جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن مجید اگر تنها کتاب آسمانی نباشد از آن جمله کتابهای آسمانی است که آموزه هایش با فرهنگ زمانش بیگانه نیست به گونه ای که آیات فراوانی از قرآن به بازتاب مؤلفه هایی از فرهنگ معاصران پیامبر(ص) با هدف خاص می پردازد، و همین امر دستاویز طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از آن فرهنگ شده است. نوشتار حاضر به منظور تحقیق درباره این فرضیه، سامان یافته است. پس از مفهوم شناسی واژه های کلیدی، و بیان تاریخچه بحث، فرهنگ زمانه معرفی می شود و ویژگی های برجسته آن به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد. در ادامه، دیدگاه کلی قرآن درباره این فرهنگ که حاکی از نارضایتی این کتاب مقدس از آن فرهنگ است، بیان می شود، نیز هدف از بازتاب فرهنگ جاهلی در قرآن ذکر می گردد. علاوه بر اینها، مشابهت فراوان قرآن با بخش دینی فرهنگ زمانه، جداگانه به بحث گذاشته می شود و این مشابهت، نه اثرپذیری از آن بخش، بلکه سرچشمه گیری قرآن و ادیان سابق از منبع واحد ارزیابی می گردد. مشابهت قرآن با فرهنگ محاوره وگفتگوی عصر جاهلی، ضرورتی عقلایی و گریز ناپذیر است، نیز مشابهت قرآن با مؤلفه هایی از فرهنگ زمانه که برخاسته از عقل سالم یا فطرت بیدار معاصران نزول قرآن بوده، بی ایراد است و قرآن از مؤلفه های جاهلانه فرهنگ زمانه اثر ناپذیر است. اینها هم نتایج برخی مباحثی است که در فصل جداگانه مطرح می شود. نقل و نقد خاستگاه طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه و چگونگی سازگاری میان جاودانگی قرآن از یک سو و پرداختن این کتاب آسمانی به فرهنگ جاهلی از سوی دیگر نیز از مباحث این تحقیق است.

در این پژوهش به منظور مطالعه موضع گیری های مردم در مقابل دعوت های رسولان الهی، آیات قرآنی به ترتیب نزول و سیر تاریخی ظهور انبیاء بررسی شده و از این موضوعات بحث به عمل آمده است: پیام انبیاء و دعوت های آنها، تفاوت میان دعوت ها در هر زمان، رابطه بین نیازها و شرایط اجتماعی و پیام انبیاء، برخورد و موضع گیری مردم در قبال دعوت انبیا و علل و عوامل این موضع گیری ها، وجه اشتراک و افتراق موضع گیری ها، وجه تشابه موضع گیری های مردم در گذشته با پیامبرانشان با زمان رسول اکرم(ص). در این پژوهش سیر تاریخی دعوت انبیاء از حضرت نوح تا پایان دوره رسالت حضرت محمد(ص) و نحوه مواجهه مردم با آنان بررسی شده است.

مجموعه پژوهشی که در پیش رو دارید تحت عنوان فلسفه نماز به بررسی و تبیین این فریضه ارزشمند با استناد به آیات و روایات از دیدگاه عقلانی می پردازد. آنچه در این مجموعه فراهم آمده در سه بخش مجزا تدوین گردیده است در بخش اول و فصل اول آن تعبد را به عنوان بزرگترین فلسفه نماز مورد بررسی قرار داده و معنای آن را بازگو نموده است. در فصل دوم آن به جایگاه تعبد و نقش ارزنده آن پرداخته شده و در فصل سوم به آثار عبادت با استناد به آیات اشاره گردیده است. در بخش دوم آن که با عنوان « نماز جامعترین الگوی تعبد» نام گزاری شده در فصل اول آن به معنای نماز و اسرار آن از قبیل آثار قیام – رکوع – سجود و ... پرداخته شده است و در فصل دوم به بررسی جایگاه نماز از دیدگاه عقل و شرع و علم پرداخته شده است و در فصل سوم به آثار دنیوی نماز که شامل آثار فردی و اجتماعی است و سپس آثار اخروی آن پرداخته است و در بخش سوم که به بحث و نتیجه گیری اختصاص دارد در فصل اول به چند نمونه از شبهات مربوط به نماز پرداخته شده و سپس پاسخ داده شده است و در فصل دوم راهکارها و پیشنهاداتی راجع به اهمیت جدی تر و برگزاری پربار و جذاب تر این فریضه ارزشمند اشاره گردیده است.

