جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمدن ایلام از لحاظ جغرافیایی، منطقه جنوب غرب ایران را شامل می شود. این تمدن در مدتهای مدید در برابر تهاجمات بی پایان ملل بین النهرین ایستادگی کرد و در نهایت به دست آشور بانیپال فرمانروای آشوری از بین رفت. در این مقاله سعی بر آنست تا با توجه به آثار و شواهد باستان شناختی که از این تمدن باقی مانده، به بررسی تاثیرات دین، در روند تحول هنر و فرهنگ ایلامی پرداخته شود و به نوعی حضور و سیطره دین در ذایقه و ذوق ایلامیان، روشن گردد. در ابتدا به بررسی دین در ایلام پرداخته می شود تا مشاهدات همسو با اندیشه ایلامیان بازسازی و ارزیابی شود. همچنین نکاتی در مورد آیین، مراسم و باورهای مذهبی ایلامیان آورده می شود تا درک آثار و شواهد باستان شناختی روشن تر گردد. به شماری از مراکز عمده مذهبی ایلامیان اشاره شده است و به تاثیر مذهب ایلام در رشد و تحول هنرهای مختلفی همچون موسیقی، پیکره سازی، معماری، نقش برجسته و مهر سازی پرداخته می شود. لذا مذهب به عنوان بخش مهمی از زندگی ایلامیان تاثیرات مستقیمی در شکل گیری و رشد فرهنگ ایلامی داشته است؛ و شاید بدون توجه به مذهب، تمدن ایلام هیچ گاه به چنین پایه ای از پیشرفت نمی رسید.

عدم قصد پرداخت مهر توسط مرد با وجود تمکن مالی، امری بسیار مذموم است که در روایات معتبر و متعدد از آن نهی شده است. همچنین تعهد به مهری که شخص تمکن مالی پرداخت آن را ندارد نیز ممنوع و حرام است. اما از طرف دیگر زن نیز در شرایط نداری و اعسار مرد، حق مطالبه مهر از او را ندارد. طبق آیه قرآن و روایات معتبر، واجب است به مدیون معسر مهلت داده شود. از آنجا که مهر نیز دینی برعهده شوهر محسوب می گردد، از شمول این حکم خارج نیست.حال در صورت تمکن مرد و امتناع او از پرداخت مهر، برای رسیدن زن به حقوق مشروع خود، راهکارهایی در شرع و قانون پیشینی شده است. یکی از این راهکارها زندانی کردن مرد است. زندانی کردن مرد بدهکار مهر در صورتی که معسر باشد مشروع نیست اما اگر ملائت مرد معلوم باشد او را حبس می کنند تا مهر را بپردازد.یکی دیگر از راهکارهای پرداخت مهر زن ، فروش اموال مرد است ، اگر مرد غیر از مستثنیات دین اموال دیگری داشته باشد به حکم دادگاه به فروش می رسد و به عنوان مهر به زن داده می شود. همچنین اگر مرد قدرت کار و تحصیل درآمد داشته باشد باید مشغول کسب و کار شود و مهر تقسیط شده را به تدریج بپردازد.

عدم قصد پرداخت مهر توسط مرد با وجود تمکن مالی، امری بسیار مذموم است که در روایات معتبر و متعدد از آن نهی شده است. همچنین تعهد به مهری که شخص تمکن مالی پرداخت آن را ندارد نیز ممنوع و حرام است. اما از طرف دیگر زن نیز در شرایط نداری و اعسار مرد، حق مطالبه مهر از او را ندارد. طبق آیه قرآن و روایات معتبر، واجب است به مدیون معسر مهلت داده شود. از آنجا که مهر نیز دینی برعهده شوهر محسوب می گردد، از شمول این حکم خارج نیست.حال در صورت تمکن مرد و امتناع او از پرداخت مهر، برای رسیدن زن به حقوق مشروع خود، راهکارهایی در شرع و قانون پیشینی شده است. یکی از این راهکارها زندانی کردن مرد است. زندانی کردن مرد بدهکار مهر در صورتی که معسر باشد مشروع نیست اما اگر ملائت مرد معلوم باشد او را حبس می کنند تا مهر را بپردازد.یکی دیگر از راهکارهای پرداخت مهر زن ، فروش اموال مرد است ، اگر مرد غیر از مستثنیات دین اموال دیگری داشته باشد به حکم دادگاه به فروش می رسد و به عنوان مهر به زن داده می شود. همچنین اگر مرد قدرت کار و تحصیل درآمد داشته باشد باید مشغول کسب و کار شود و مهر تقسیط شده را به تدریج بپردازد.

