جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه، سرآغازهای سوره ها طی دو فصل با این مباحث بررسی و تدوین شده است: فصل اول: تناسب فواتح، خواتم سوره، ارتباط و تناسب خاتمه ی سوره ی قبل با فاتحه ی سوره ی بعد؛ فصل دوم، حروف مقطعه: موارد اتفاق و افتراق فریقین، بحث روایی، نظریه ای جدید، فواتح سور رموز اعجاز قرآن

مباحثی پیرامون قانون و قانون گذار از دیدگاه قرآن کریم است. پژوهش حاضر در چهار بخش و چهارده فصل تنظیم شده است. نویسنده ابتدا تحت عنوان «قانون و جامعه» ضرورت نیاز به قانون و راه های رفع اختلاف در جوامع بشری را بیان کرده، سپس در بخش دوم به «خصوصیات قوانین الهی و بشری» اشاره کرده که شامل قداست، ضمانت اجرا و محدود نبودن قوانین الهی به زمان و مکان، ملاک های جامعیت قرآن و دین و نواقص قانون های بشری و مجریان آن است. نویسنده بخش سوم را به «منابع قانون» که عبارت از منابع قوانین الهی و بشری، اختصاص داده است. وی در بخش پایانی «قانون گذاری» را مورد توجه قرار داده است و مباحثی همچون خصوصیات قانون گذار، خصوصیات قانون گذار حقیقی، استثنائات وضع قانون و طاغوت را بیان کرده است در نهایت نیز چنین نتیجه گرفته است که تنها اسلام می تواند نیازهای واقعی جامعه را تأمین کند و فقط خداوند صلاحیت وضع قانون جامع بشری را دارد، زیرا او تمام خصوصیات لازم برای وضع بهترین قانون را دارد و از طرفی هیچ یک از عیبت هایی که دامن گیر قانون های بشری و مجریان آن است در اسلام و خداوند وجود ندارد.

فلسفه تولی و تبری از دیدگاه قرآن و سنت دین مبین اسلام به عنوان کاملترین مکتب سعادت بخش انسان، دارای اصول و فروعی می باشد که درخصوص اصول دین که حکم پایه و اساس دین را دارد، فرد مسلمان باید خود اعتقاد پیدا کرده و به یقین برسد، اما در مورد فروع دین که عبارت از دستورات عملی متناسب با اصول دین و برخاسته از آنها می باشد، انسان مسلمان باید اطاعات کننده و مقّلد باشد.مگر آنکه خود عالم به علوم اسلامی بوده و یا در جایگاه اجتهاد بوده باشد. تولّی و تبرّی در دین انسان ساز اسلام، جایگاه مهمی داشته و در زمره فروع آن قرار دارد که داشتن تولّی و تبرّی بر مسلمانان واجب است. این تحقیق نیز به دلیل اهمیت این موضوع و نقش آن در حل مسائل و مشکلات جامعه کنونی، ابتدا به تعریف آن و سپس ارزش و جایگاه و ضرورت وجود آن می پردازد؛ بعد به بیان دیدگاه سایر ادیان در این رابطه پرداخته و آن گاه، جایگاه تولّی و تبرّی در دین مبین اسلام با بیان لزوم همراهی و میزان و نشانه های تولّی و تبرّی در اسلام آمده است. در ادامه، این دو امر مهم از منظر قرآن، نهج البلاغه، روایات و قصص اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. و اما تولّی و تبرّی دارای ابعاد و آثار مهمی است که می توان گفت، این آثار همان فلسفه آن را دربرمی گیرد؛ که در این تحقیق به منظور مهم بودن این مبحث آثار و ابعاد تولّی و تبرّی از لحاظ روانشناسی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مورد ارزیاب قرار گرفته است.