این رساله کنکاشی برای پاسخ به این سؤال است که چرا نماز می خوانیم و چرا روزه می گیریم، برای یافتن پاسخ این سؤال، بهترین منبع قرآن است؛ قرآنی که جز با فروغ آن تاریکی های جهل را نتوان زدود و همچنین یاری جستن از سرچشمة ناب دانش نبوی و ائمه اطهار(ع) که سخنانشان تفسیر و تبیین آیات الهی است. با توجه به این که این دو حکم عبادی اسلام نیز مانند سایر احکام و دستورات اسلام برای اهداف و براساس نیازهای مختلف انسان و با توجه به آثار و نتایج درخشان آن بر مسلمانان واجب شده است. این رساله در سه فصل تدوین شده، در فصل اول بعد از بیان حوزه های دین که عبارتند از عقاید، اخلاق و احکام، به فلسفة احکام عبادی به نحو کلی پرداخته شده و در فصل دوم تحت عنوان فلسفة نماز در قرآن و حدیث بحث شده که، نماز یاد الهی است و کرنشی است در برابر خدای جهان آفرین و انسان را از بردگی نفس رهایی می بخشد و به اوج آرامش و پایداری می رساند و باعث وحدت جامعه اسلامی می شود و در فصل سوم،تحت عنوان فلسفة روزه در قرآن و حدیث بررسی شده که روزه تمرین تقوا و صبر است، تقوا که محور کرامت انسان است و بدون صبر طی طریق کمال ممکن نیست و با روزه است که اغنیاء فقر فقرا را به طور ملموس احساس می کنند؛ و در پرتو نماز و روزه و به طور کلی عبادت، فرد و جامعه به صحت و آرامش خواهند رسید.

هدف اسلام سعادت و رستگاری تمام ملل روی زمین است. ایدئولوژی مترقی و کامل و سازنده اسلام، جامعه را در مسیر تکامل مطلوب قرار داده و همگام با آن با مکتب ها و رژیم های استعماری به نبرد بر می خیزد تا آنها را کاملا نابود سازد. اسلام نمی خواهد حکومت های ظالم و فاسد که دست غارت و چپاول به اموال ملت های مظلوم دراز کرده اند و آنان را در ضعف و زبونی نگاه داشته اند، و راه تکامل مادی و معنوی را بر آنان بسته اند را به حال خود واگذارد. به همین خاطر هدف نهایی و جهان شمول خود را، استوار ساختن حکومت عدل و پایه های آن بر زیربنای ایدئولوژی توحید قرار داده است. این هدف عالی با در دست داشتن پرچم توحید و عدل در مقابل پرچم های کفر و شرک و بت پرستی و سیستم های طبقاتی دنبال می شود. آنچه در اسلام مطرح است، همان کوشش های همه جانبه برای نشر آیین توحید و شکستن بت ها و معبودهای قلابی، و مستقر ساختن حکومت الهی در روی زمین است، و نه جنگ و قتل و خونریزی و استعمارگری، و اگر هم روزی پیروان خود را برای مقابله و نبرد با دشمنان دعوت می کند از این نظر است که کوبیدن دشمن مزاحم، یکی از مصادیق کوشش های اسلامی برای استقرار توحید و حکومت الهی و حق و عدالت در روی زمین بوده و هست. بنابراین هر نوع کوشش و فعالیت، که کمک مؤثر به انتشار اسلام و تجدید عظمت مسلمانان بنماید، بطور مسلم از مصادیق واقعی جهاد بوده و هرگز جهاد اسلامی در چارچوب خاصی محدود نمی شود. اسلام مانند آیین رومیان قدیم و یهود و نازیها در چهارچوب جامعه و نژاد محصوی نیست؛ بلکه برای عموم جهانیان است و مسلمانان به پیروی از تعالیم اسلام وظیفه دارند در راه نجات توده های مردم جهان نسبت به برنامه های زندگی بکوشند. فطرت انسان حکم می کند که علف های هرزه و عضوهای فاسد اجتماع باید قطع شوند تا زمینه برای نجات و سعادت توده های محروم فراهم آید. و این مهم محقق نمی شود مگر با جهاد اسلامی، و ما در این تحقیق سعی کرده ایم تا حد توان به بررسی علل وجود این قانون در دین اسلام و آداب و قوانینی که بر آن مرتب می شود بپردازیم تا روشنگر مسیر و هدف اسلام در این وادی باشد. در این تحقیق که پیش رو دارید به بررسی موضوع جهاد از دیدگاه های مختلف پرداخته شده است و در فصول مختلف اقسام جهاد و فلسفه وجود آن در اسلام و همچنین آداب مختلفی که در قرآن و سنت برای آن بیان شده و از منابع مختلفی گردآوری شده است، بیان گردیده و تا آنجا که در توان بوده کوشش شده است هیچ مطلبی بدون استناد به منبع و مرجع آن آورده نشود.