نکاح در فقه اسلامی یکی از مقاصد اصلی شریعت است که به منظور حفظ نسل بشر وضع شده و زمانی صحیح به شمار می‌آید که ارکان و شروط شرعی را دارا باشد و بنا‌براین در صورتی که یکی از ارکان خود را نداشته باشد فاسد است و کلمه فاسد در برگیرنده همه نکاحهای فاسد و باطل می‌شود. اما فقهاء علل و اسباب فساد و بطلان نکاح را به طور دقیق تبیین نکرده و بیشتر به طرح شاهد فقهی برای فساد و بطلان پرداخته‌اند. دیگر اینکه در هنگام تبیین فساد و بطلان، آثار و پیامدهای آن دو در فقه مذاهب اسلامی از این جهت که یکسان است یا با هم متفاوت است روشن نشده که این خود به ابهام در ماهیت فساد و بطلان در مبحث نکاح و آثار و پیامدهای آن افزوده است. این سوال مطرح می شود که نکاح فاسد کدام است و نکاح به وسیله چه عوامل و اسبابی فاسد می‌گردد که در این پژوهش سعی بر این است به اشکالات مطرح شده پاسخ و پیامدهای آن در مذاهب اربعه به صورت شفاف تبیین شود نکاح‌های فاسد در تقسیم بندی که معیار آن حد یا مهر باشد به دو نوع فاسد و باطل تقسیم . به گونه‌ای که اگر بر اساس عقد نکاح فاسدی آمیزش انجام شود یا مهر بر مرد واجب می شود یا حد بر کسی که به حرمت آگاهی داشته است یعنی اگر زن به حرمت جاهل باشد برای مرد حد و برای زن مهر است و اگر مرد جاهل باشد حد بر زن واجب و مهری هم نخواهد داشت، اگر هردوی آنها به حرمت آگاه باشند حد بر هر دوی آنها واجب است .نکاح‌های فاسدی که در صورت علم به حرمت و آمیزش موجب واجب شدن حد می‌شوند، در مذاهب فرق می کند همان گونه که در فصل سوم در بحث حکم نکاح فاسد دیده شد: برای مثال حنابله نکاح‌های که بر بطلان آنها اجماع وجود داشته باشد را باطل می دانندو در صورت علم به حرمت در این دست از نکاح‌ها و آمیزش در آنها حد واجب می‌شود .به نظر می آید که همین رأی مذهب حنابله راجح باشد چون در این حالت دیگر تتبع رخص جای نخواهد داشت که بتوان رأی آسان را پذیرفت و به آن عمل کرد. البته در فصل سوم دلایل فقهاء برای بیشتر واجب شدن مهر در نکاح‌های فاسد به جای حد، دیده شد و نظر و دیدگاه شاطبی در این باره بسیار عالمانه و حکیمانه است آنجا که مفاسد را با هم می سنجد و مفسده ای کوچکتر را به حال جامعه بهتر می بیند بر اساس این قاعده: یدفع أشد الضررین بتحمل أخفها . بنا بر این دستکاری نکردن خانه کعبه بر اساس آنچه که ابراهیم علیه السلام ساخته است به خاطر ایجاد نشدن فتنه توسط تازه مسلمانها بسی بهتر است. در نکاح های فاسد هم واجب شدن مهر به جای حد و به تبع آن الحاق نسب به پدر بسیار بهتر و خوشایند‌تر از این است که حد اجراء شود و هیچ اثری بر آن مترتب نشود. خداوند در مورد اجرای حد زنا بیشترین احتیاط را ذکر کرده است آنجا که چهار شاهد مرد را برای اثبات آن لازم می‌داند. یکی از دلایل این امر پوشیده ماندن زنا است چون که اگر سه مرد هم با هم آن را ببینند نمی‌توانند آن را ثابت کنند و اگر هم بخواهند آن را بیان کنند حد قذف بر آنان اجراء خواهد شد:{وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَهِ شُهَدَاءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِینَ جَلْدَهً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَهً أَبَدًا وَأُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ}.