جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:در دنیای امروز پیشرفت، آدمی را از فضائل دور کرده و رذائل را به جای آن قرار می‌دهد. و انسان در امیال حیوانی خود غوطه‌ور شده و بُعد ناطق بودن خود را فراموش می‌کند. لذا پرداختن به موضوعاتی که تزکیه نفس را مطرح می‌کنند و بالاتر از آن راه و روش دستیابی به آن را بیان می‌نماید اهمیت ویژه‌ای در این دنیای وا نفسا به خود می‌گیرد و تلنگری است بر تک تک افراد، تا ملاک‌های برتری و ایمانی خود را با آن بسنجند. این تحقیق با هدف دستیابی به روش‌های کاربردی جهت تزکیه نفس تدوین شده است. از شیوه کتابخانه‌ای بهره جسته است. از جمله نتایجی که در این پایان نامه به آن رسیده شده است اینکه، امام سجاد(ع) از سه روش معرفتی، عاطفی، رفتاری جهت تزکیه نفس استفاده نموده‌اند. در روش معرفتی با تغییر و بالابردن سطح بینش و شناخت فرد در مسائلی همچون شناخت خدا، شناخت دنیا، شناخت معاد، شناخت خود و شناخت قرآن بهره می‌برد. یعنی آگاهی و بینش افراد از یک مسئله بهترین درمان است. و روش عاطفی که با میل و کشش‌های درونی همچون ذکر قلبی، توکل به خداو.....بهره می‌برد. عاطفه، تمایلات و گرایش‌های نفسانی را گویند که ریشه در قلب انسان دارند. که شامل تمایلات و گرایش‌های صحیح وخوب، و بد نیز می‌شود. و در روش عاطفی که با میل و کشش‌های درونی همچون ذکر قلبی، توکل به خداو.....کاربرد دارد جهت تزکیه نفس با استفاده از صحیفه سجادیه بهره برده شده است. و روش رفتاری که در رفتار و عمل شخص همچون ارتباط با خدا، خود، دیگران، هستی، برای تزکیه نفس استفاده نموده‌اند. از ادعیه صحیفه سجادیه این سه روش استخراج شده و نحوه‌ی تاثیر گذاری موارد مذکور بر تزکیه نفس را بررسی می‌کند.واژگان کلیدی: روش، تزکیه، نفس، صحیفه سجادیه

سوره لقمان به بیان آداب اخلاقی و اجتماعی و مسائل خداشناشی و معاد شناسی می پردازد. پژوهش حاضر به منظور برسی سوره مبارکه لقمان و دلالت های تربیتی آن می باشد، سوال های اساسی این پژوهش عبارت است از : اهداف و محتا و روش های تربیتی سوره مبارکه لقمان کدامند؟ در این پژوهش، ابتدا آیات و تفاسیر و نکات تربیتی آن بررسی شده است، در خصوص مضامینی چون ویژگی های نیکوکاران، چگونگی خلقت آسمان و زمین ، غنا و آثار زیانبار آن و نصایح لقمان و ... بحث شده است. سپس اهداف و رو های تربیتی که از منظر قرآن و احادیث آمده است و در نهایت اهداف و روش ها در قالب نمودارهای مفهومی بیان شده است. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفی از نوع مطالعه کتابخانه ای بوده و روش گردآوری اطلاعات از ماهیت موضوع پژوهش روش تجزیه و تحلیل یافته ها به شیوه توصیف و استنتاج نظری بوده است. یافته های این تحقیق هدف هایی چون هدایت و رشد ، طهارت و حیات طیبه ، عبادت و عبودیت ، تقوا ، قرب ، از آیات این سوره استنباط شد وروش هایی چون تحمیل به نفس ، فریضه سازی، محاسبه نفس، اعطای بینش ، تعلیم حکمت، تغییر موقعیت و ... از مضمون آیات استخراج گردید.واژگان کلیدی: سوره لقمان، دلالت، تربیت، اهداف ، روش ، محتوا

تمسک به آیات قرآن بهترین راه دستیابی به الگویی صحیح در تربیت انسان و رسیدن به سعادت دنیـوی و اخروی است؛ لذا بحث از روش‌های تربیـت، یعنی مجموعه فعالیت‌هایی که به منظور تأثیرگذاری بر متربی از مربی صادر می‌شود، تبدیل به یک ضرورت عصری گشته و مراد از روش‌های تربیت در قرآن، روش‌هایی هستند که قرآن در مقام تربیت انسان، آنها را به خداوند، رسولان و اولیای الهی نسبت می‌دهد. در این پژوهش، دیدگاه‌های تفسیری- تربیتی سید فضل‌‌الله در تفسیر «من وحی القرآن» در رابطه با مجموع شرایط تاثیرگذار در اتخاذ روش تربیتی در سه رکن تربیت یعنی محتوا، مربی و متربی مورد بررسی قرار گرفته و روش‌های تذکر، موعظه، عبرت دهی، ارائه‌ی الگو، استفاده از تمثیل، داستان سرایی، بشارت و انذار، ابتلا و امتحان، هجرت به عنوان روش‌های پیشگیری اولیه و روش‌های امر به معروف و نهی از منکر، تشویق و تنبیه به عنوان روش‌های پیشگیری ثانویه به صورت توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع علوم تربیتی تبیین شده‌اند، به این هدف که اهمیت و ضرورت بُعد تربیتی در تفسیر قرآن مورد توجه بیشتری قرار گیرد و به الگویی کاربردی در جهت تربیت دینی و اصلاح نظریه‌های جهان معاصر دست پیدا کنیم.