مجموعه حاضر با عنوان « میعادگاه عشاق» دربردارنده سه بخش می باشد که بخش اول پیرامون حج از نظر لغوی و اصطلاحی و اقسام حج و شرایط آن پرداخته. در بخش دوم و سوم که هسته و هدف الی این نوشتار می باشد. به فلسفه کلی حج و اسرار و مناسک حج می پردازد. و با بررسی مباحث این نکته روشن خواهد شد که بزرگترین درد جوامع اسلامی این است که هنوز فلسفه واقعی بسیاری از احکام الهی را درک نکرده اند و حج با آن همه راز و عظمتی که دارد هنوز به صورت یک عبادت خشک باقی مانده است. بنابراین یکی از وظایف بزرگ مسمانان پی بردن به این واقعیت است که حج چیست؟ چرا برای همیشه باید بخشی از امکانات مادی و معنوی خود را برا یبرپایی آن صرف نمود. آنچه تاکنون از ناحیه ناآگاهان و یا تحلیل گران مغرض به عنوان فلسفه حج ترسیم شده است این است که حج یک عبادت دسته جمعی و یک سفر سیاحتی و زیارتی است؛ که متأسفانه یک تلقی نادرست می باشد که ناشی از نگرش کوتاه به حج است که باید روشن شود که حج پیام آور و ایجاد و بنای جامعه ای به دور از رذایل مادی و معنوی است، حج تجلی و تکرار همه صفحه های عشق آفرین زندگی یک انسان و یک جامعه متکامل در دنیاست و مناسک حج، مناسک زندگی است و اینکه با این اندیشه مجموعه حاضر را پیرامون اسرار حج، با استفاده از دستورالعمل ها و ارشادات بزرگان دین، در کتب مختلف تاریخی و روایی و با روش کتابخانه ای، اخذ کرده و به عنوان تحفه ای به حضور راه یافتگان دوست تقدیم می دارم.

عنوان این پایان نامه فلسفه ی حج و اعمال آن از دیدگاه قرآن و سنت است که شامل پنج فصل به این ترتیب می باشد : فصل یکم : مفهوم و شرایط وجوب آن. معنی حج و تعریف آن، وجوب حج در قرآن و سنت، شروط وجوب حجة الاسلام. فصل دوم : فلسفه حج : 1- دین اسلام، دین انسان کامل 2- مساوات در اسلام 3- حج، نمایشی از سیر روحی انسان های کامل در مسیر تقرب به سوی خدا 4- حج و اتحاد 5- حج محل چاره جویی و حل مشکلات 6- کنگره حج، یک کنگره جهانی ( تفاوت کنگره حج با سایر کنگره ها) 7- حج و رجوع به طبیعت 8- حج و آیین جهانگردی 9- حج و جهاد 10- حج و پرورش معنوی. حج در قرآن و احادیث، گرایش مردم به کعبه، یک گرایش عادی نیست، و عبادت حج، جامع الامرین است. فصل سوم : فلسفه اعمال حج. فلسفه : میقات، احرام و تلبیه، فلسفه سعی میان صفا و مروه و نکته و رمز مکانی آن، وقوف در منا، رمی جمرات و قربانی، برداشت از آیات سوره حج در باب قربانی، فلسفه حلق و تقصیر. فصل چهارم : آداب حج : آداب پیش از فر سیدن حج، آداب در مراسم حج، آداب پس از حج، و آداب پس از بازگشت از حج. فصل پنجم : آثار فردی حج در احادیث و روایات و ، آثار اجتماعی آن که عبارتند از : 2-1- حج، تراکم قوای متکثره در نقطه واحده، و حج، سیر ارتقایی انسان به سوی عالم بالا است. 4-3- کعبه، ضامن بقای جامعه بشری و پناهگاه آن و خانه امن بشر است 5- حج، حق واجب خداست بر انسان و سپاسگذاری انسان به درگاه پروردگار است 6- حج، مایه قوت دین 7- کعبه، علم و نشانه اسلام 8- حج نابود کننده فقر و عصیان اجتماعی 9- تعطیل حج، مستلزم ضعف دین و استیلای کفار بر مسلمین است. واژه های کلیدی : 1- حج : قصد کرد، حج به زیارت کرد، با دلیل و حجت غلبه کرد، قصد طواف کعبه کردن، به زیارت کعبه رفتن، زیارت بیت الله در مکه که بر هر مسلمان بالغ و عاقل و تندرست اعم از مرد و زن بشرط داشتن