(سوره نور، آیه 4). « کسانی که به زنان پاکدامن نسبت زنا می‌دهند، سپس چهار گواه بر ادعای خود، حاضر نمی‌آورند، بدیشان هشتاد تازیانه بزنید، و هرگز گواهی دادن آنان را در طول عمر بر هیچ کاری نپذیرید، و چنین کسانی فاسق و متمرد از فرمان خدا هستند».بنابراین اگر عقد نکاح فاسدی صورت بگیرد آسان گیری در مورد آن در صورت آمیزش برای اجرای حد به گونه ای که بسیار هم ناخوشایند نباشد ( به عنوان مثال نکاح مادر و خواهر و آمیزش با آنها بر اساس عقد هیچ توجیه منطقی در صورت علم به حرمت ندارد)، باید وجود داشته باشد.

تاریخچه مهر به گفته مطهری به پنج مرحله تقسیم می شود : مرحله یک مرحله « مادر شاهی» که مرد به نقش خود در ایجاد فرزند واقف نشده بود، و مرحله بعد مرد به نقش خویش پی برده ولی هنوز ازدواج در میان قبایل جایز نبوده و بیشتر به ربودن دختر و ازدواج با او مرسوم بود، و مرحله سوم قبایل خصومتی با هم نداشته و مرد اجیر پدر دختر می شده است(مثل حضرت موسی)، و مرحله بعد با زیاد شدن ثروت هدیه ای به والدین تعلق می گرفت، و مرحله آخر اسلام و نظام حقوقی اسلام می باشد، که مهریه در آن به عنوان هدیه به دختر می باشد. در کتاب دیگری از سید حسین شرف الدین به نام تبیین جامعه شناختی مهریه تقسیم بندی از لحاظ ادیان و تمدن های پیشین انجام شده است؛ در کل در تمدن های پیشین رسوم مختلفی وجود داشته؛ در جایی مهر در مقابل جهاز به پدر دختر تعلق می گرفته است، و در جایی به عنوان بهای زن پرداخت می شد، و در جایی ازدواج یک معامله بوده استو سکه به عنوان مهر به پدر دختر تعلق می گرفته است و بعد ها به دختر تعلق داشته است، در ایران و جزیره ی العرب نیز مهر مرسوم بوده است، و در جوامع دیگر مهر تحت عناوین متفاوت و با کیفیت و کمیت در جریان ازدواج بیان شده است. در ادیان مختلف مهر متفاوت بیان شده، در یهود اجیر شدن برای پدر زن و در مسیحیت مهر به دلیل مقدس بودن پیوند ازدواج وجود نداشته و در صورت وجود مانعی نداشته است. ازدواج در اسلام اهداف مقدسی را دنبال می کند و در روایات و قرآن به پرداخت مهریه تأکید بسیار شده است. از جمله لغاتی که در غالب مهر بیان شده اند عبارتند از : نحله، صداق، اجر و فریضه و ... . مهر در قرآن از هر جهت مورد بررسی قرار گرفته است. صریح ترین آیه بیان شده در سوره نساء آیه 20 می باشد؛ که مباحث حول آن تجمع یافته است. نکاتی که از آیات برمی آید، وجوب مهر به زن(نه به کس دیگری) و استقلال مالی زن می باشد، و تأکید شده مهریه را به توافق طرفین و به اندازه توان مرد تعیین کنید. و در ادامه بیان می دارد که اگر رن و مرد به دلایلی بخواهند از یکدیگر جدا شوند مرد مستلزم به پرداخت مهر و تأکید به جدایی با احسان شده است، البته اگر زن و مرد قبل از زناشویی تصمیم به این امر بگیرند، اسلام حق وی را با