بودن زبان قرآن» است. اين مقاله به روش عقلى ـ تحليلى مى كوشد تا حد ممكن، با توجه به مميزات زبان عرفى، نظريه يادشده را تحليل و ارزيابى كند. حاصل بررسى نشان مى دهد كه از ميان تلقى هاى چهارگانه از عرفى بودن زبان قرآن، سه تلقى مردود و با اوصاف قرآن ناسازگار است كه عبارتند از: 1. عرفى بودن به معناى «همزبانى قرآن با مخاطبان»؛ 2. عرفى بودن به معناى «تنزل بيان وحى در حد درك مردم عصر نزول»؛ 3. عرفى بودن به معناى «سخن گفتن وحى بر اساس انگاره هاى خلاف واقع». اما عرفى دانستن زبان قرآن به مفهوم «سود جستن قرآن از قواعد و خصايص زبان مخاطبان» امرى معقول و قابل دفاع است. قرآن تنها در حوزه بيان احكام عملى، زبانش عرفى است، آن هم با شرط پيراسته بودن از نقايصى همچون مسامحه و سهل انگارى، اختلاف و ناهمخوانى، نازل بودن سطح مفاهيم و مطالب، اما زبان تمام آيات آن عرفى نيست. استفاده از مجاز، كنايه و استعاره در قرآن هم زبان آن را عرفى نمى كند. «به لسان قوم» بودن وحى قرآنى به معناى بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن نيست، بلكه به معناى انعكاس حوادث تاريخى، جغرافيايى و فرهنگى جامعه عصر نزول در قرآن، به شكل گزينشى و بر مدار پالايش و تصحيح است.

چکیدهآوردن کلام برخلاف اقتضای ظاهر یکی از دل انگیز ترین وهنرمندانه ترین مباحث علم معانی است که تحت عنوان مقوله هایی چون التفات(ضمایر، التفات در عدد، آوردن اسم ظاهر به جای ضمیر،آوردن ضمیر به جای اسم ظاهر،سخن گفتن از آینده با واژه گذشته وبالعکس) اسلوب حکیم و قلب مورد بررسی قرار می گیرد. اثبات بلاغت زیبایی قرآن کریم بر اساس آوردن کلام بر خلاف اقتضای ظاهر به عنوان یکی از مهمترین وجوه اعجازی قرآن کریم و عمق بخشیدن به فهم کلام وحی الهی با بیان اسرار و اغراض بلاغی مورد نظر خداوند در قرآن کریم، هدفی است که در این پژوهش می کوشیم با روش توصیفی-تحلیلی واز طریق بررسی وذکر نمونه هایی از بخش میانی قرآن کریم به آن بپردازیم.لذا پس از بیان مفاهیم تئوری مربوط به این مبحث، نمونه هایی را با تفسیر مختصری از دیدگاه بزرگان علم تفسیرذکر کرده ودر ادامه با ببهره گیری از نمودار می کوشیم میزان کارآمدی این صنایع ادبی رادرقرآن کریم نشان دهیم تا مخاطب بتواند دیدی آمارینسبت به این موضوع داشته باشد.هنرآفرینی وجلب اهتمام وعنایت از سوی مخاطب در صنعت التفات وتاکید ومبالغه در صنعت قلب وتعلیم نحوه ی سخن گفتن در شرایط مختلف ودر برابر مخاطبان متفاوت در اسلوب حکیم وبدیع ونو کردن زبان هنجار وعادی برای پر جاذبه تر کردن وزیباتر کردن کلام از جمله نتایج حاصل از پژوهش حاضر می باشد.کلید واژه: قرآن کریم، خلاف اقتضای ظاهر،التفات، اسلوب حکیم، قلب

چکیده :در مبحث علم معانی ، گاهی برخی از اجزای جمله از قبیل مبتدا ، خبر ، فاعل ، مفعول وغیره بر اساس یک هدف نحوی – بلاغی در کلام مقدّم یا موخّر از جایگاه خود آورده می شوند و باعث ایجاد تغییرات ظریف و بخصوصی در دامنه ی معنایی جمله و متن می شوند . قرآن کریم از نظر بُعد زیبایی شناسی در میان همه کتابها ، عالیست . نحوه ی چینش حروف ، تک واژه ها ، عبارتها و جملات آیات و وزن و آهنگشان نقش موثّری را در آفرینش زیباییها و امتیازات کتاب حق به لحاظ هنری و ادبی ایفا کرده است . دقّت در نکته ها بخصوص تقدیم و تأخیر در فهم نقش هدایتگری قرآن و راه یافتن به مقصود نهایی کلام الهی ، بسیار موثّر است و باید دانست که قرآن اگر چه بیان روشن و واضحی برای انسانهاست امّا شناخت علمی هرچه دقیق تر از ظرافتهای ادبی و بلاغی آن موجب بهره مندی بیشتر خواهد بود ، عالم متبحّر می تواند از تقدیم و تأخیر کلمه و از فتح و کسر حروف و از سیاق آیات و تناسب آنها ، نکته ها در یابد ، بنابراین درک اینگونه جزئیات می تواند در رهنمون گشتن افراد و بخصوص ناآشنایان به ظرافتهای هنری ، ادبی و زبان شناسی موثّر افتد و این رساله گامی در جهت این هدف است . روش کار در این پایان نامه تکیه بر مباحث نحو و بلاغت سنّتی در زبان عربی و با استمداد از آثار و نظرات مفسّران و صاحب نظران این دو فن در علوم عربی است.

یکی از منابع تفسیر قرآن روایاتی است که از معصومان (ع) و صحابه به دست ما رسیده است. در طول تاریخ تفسیر نیز برخی مفسران تنها با تکیه بر روایات به تفسیر پرداخته، به گونه ای که تفاسیر آنان به تفسیر روایی مشهور شده است. در مقابل ، در قرن پانزدهم، بهره گیری از روایت در برخی از تفاسیر قرآن رو به کاهش نهاده، تا جایی که به تفریط در این باره متهم شده اند