استطاعت در تمام مدت عمر یک مرتبه واجب است. قاموس طبرسی می فرماید : آن در لغت به معنی قصد پی در پی و در شریعت قصد خانه خداست برای عمل. 2- تلبیه : پذیرفتن، اجابت کردن، لبیک گفتن در جواب کسی، لبیک گفتن در حج. 3- طواف : گرد چیزی گشتن، پیرامون چیزی گشتن، دور زدن، دور کعبه گشتن، رفت و آمد میان دو شیء را نیز طواف گویند که سعی بین صفا و مروه، دور زدن در اطراف آن دو نیست بلکه گردش میان آن هاست. 4- رمی : پرتاب کردن، انداختن. اعم از آنکه شیء باشد، مثل : تیر و سنگ و یا نسبت دادن چیزی به کسی باشد. راغب گوید : استعمال آن در دومی به طریق کنایه است. افکندن، تیر انداختن، سنگ انداختن. 5- سعی : کارکردن، کوشیدن، کوشش کردن(قصد کردن)، راه رفتن، دویدن، کوشید سعی کرد. 6- حلق : آرایش کرد، تراشید، اصلاح کرد. حلق : ترشید و اصلاح کرد، پرواز کرد و اوج گرفت و دور زد ، گلو ، راغب در مفردات گوید : اصل حلق به معنی گلو است و گویند : « حَلَقَه» یعنی گلوی او را برید سپس در قطع مو ( تراشیدن) بکار رفته است. 7- احرام : در حرم آمدن، آهنگ حج کردن، حرام آمدن چیزی، بر خود حرام کردن بعضی چیزها و کارهای حلال را چند روز پیش از زیارت کعبه و دو تکه جامعه نا دوخته که در ایام حج یکی را به کمر بندند و دیگری را به دوش می اندازند. 8- تقصیر : تقاصر، اظهار کوتاهی کردن، کوتاهی نمودن. 9- میقات : وقت، هنگام، وقت کار، جائی که برای اجتماع در آن تعیین وقت کرده باشند، مواقیت جمع و نیز محل احرام بستن حجاج، موضعی که حجاج در آنجا احرام می بندند. 10- قربان : در اصل مصدر است به معنی نزدیک شدن مثل : عدوان و نیز اسم به کار می رود مثل برهان و آن هر کار خیری است که بنده بوسیله آن بر خدا تقرب جوید چنانکه در مجمع و مفردات و اقرب الموارد گفته است. ع به ( فتح قاف) هر چیزی که بوسیله آن به سوی خداوند تقرب پیدا کند، آنچه در راه خدا تصدق کند مثل گاو، گوسفند و شتر که بکشند و گوشت آن را پخش کنند.

فلسفه حیات انسان در دنیا چیست؟ و چرا در این قالب و بر این بستر نهاده شده است؟ حقیقت زندگی و مقصد مطلوب چیست؟ و چگونه باید به آن رسید؟ قرآن در این باره چه می فرماید؟ از نظر قرآن آفرینش بیهوده نبوده و خالقی حکیم دارد. عالم را برای انسان خلق کرد تا بستر امتحان و ابتلاء، آموزش و پرورش او گردد. دنیا پرورشگاه آدمی است و مربیان آن انبیاء، اوصیاء و اولیای الهی هستند و قرآن کتاب زندگی است که زندگی دنیا را پیش درآمدی برای آخرت بیان می فرماید. اراده حضرت حق بر این تعلق گرفت که مخلوقی جامع بین ملک وملکوت بیافریند، لذا در نهاد موجود خاکی سر الهی به ودیعت نهاد و او را مختار قرار داد تا با انتخاب و اختیار خود راه صعود و ترقی یا نزول و انحطاط را بپیماید و چنین موجودی باید مادی می بود و در چنین سرایی می زیست. کمال آدمی در گرو غلبه و فرماندهی عقل بر قوایش می باشد که در این صورت راه صعود را خواهد پیمود و قله های کمال را فتح خواهد نمود. تنها راه کمال، بندگی خداست «واعبدونی هذا صراط مستقیم» که به عنوان هدف خلقت جن و انس بیان شده است و این راه را باید تا آخرین لحظه ادامه داد. «واعبد ربک حتی یاتیک الیقین» سختیها و ابتلائات الهی برای اخراج حب دنیا از دل و تقویت و پرورش روح آدمی و برای ترفیع درجات می باشد. انسان باید خود را متخلق به صفات متعالی و الهی کند تا آیینه ایزدنمای شود و نماینده او و شایسته جانشینی خدای سبحان گردد. عبادت،امتحان و خلافت اهداف متوسط می باشند و غرض نهایی به خداوند بر می گردد که برای عموم قابل درک نیست و لذا به آن تصریح نشده است، هر چند اشاراتی به آن می توان یافت. مانند آیه شریفه «و ان الی ربک المنتهی»