پرداخت نصف مهریه ادا می کند. و اشاره قرآن به هبه کردن از جمله نکات مهم در این باره می باشد؛ که در آن این امر را مختص پیامبر می داند و افراد را از این عمل منع می کند. در روایات نیز به پرداخت مهریه از جانب مرد به زن(نه به پدر در قبال جهاز و نه به مادر به عنوان شیر بها) تأکید و سفارش بسیار شده است، و در صورتی که مرد قصد پرداخت آن را نداشته باشد، عمل زناشویی به زنا شباهت داده شده است. و البته در ادامه به بخشش مهر نیز تأکید و سفارش شده است. در اسلام، تدابیر حقوقی و اخلاقی خاصی در حمایت از مهر اتخاذ شده است : تحریم شیر بها، نکاح شغار، نکاح بدل، تهمت زدن به زن و تحت فشار قرار دادن برای بخشش مهریه و ... از جمله این موارد است. و شبهاتی نیز درباره مهریه مطرح شده که عبارتند از : آیا مهر بهای زن است؟ آیا مهر وثیقه ای مالی در مقابل حق طلاق است؟ آیا مهریه عوض است؟ و پاسخ به این سؤالات به اختصار منفی است. در نظام حقوقی اسلام، سه نوع مهر تحت نام های مهرالمسمی، مهرالمثل و مهر السنه می باشد. برای مهر، در روایات کمیت خاصی تعیین نشده است، هرچند در بسیاری روایات به کمی آن سفارش شده است، اما طبق برخی آیات ( نساء، 20) ، روایات و عملکرد برخی امامان و صحابه و چهره های شناخته شده، در اسلام، مطالبه سنگین بسته به توان طرف مقابل و اقتضائات عرف، مجاز است. در برخی روایات به رعایت مهر السنه تأکید شده است. برخی فقها هم چون سید مرتضی، مهر السنه را (500 درهم) و مقدار آن را برای مؤمنان تنها مقدار مجاز بر شمرده است. سایر فقهای شیعه در عین پسندیده دانستن این مقدار، بر الزامی بودن مهرالسنه به عنوان تنا معیار مشروع مخالفت کرده و تعیین مهر را به عرف جامعه ارجاع داده اند. روایات متعددی، از جمله روایات مربوط به مهریه حضرت فاطمه(س)، خود نشانه گویایی از عدم کلیت [ این مقدار] و الزامی نبودن آن است. در خصوص مقدار واقعی مهر السنه نیز روایات متفاوتی وارد شده است. افزون بر این، تبدیل مقدار مشهور آن(500 درهم) به معادل مناسب در عصر امروز اختلاف نظرهایی در میان فقها و حقوق دانان وجود دارد. از دیگر حقوق در نظر گرفته در اسلام، حق نفقه و سهم الارث از اموال شوهر است. افزایش مهریه در عصر امروز از دغدغه ها ومانعی بزرگ بر سر راه بسیاری برای ازدواج محسوب می شود. از علل افزایش این مهم، نسیه بودن آن در عصر امروز و دینی بر ذمه شوهر است، دوم غلبه بر روحیات اقتصادی و نگرش های محاسباتی که زن امروز، به دلیل مقایسه، شغل برون خانگی و مزایای آن با وظایف وی در خانه، به کار گرفته است؛ و دریافته است که حقوق و مزایای شغل برون خانگی بیش از آن چیزی است که در منزل دریافت می دارد( در مقایسه ی وقت، عمر و خدماتی که در منزل انجام می دهد). و عدم استیفای حقوق کامل زن از جمله نفقه و سهم الارث و اجرت خدمات خانگی از جمله علل افزایش مهریه به حساب می آید. و دلیلی که بسیاری علت افزایش مهریه می دانند، مهار طلاق و کنترل تمایلات نوجویانه مرد است. بالا رفتن هزینه های ازدواج و ازدواج های برون فامیلی از علل مهم این افزایش است