بررسی فلسفه و حقیقت عبادت از منظر قرآن کریم می باشد. رساله حاضر در دو بخش تدوین شده است. نویسنده در بخش اول پس از بررسی مفهوم عبادت و تفاوت آن با اطاعت، به آرای مفسّران اهل سنّت و شیعه در این مقوله اشاره می نماید، و در همین زمینه آرای ابن تیمیّه به عنوان نظریه پرداز فرقه وهابیّت مورد نقد قرار گرفته است. نویسنده به پیوند جهان بینی با عبادت و نقش ایمان در حقیقت عبادت و رابطه آن با عقل می پردازد و نتیجه می گیرد که آموزه های دین با عقل و ادراکات آن ناسازگاری ندارد. وی در بخش دوّم، در ضمن دو فصل پس از بررسی حکمت عبادت و این که پرستش غایت خلقت انسان است، به انگیزه های عبادت اشاره می نماید و آن را امری فطری ذکر می نماید و شرک را نوعی انحراف در پرستش می شمرد. در فصل دوّم به شرایط عبادت و زمینه های کمال آن، از جمله زمینه های درونی مثل معرفت و عوامل بیرونی مثل اماکن مقدّس و زمان های خاص مثل سحرگاهان، شب قدر و روزهای جمعه می پردازد.