موضوع رساله حاضر فلسفه در قرآن و سنت می باشد. رفع فقر ، تبعیض و بی عدالتی از ضرورت های پردازش به این موضوع است.لذا این رساله با هدف آشنایی بیشتر افراد جامعه با این تکلیف دینی و تشویق آنان به عمل ، به عنوان یک فریضه الهی ، صورت پذیرفته است. این رساله مشتمل بر مقدمه و شش فصل می باشد.در مقدمه به اختصار به اهمیت موضوع پرداخته شده است. در فصل اول رساله دلایل وجوب خمس در قرآن و سنت با توجه به آیه 41 سوره انفال و روایاتی که از ائمه اطهار ( علیهم السلام ) به ما رسیده ، احادیثی را به عنوان نمونه بیان کردیم. در فصل دوم ادله وجوب خمس و اینکه چرا باید خمس بعد از پیامبر ( ص) به امام ( ع) برسد و بعد از امام به دست جانشینان ایشان برسد مورد نقد و بررسی قرار داده و شبهات وارده در این زمینه را مطرح کرده و پاسخ داده ایم. در فصل سوم به چگونگی پرداخت خمس در زمان غیبت پرداخته و اقوالی را در زمینه مطرح کرده ایم. در فصل چهارم موارد أخذ و مصرف خمس در صدر اسلام را بیان کرده ایم. در فصل پنجم اثرات خمس بر جامعه و نقش آن را در استقلال فرهنگی و ابعاد اخلاقی و تربیتی یادآور شده ایم. در فصل ششم اثرات خمس را بر فرد مورد بررسی قرار داده و نتایج جاصل از پرداخت خمس و عدم پرداخت آن را ذکر کرده ایم. در پایان خلاصه و نتیجه بدست آمده و چند پیشنهاد نیز مطرح شده است. کلید واژگان: خمس: در لغت به معنای یک پنجم است. خمس: در اصطلاح : مالیاتی معادل یک پنجم می باشد که شریعت آن را در مواردی تعیین کرده است. فقه : فقه در لغت به معنای فهم یا علم به چیزی است. فقه در اصطلاح به معنای علم به احکام شرعی از راه ادله تفصیلی آن می باشد. فلسفه:فلسفه در لغت به معنی دانایی است. فلسفه:فلسفه در اصطلاح به معنی تبیین عقلانی یک واقعه یا پدیده است. سنت: سنت در لغت به معنای روش رویه ، آئین و شریعت آمده است. سنت در اصطلاح قول و فعل و تقریر پیامبر اکرم ( ص) و سایر معصومین ( ع) می باشد.

یکی از عباداتی که پیوند انسان را با خدای جهان محکمتر می کند و موجب می شود که در انسان اراده ای محکم و عزمی استوار پدید آورد فریضه روزه است. روزه به عنوان یک واجب الهی و فرعی از فروع دین از ارکان مهم اسلام و ایمان است. و انسان مؤمن با گرفتن روزه خود را در مسیر الطاف بی پایان خداوند و رحمت های واسعه او قرار می دهد و بدانجا می رسد که دیگر هیچ چیزی قابل آن نمی شود که پاداش او باشد و در مقام جزاء وی انسان روزه دار از یک سو با خدای خود ارتباط نزدیکتر برقرار می کند و به صفای باطن و نور معنویت می رسد و از طرف دیگر با چشیدن تلخی گرسنگی و تشنگی رنج ها و تلخکامی فقراء و مستمندان جامعه را به روشنی لمس می کند و از نزدیک با آن آشنا می شود. سحرگاهان که قافله روزه داران به این عبادت بزرگ وارد می شوند تا پایان روز که بدن های روزه دار و قلب های با صفای آنان بر خوان کرم خالق به گشودن روزه و افطار می انجامد و نیز همه شبها و نیمه شبهای رمضان، زمزمه، دعاهای معصومین(ع) همه و همه لحظات به یاد ماندنی از این ماه ضیافت الهی است.