هدف از بررسی نکاح به صورت تطبیقی بین دو فرقه ی امامیه و اهل تسنن، این است که علاوه بر آشنایی با نحوه ی استدلال این مذاهب در استنباط احکام، به نکته ی دیگری نیز دست می یابیم که مبانی و اصول اعتقادی تا چه اندازه در رسیدن به احکام شرعی موثر است، چرا که امامیه بر خلاف اهل تسنن، در ادله ی خود از روایات اهل بیت (علیهم السلام) بهره می برند و این از مهمترین دلایل اختلاف فتاوا بین دو فرقه می باشد.به دلیل اینکه موضوعات به صورت تطبیقی مورد مطالعه قرار می گیرد، لذا روش کاربدین صورت است که ابتدا اقوال فقهای امامیه و اهل تسنن ذکر می گردد و پس از آن به بررسی ادله ی ایشان در اثبات فتاوایی که صادر نموده اند، به طور جداگانه پرداخته می شود. ضمن بیان ادله ی اهل تسنن در ذیل هر دلیل، اشکالات موجود در استدلال ایشان ذکر گشته و در پایان بحث، نتیجه گیری شده و نظر صحیح تر طبق نظر اینجانب بیان می شود.خلاصه ی پژوهش اینکه عقد نکاح با غیر از الفاظ زوجت و انکحت صحیح نمی باشد و شهود در عقد نکاح واجب نیست بلکه استحباب دارد. در عقد منقطع بدین نتیجه رسیدیم که نسخ نگردیده و از زمان پیامبراکرم(ص) حلال بوده است، نکاح مسیار نیز نوعی از ازدواج دائم می باشد و صحیح است ودر بحث بخشش مهر توسط ولی زوجه باید گفت که تنها به شرطی ولی زوجه اجازه ی بخشش مهر را دارد که دختر، صغیره باشد. مهریه می تواند عمل زوج یا اجاره نفس قرار گیرد، همچنین مقدار مهر توقیفی نبوده و اقل و اکثری برای آن نیست. نکاح شغار، نکاح بدون مهر است که باطل می باشد و مسئله ی دیگر اینکه اگر مهر در دو عقد پنهانی و آشکاربا مقداری متفاوت مقرر شود، مهر اول (مهر پنهانی) صحیح است.

یکی از چیزهایی که جزء موانع ازدواج جوانان شمرده می شود قرار دادن مهریه ی سنگین می باشد، پس تحقیق وبررسی پیرامون آن اهمیت ویژه ای دارد، بنابراین بحث پیرامون مقدار مهریه و اینکه چه تأثیری در صحت عقد دارد لازم به نظر میرسد. در امامیه اجماع وجود دارد که میزان مهر المسمی از حیث حداقلی هیچ محدودیتی ندارد و تنها لازم است آنچه که مهر قرار داده می شود هم مالیت و تمول داشته باشد و هم قابلیت تملک، سایر فرق اسلامی در اینجا با هم اختلاف رای دارند. شافعیه و حنابله همچون امامیه قائلند هر آن چه که مال باشد می توان به عنوان مهریه واقع شود، حنفیه، حداقل مهر را ده درهم مشخص کردند. و مالکیه، کمترین مقدار مهریه را چهار دینار یا سه درهم نقره خالص، دانسته اند. بر طبق نظر همه مذاهب پنجگانه، مهر المثل به مهری گفته می شود که برای زن با توجه به هم ردیفان، و صفات و خصوصیات او همچون عفت و پاکدامنی و جمال و نسب تعیین می شود. و در صورتی که اگر مهرالمسمی به هر علتی، در عقد تعیین نشود و یا پرداخت آن ممکن نباشد مهرالمثل بر عهده شوهر واجب می گردد. در فقه شیعه و اهل سنت، مهرالمتعه، حق زنی است که مهر او در هنگام عقد ذکر نشده و پیش از نزدیکی و تعیین مهر، طلاق داده شده است، البته اختلاف نظرهایی در بین فرق اهل سنت در این زمینه وجود دارد.