تاریخچه مهر به گفته مطهری به پنج مرحله تقسیم می شود : مرحله یک مرحله « مادر شاهی» که مرد به نقش خود در ایجاد فرزند واقف نشده بود، و مرحله بعد مرد به نقش خویش پی برده ولی هنوز ازدواج در میان قبایل جایز نبوده و بیشتر به ربودن دختر و ازدواج با او مرسوم بود، و مرحله سوم قبایل خصومتی با هم نداشته و مرد اجیر پدر دختر می شده است(مثل حضرت موسی)، و مرحله بعد با زیاد شدن ثروت هدیه ای به والدین تعلق می گرفت، و مرحله آخر اسلام و نظام حقوقی اسلام می باشد، که مهریه در آن به عنوان هدیه به دختر می باشد. در کتاب دیگری از سید حسین شرف الدین به نام تبیین جامعه شناختی مهریه تقسیم بندی از لحاظ ادیان و تمدن های پیشین انجام شده است؛ در کل در تمدن های پیشین رسوم مختلفی وجود داشته؛ در جایی مهر در مقابل جهاز به پدر دختر تعلق می گرفته است، و در جایی به عنوان بهای زن پرداخت می شد، و در جایی ازدواج یک معامله بوده استو سکه به عنوان مهر به پدر دختر تعلق می گرفته است و بعد ها به دختر تعلق داشته است، در ایران و جزیره ی العرب نیز مهر مرسوم بوده است، و در جوامع دیگر مهر تحت عناوین متفاوت و با کیفیت و کمیت در جریان ازدواج بیان شده است. در ادیان مختلف مهر متفاوت بیان شده، در یهود اجیر شدن برای پدر زن و در مسیحیت مهر به دلیل مقدس بودن پیوند ازدواج وجود نداشته و در صورت وجود مانعی نداشته است. ازدواج در اسلام اهداف مقدسی را دنبال می کند و در روایات و قرآن به پرداخت مهریه تأکید بسیار شده است. از جمله لغاتی که در غالب مهر بیان شده اند عبارتند از : نحله، صداق، اجر و فریضه و ... . مهر در قرآن از هر جهت مورد بررسی قرار گرفته است. صریح ترین آیه بیان شده در سوره نساء آیه 20 می باشد؛ که مباحث حول آن تجمع یافته است. نکاتی که از آیات برمی آید، وجوب مهر به زن(نه به کس دیگری) و استقلال مالی زن می باشد، و تأکید شده مهریه را به توافق طرفین و به اندازه توان مرد تعیین کنید. و در ادامه بیان می دارد که اگر رن و مرد به دلایلی بخواهند از یکدیگر جدا شوند مرد مستلزم به پرداخت مهر و تأکید به جدایی با احسان شده است، البته اگر زن و مرد قبل از زناشویی تصمیم به این امر بگیرند، اسلام حق وی را با پرداخت نصف مهریه ادا می کند. و اشاره قرآن به هبه کردن از جمله نکات مهم در این باره می باشد؛ که در آن این امر را مختص پیامبر می داند و افراد را از این عمل منع می کند. در روایات نیز به پرداخت مهریه از جانب مرد به زن(نه به پدر در قبال جهاز و نه به مادر به عنوان شیر بها) تأکید و سفارش بسیار شده است، و در صورتی که مرد قصد پرداخت آن را نداشته باشد، عمل زناشویی به زنا شباهت داده شده است. و البته در ادامه به بخشش مهر نیز تأکید و سفارش شده است. در اسلام، تدابیر حقوقی و اخلاقی خاصی در حمایت از مهر اتخاذ شده است : تحریم شیر بها، نکاح شغار، نکاح بدل، تهمت زدن به زن و تحت فشار قرار دادن برای بخشش مهریه و ... از جمله این موارد است. و شبهاتی نیز درباره مهریه مطرح شده که عبارتند از : آیا مهر بهای زن است؟ آیا مهر وثیقه ای مالی در مقابل حق طلاق است؟ آیا مهریه عوض است؟ و پاسخ به این سؤالات به اختصار منفی است. در نظام حقوقی اسلام، سه نوع مهر تحت نام های مهرالمسمی، مهرالمثل و مهر السنه می باشد. برای مهر، در روایات کمیت خاصی تعیین نشده است، هرچند در بسیاری روایات به کمی آن سفارش شده است، اما طبق برخی آیات ( نساء، 20) ، روایات و عملکرد برخی امامان و صحابه و چهره های شناخته شده، در اسلام، مطالبه سنگین بسته به توان طرف مقابل و اقتضائات عرف، مجاز است. در برخی روایات به رعایت مهر السنه تأکید شده است. برخی فقها هم چون سید مرتضی، مهر السنه را (500 درهم) و مقدار آن را برای مؤمنان تنها مقدار مجاز بر شمرده است. سایر فقهای شیعه در عین پسندیده دانستن این مقدار، بر الزامی بودن مهرالسنه به عنوان تنا معیار مشروع مخالفت کرده و تعیین مهر را به عرف جامعه ارجاع داده اند. روایات متعددی، از جمله روایات مربوط به مهریه حضرت فاطمه(س)، خود نشانه گویایی از عدم کلیت [ این مقدار] و الزامی نبودن آن است. در خصوص مقدار واقعی مهر السنه نیز روایات متفاوتی وارد شده است. افزون بر این، تبدیل مقدار مشهور آن(500 درهم) به معادل مناسب در عصر امروز اختلاف نظرهایی در میان فقها و حقوق دانان وجود دارد. از دیگر حقوق در نظر گرفته در اسلام، حق نفقه و سهم الارث از اموال شوهر است. افزایش مهریه در عصر امروز از دغدغه ها ومانعی بزرگ بر سر راه بسیاری برای ازدواج محسوب می شود. از علل افزایش این مهم، نسیه بودن آن در عصر امروز و دینی بر ذمه شوهر است، دوم غلبه بر روحیات اقتصادی و نگرش های محاسباتی که زن امروز، به دلیل مقایسه، شغل برون خانگی و مزایای آن با وظایف وی در خانه، به کار گرفته است؛ و دریافته است که حقوق و مزایای شغل برون خانگی بیش از آن چیزی است که در منزل دریافت می دارد( در مقایسه ی وقت، عمر و خدماتی که در منزل انجام می دهد). و عدم استیفای حقوق کامل زن از جمله نفقه و سهم الارث و اجرت خدمات خانگی از جمله علل افزایش مهریه به حساب می آید. و دلیلی که بسیاری علت افزایش مهریه می دانند، مهار طلاق و کنترل تمایلات نوجویانه مرد است. بالا رفتن هزینه های ازدواج و ازدواج های برون فامیلی از علل مهم این افزایش است