زکات در معنای لغوی شامل : نمو و برکت ،طهارت و پاکیزگی و مدح می باشد . و در اصطلاح ، سهم مشخصی از اموال هنگامی که به حد نصاب برسد ، حق زکات به آن تعلق گرفته و واجب است که آن مال را جدا نمایند و به مصارف مشخص آن برسانند. زکات از جمله احکام مهم و ضروری می باشد و خداوند حکیم با فرستادن پیامبران الهی و سفارش به اطاعت از آنها به انجام زکات سفارش نموده است. این حکم الهی از زمان اولین پیامبر خدا - حضرت آدم ( علیه السلام ) در آیین این پیامبر الهی وجود داشته است ،و بعد از آن در آیین های حضرت ابراهیم ( علیه السلام ) ،لوط ( علیه السلام ) ،اسحاق ( علیه السلام ) ، یعقوب ( علیه السلام ) ، اسماعیل ( علیه السلام ) ، موسی ( علیه السلام ) و عیسی ( علیه السلام ) نیز وجود داشته است ، و با آمدن آخرین پیامبر الهی و آوردن آیین مقدس اسلام این حکم مهم و با ارزش نیز کاملتر گشته و اجراء آن سفارش گردیده است. این حکم الهی ابتدا در سال دوم هجری بر پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نازل شده است ، ولی به علت مساعد نبودن شرایط ، به اجرای دقیق آن تاکید نشد . سپس با فراهم آمدن شرایط و تشکیل جامعه مدنی در سال هشتم هجری ، دوباره این حکم نازل گشته و پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به انجام آن مبادرت فرمودند. زکات در آیین اسلام با دیگر ادیان ، تفاوتهای اساسی دارد : در آیین های قبلی زکات امری مستحب به حساب می آید و فقط جنبه سفارش دارد ولی در آیین اسلام امری واجب می باشد ، زکات از پایه های دین اسلام به شمار می رود ، زکات حق فقرا می باشد و مصارف خاص خود را دارد ، زکات در اسلام پشتوانه محکمی برای حکومت می باشد و انکار آن و سرپیچی از پرداخت آن ،انکار دین محسوب می گردد. آیات قران و روایات وارده از معصومین ( علیهما السلام ) گویای این است که زکات امری واجب می باشد ،در هنگام پرداخت ، نیت انجام آن واجب می باشد ، پرداخت آن سبب دریافت رحمت خاص الهی می گردد و زکات برای همگان حتی فرد کافر واجب می باشد. صدقه و انفاق دو حکم بزرگ الهی هستند که با زکات در ارتباطند . این ها حکمی برای ارتباط بندگان خدا می باشد ، دارای اقسامی هستند و صدقه و انفاق واجب در آیات و روایات همان زکات است . زکات در اسلام دارای اهمیت بسیار بالایی است ، همرتبه نماز و شرط قبولی آن می باشد ، جدا کننده شرک از ایمان است و صفت اولیاء خاص الهی بیان شده است. در دیدگاه فقهی زکات دارای احکام خاصی می باشد ، در مذهب تشیع زکات بر نه چیز - نباتات ( گندم ، جو ،خرما ،کشمش ) ، نقدین ( طلا ،نقره ) ، حیوانات ( شتر ، گاو ، گوسفند ) – هنگامی که به حد نصاب برسند واقع می شود و فرد اگر شرایط وجوب را دارا باشد ، باید که این سهم الهی را از مال خود جدا نماید و به مصارف خاص خود که شامل : فقرا ، مساکین ، کارگزاران زکات ، گرایش به اسلام ، بدهکاران ، آزاد کردن بندگان ،در راه خدا و در راه ماندگان ،می شود برساند. زکات دارای دو قسم می باشد : واجب و مستحب ، واجب را بیان نمودیم و مستحب هم موارد سرمایه ،حبوبات ،اسب ماده ، مال التجاره ، زیور آلات ، مال پنهان را در بر می گیرد. از آنجا که حکم زکات ، حکم جامعی می باشد ، در ابعاد گوناگونی نقش دارد : زکات در بعد عبادی ،سبب تقرب به خدا و خود سازی انسان وتقویت بنیه دینی او می گردد. زکات در بعد اجتماعی ، پشتوانه محکمی برای فقیران حقیقی ، آنهایی که امکان تهیه مایحتاج روزانه خود را ندارند و برای مساکین ، آنها که علاوه بر فقر امکان اظهار نیاز و سؤال را ندارند و برای تامین حقوق کارگزاران زکات و متمایل نمودن قلبها به اسلام و آزاد کردن بردگان و ادای بدهی بدهکاران و ترویج کارهای نیکوکارانه