مهر یا صداق مالی است که زن بر اثر ازدواج مالک آن شده و مرد ملزم به پرداخت آن به زن می‌‌شود. در آمیزش به شبهه، نکاح فاسد و از بین بردن بضع زن نیز مهر مطرح می‌گردد. مهری که به موجب عقد ازدواج تعیین شده باشد را مهرالمسمی گویندکه ممکن است عین معین ، عین کلی، منفعت یا عمل باشد. مهرالمسمی لازم است مالیت داشته باشد، منفعت عقلائی مشروع داشته و پاک باشد،مغصوب نباشدو مجهول نباشد.مهری که به موجب قرارداد تعیین نشده، بلکه با توجه به وضع زن از لحاظ سن، زیبایی، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی و با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و مکان معین می‌گرددمهر المثل گویند. مهر ممکن است ناشی از عقد صحیح یا آمیزش با نکاح صحیح، فاسد یا شبهه باشد. در صورت تحقق آمیزش یا فوت یکی از زوجین، کل مهر ثابت و مستقر شده و ساقط نمی‌گردد. اگر آمیزش در نکاح مفوّضه (یعنی نکاحی که زن، امر ازدواج را بدون مهر به ولی واگذار کرده) محقق شود، مهرالمثل ثابت می‌شود و اگر زوجه قبل از آمیزش طلاق داده شود، مستحق مهر نیست و حق متعه دارد و اگر یکی از آنها فوت کند مهرالمثل ثابت می‌شود. همان‌طور که آمیزش در عقد صحیح موجب ثبوت و استقرار کل مهر است، آمیزش در عقد فاسد و آمیزش به شبهه نیز موجب ثبوت و استقرار مهرالمثل است. در این مقاله همچنین، موضوعاتی مانند تفویض، اختلاف در مهر، انحلال نکاح، تصرف زوجه در مهر، تغییرات مهر، حق حبس و اعسار شوهر از پرداخت مهر مطرح می‌گردد.

مهر به دو قسم مهرالمسمی و مهرالمثل تقسیم می‌شود.مهرالمسمی،مهری است که در عقد ازدواج تعیین می‌شود یا بعد از عقد (در صورت نبودن مهرالمسمی در عقد) به وسیلة زوجین تعیین می‌گردد.مهرالمثل ،مهری است که برای تعیین آن به امثال و همانندهای زن مراجعه می‌شود. در موارد زیر مهرالمثل واجب می‌شود. 1ـ در عقد صحیح، مهر تعیین نشده باشد. 2ـ در عقد، عدم مهر شرط شده باشد؛ 3ـ مهر تعیین شده در عقد فاسد باشد؛ 4ـ در صورتی که آمیزش به شبهه شده باشد. آنچه به عنوان مهر تعیین می‌شود باید شرایط زیر را داشته باشد:مالیت داشتن،پاک بودن مهر و صحت انتفاع از آن،مغصوب نبودن،مجهول نبودن. مهر ممکن است به سبب عقد صحیح واجب شود و ممکن است با آمیزش در نتیجة نکاح صحیح یا فاسد یا شبهه واجب شود. در پنج مورد مهر تأکید ‌شده و احتمال سقوط از بین می‌رود:آمیزش، خلوت صحیح (آمیزش حکمی)، فوت یکی از زوجین ،رجوع در عده،ازالة بکارت . در موارد زیر در صورتی که جدایی بین زوجین قبل از آمیزش (حقیقی یا حکمی) واقع شود کل مهر ساقط می‌گردد:سبب جدایی زوجه باشد،سبب جدایی ولی زوجه باشد،فسخ توسط زوج قبل از آمیزش، بخشش کل مهر به زوج ، ابراء ذمة زوج نسبت به مهر. در دو حالت زیر مهر تنصیف می‌گردد:طلاق قبل از آمیزش،جدایی به سبب زوج قبل از آمیزش