موضوع تحقیقی که در پیش رو دارید « فلسفه ی اخلاق از دیدگاه قرآن و سنت» می باشد. عمده ی فلسفه ی اخلاق از چراهای اخلاقی بحث می کند که درآن با مکاتب اخلاقی دیگر آشنا می شویم و این آشنایی زمینه ی مطالعات تطبیقی را در کنار اخلاق اسلامی برای ما فراهم می سازد و وقتی برتری نظام اخلاقی اسلام را نسبت به سایر مکاتب در مقایسه و تطبیق به دست آوردیم اطمینان و یقین ما نسبت به اسلام افزون تر می گردد. در ابتدای بحث این سؤالات ایجاد می شود که چرا بشر نیاز به روش اخلاقی دارد؟ اخلاق چیست؟آیا اخلاق از دین جداست؟ چرا کمال اخلاقی انسان در کمال حقیقی نفس است؟ در بررسی که بین مکتب کانت و مکتب اخلاقی اسلام داشتیم، متوجه می شویم که مکتب کانت، شبیه ترین مکتب به مکتب اخلاقی اسلام است زیرا دارای ویژگی اختیار و حسن فاعلی می باشد ولی صاحب نظر این مکتب به خطا رفته است، زیرا حسن فاعلی را احترام به قانون عقل می داند ولی اسلام حسن فاعلی را اطاعت از خداوند می داند. برای این که نظام اخلاقی مورد قبول را بشناسیم باید شناختی عمیق از ابعاد وجودی انسان بشناسیم تا بتوانیم مطلوب نهایی را برای انسان تعیین کنیم. اصول لازم برای تبیین نظام اخلاقی مورد قبول را عبارتند از: 1- وجود روح و استقلال آن 2- تغییر پذیری و کمال خواهی روح 3- اختیار و انتخاب آگاهانه 4- حب به ذات 5- روح و میل به بی نهایت 6- توجه استقلالی و تبعی روح. (نیت) ویژگی های انسان را به طور مختصر شناختیم حال درک خوبی ها و بدی ها را چگونه تشخیص دهیم؟ باید بخشی را از عقل عملی و بخشی را از وحی کمک بگیریم زیرا عقل عملی به تنهایی قادر به درک فعل اخلاقی نیست و دین است که با شناختی کامل از انسان می تواند فعل اخلاقی را تشخیص بدهد. حال بشریت برای رسیدن به سعادت واقعی خویش نیاز به قوانین و آموزه های اخلاقی واقعی دارند که این را نظام اخلاقی اسلام تأمین کرده است. زیرا دارای ویژگی های منحصر به فردی از قبیل؛ پشتوانه ی عقلی، فرا گیر بودن و ضمانت اجرای ارزش های اخلاقی را داراست.

«انسان» طبق نگرش قرآن دارای کرامت ذاتی از طرفی و خصایص حیوانی، همچون ستمگری و استثمار از طرف دیگر است، به همین علت «عقل» انسان بدون رهنمودهای الهی از نجات انسان ناتوان است؛ بنابراین انسانی که فقط به «عقل» متکی است به دام خواسته های حیوانی و هوا های نفسانی گرفتار خواهد شد. از این رو خداوند رسولانی را برای رفع ظلم و بیدادگری و اقامه عدل و قسط به سوی جامعه بشری فرستاده؛ اما از آن جایی که انسان ها دعوت رسولان الهی را مخالف منافع مادی و خواسته های نفسانی خود یافتند، در مقابل آن ها قد علم کرده، آن ها را به قتل رساندند. این تحقیق با عنوان «فمینیسم از دیدگاه قرآن» در چهار بخش تنظیم شده است: بخش اول به جایگاه زن در گذر تاریخ پرداخته است. بخش دوم به تعریف، تاریخچه پیدایش، گرایش ها و نظریه های فمینیستی در غرب اختصاص دارد. بخش سوم، جایگاه انسانی، ارزشی و حقوقی زن را از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار داده است. در بخش چهارم، مقایسه ای بین دیدگاه قرآن و دیدگاه های فمینیستی صورت گرفته و مبانی فمینیستی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

پژوهش شامل موارد ذیل است: وثاقت و وصول متن دینی، زمینه های احتمال عدم وثاقت و وصول دین، عصمت، عامل وثاقت و وصول دین، مبانی و دلایل فهم پذیری متون دینی، بررسی درون دینی معناداری متن قرآن، فهم دین ممکن و روشمند است، مبانی و دلایل فهم پذیزی متون دینی، لزوم آشنایی با ادبیات عرب، زبان دین، تاریخمندی، منابع، اصول و قواعد فهم دین و اصول و قواعد زبانی فهم دین.