مانند ساختن مسجد ، مدرسه ، انتشار معارف دینی و ... می باشد. زکات در بعد اقتصادی ، در اقتصاد جامعه نقش دارد ، توان اقتصادی را تقویت می نماید و آن را رونق می دهدو چرخهای از کار افتاده جامعه را به کار می اندازد و با مفاسد اقتصادی مبارزه می نماید. زکات در بعد سیاسی ، سبب حفظ جامعه اسلامی و تقویت و سربلندی . آن در بین دیگر جوامع می گرددو سبب پیشرفت و زمینه سازی برای ظهور امام زمان ( عجل الله فرجه الشریف ) می گردد ( انشاء الله ) . انجام زکات سبب رسیدن به آثار آن می باشد ،این آثار در دو جنبه فردی و اجتماعی مطرح می باشد . آثار فردی آن در دنیا شامل زندگی شیرین ،آرامش روحی ،بیمه جان و دل و استجابت دعا می شود، ودر آخرت شامل جاودانگی در بهشت ،رهایی از کیفر ،کفاره گناهان می گردد. در اجتماع نیز آثار زیبایی در پی دارد که شامل : تربیت نسل پاک ، دفع بلا از امت ، فعال کردن نیروهای موجود ،خوش بینی و...می گردد. و در خاتمه به خاطر اینکه این حکم الهی ،بسیار سودمند میباشد ،خداوند حکیمنخواسته است که فقط افراد خاصی از آن بهره مند گردند ،بلکه تمام افراد - حتی آنهاکه دارایی ندارند – از فوائد آن سود ببرند ؛به همین سبب گستره و دامنه آن را محدود ننموده است و بر هر چیزی زکات قرار داده است . با پرداخت زکات از دنیای فانی پلی برای داشتن آخرتی باقی و عاقبتی خوش و رضایت خدای بزرگ می سازیم و انشاء الله خداوند ما را در این امر بزرگ یاری فرماید.

ظلم پدیده ای است که از دیرباز بین ملل و جوامع بشری چه به صورت درونی و چه به صورت برونی وجود داشته است درباب ظلم فراوان حرف و حدیث و مطلب گفته اند اما هرچه بیان شده بیانگر این است که ظلم امری نکوهیده و ناپسند است و هر فرد وجامعه ای که به آن روی آورده به سوی اضمحلال و نابودی پیش رفته و هر فرد وجامعه ای که به آن پشت کرده به سوی سعادت رهنمون شده است آنچه پیش روی ماست تعریف و تفسیر ظلم است اما نه از هر دیدگاه. بلکه صرفاً از دیدگاه قرآن و سنت. آنچه خداوند در وحی منزلش به رسول گرامی ما فرموده است و آنچه که ائمه و اوصیاء و اولیاء ما در تفسیر این وحی منزل گفته اند و همچنین نمونه هایی از این ظلم که در تاریخ بشریت به واقعیت پیوسته است. این که ظلم چیست؟ و چه عواملی در بوجود آوردن ظلم مؤثرند؟ چراکه ظلم پدیده ای نیست که خودبه خود به وجود آید بلکه صفاتی همچون کفر و بی ایمانی سرمنشأ آن است و کینه و حرص و حسد افزایش دهنده ی آن. بر طبق آیات الهی و روایات اسلامی کفر، خود بالاترین و بزرگترین ستم است. چه ظلمی از این بالاتر که انسان به خالق خود کافر شود و سخنان الهی را تکذیب کند. «إِنَّ الشِرْکَ لَظُلْمٌ عَظیِمٌ». در این باب که ظلم چه مفاسدی را در جامعه به بار می آورد و عقل دراین زمینه چه حکمی می دهد، انواع ظلم کدام است و هر کدام چه اثراتی را در بر خواهند داشت؟ و نیز اینکه ظلم و ستم بر روی خود فرد ظلم کننده چه نتایجی دارد؟ و نیز بر روی اجتماع و همچنین چه تأثیرات تربیتی و اخروی در جامعه به بار می آورد؟ اینکه اگر ظلم در جوامع بشری ریشه کن شود چه سود و بهره ای برای فردفرد آن جوامع از لحاظ تربیتی، سیاسی، معنوی و اخروی خواهد داشت؟ آیا با ترک ظلم به آرامش فردی و اجتماعی و ... خواهیم رسید؟ و به همان مدینه فاضله و جامعه ی آرمانی دست می یازیم. البته امری مسلم است که هر فردی که ظلم کند نتیجه ی ظلم خود را خواهد دید پس آن کس که ظلم می کند در واقع به دیگران ظلم نمی کند بلکه به خویشتن ظلم روا می دارد. «وَ لَکِنْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ» و چه نیکو پاسخی است برای آنها که « وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلِبٍ یَنْقَلِبُونَ»