دراین پژوهش آراء و روشهای تربیتی از دیدگاه فطرت گرایی مطهری و طبیعت گرایی روسو در زمینه پرورش ابعاد جسمانی، عقلانی واخلاقی انسان بااستفاده از روش مطالعه و تحلیل مورد بررسی و تطبیق قرار گرفته و مشابهت ها و اختلاف نظرهای آن دو متفکر تربیتی در خصوص موضوعات فوق تبیین گردیده است. در خصوص پرورش جسمانی، اعتقاد به پیوستگی جسم و روح و ضرورت پرورش هماهنگ آنها مورد توجه جدی مطهری و روسو می باشد؛ در خصوص پرورش عقل، در دیدگاه آنها عقل به معنی آموختن و فراگیری صرف منظور نظر نیست، بلکه با ایجاد توانایی تجزیه و تحلیل، تشخیص و تمیز، استدلال و قضاوت و انتخاب صحیح است که عقل معنا و مفهوم پیدامی کند. هدف مشترک مطهری و روسو در پرورش عقل ایجاد توانایی‌های فوق می باشد.ودر خصوص پرورش اخلاق، تکیه آنها بر پرورش صفات و ویژگی های انسانی می باشد که ریشه در طبیعت و فطرت انسان دارند و انسان فطرتاً به سوی آنها گرایش دارد. همچنین در این پژوهش تبیین گردیده که با وجود اشتراک نظرهای فراوان بین مطهری و روسو، اختلاف نظرهایی اساسی هم وجود دارد. به طوری که هدف غایی تربیت از نظر روسو انطباق دادن انسان با طبیعت استو از نظر مطهری هدف غایی تربیت نزدیک کردن انسان به خدا و رساندن او به کمال و سعادت می باشد. بر این اساس، دیدگاه مطهری نسبت به روسو گسترده تر و عمیق تر می باشد. مطهری در فلسفه و آراء تربیتی خود عالم غیب و ظهور را با هممی‌نگرد و پرورش انسان را در راستای آن می داند، ولی روسو فقط طبیعت رادر نظر دارد و اهداف و روش های او نیز در جهت انطباق دادن انسان با طبیعت می‌باشد. از جمله موارد دیگری که این پژوهش به تبیین آن پرداخته، بیان روش های تربیتی می‌باشدکه مطهری و روسو در خصوص کاربرد آنها اشتراک نظر دارند. از جمله: روش پیروی از طبیعت و فطرت انسانی انسان، توجه به استعدادها و توانایی ها و اختلاف آنها درامر تربیت سالم سازی و آماده سازی شرایط برای تربیت، استفاده از روش الگویی، اِعمال سختیها و شداید متعادل بر متربی برای مقاوم بارآوردن او، تأکید بر کشف و اکتشاف درونی از طریق کسب تجربه فردی. همچنین در این پژوهش تبیین گردیده که مطهری با دیدگاه روسو در زمینه های به کارگیری اصول و روشهای زیر اختلاف نظر دارد. روسو معتقد به اصل عدم پیروی از اجتماع، اصل پیروی مطلق از طبیعت، روش دور ساختن کودکان از اجتماع، اِعمال تعلیم و تربیت منفی و تاخیری، کافی دانستن مجازات طبیعی، انتظار طولانی برای شکوفا شدن خود به خودی استعدادها دارد در حالی که مطهری اعتقاد به امور فوق ندارد. همچنین در مقابل این اختلاف نظرها پژوهش حاضرتبیین نموده آن دسته از اصول و روش های تربیتی مورد نظر روسو که منطق با طبیعت و فطرت انسان می‌باشند مورد نظر مطهری نیز می باشند.

پژوهش حاضر به بررسی نقش تربیتی تشویق و تنبیه از منظرحضرت علی(سلام‌الله‌علیه) می‌پردازد. از اینرو ابتدا به ذکر تعاریفی از یادگیری، آموزش، تربیت پرداخته سپس بحث در مورد تقویت مثبت(تشویق)، تقویت منفی، تنبیه انسان می‌شود و پیشینه‌ی تاریخی تشویق و تنبیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. به اعتقاد بسیاری از روان‌شناسان تربیتی، تشویق و پاداش از مهم‌ترین انگیزه‌های پیشبرد تعلیم و تربیت به شمار می رود چه گوهر وجود آدمی و حقیقت ملکوتی او جز با تربیتی حقیقی شکوفا نمی‌شود و اگر انسان با تربیتی الهی به سوی حقیقت خویش سیر نکند، در مرتبه طبیعت خود متوقف می‌ماند و در سراشیبی نفسانیت فرو می‌غلطد و موجودی تباهگر و خونریز می‌شود و در این راه ابزار و روش‌های تشویق و تنبیه کارساز است. در بحث مبانی نظری با ذکر مقدمه به طرح بحث در دوبخش مبانی، اصول و روش‌های تربیت از دیدگاه حضرت علی(سلام‌الله‌علیه) و رابطه مبانی و اصول و روش‌های تربیت و عوامل موثر در تربیت پرداخته شده است بدلیل این‌که هیچ حرکت تربیتی بدون شناختی درست از انسان و مقصد تربیت و راه رفتن به سوی این مقصد و عوامل موثر در این راه ممکن و میسر نیست. تا حقیقت انسان تبیین نشود و ندانیم که انسان چگونه موجودی است، ملکی است یا ملکوتی، نمی‌توانیم برای تربیت او و جامعه انسانی برنامه-ریزی و اقدام کنیم. پس از شناخت انسان و حقیقت او به اهداف تربیت پرداخته شده است تا مشخص گردد که انسان با چنین حقیقتی به کدام سوی باید روی کند و غایت تربیت او چیست و با وصول به کدام اهداف کلی می‌تواند به سوی این غایت سیر کند. سپس شناخت فطرت مطرح شده است‌که فطرت آدمی آن بستر است‌که وصول به این، اهداف و غایت تربیت را میسر می‌سازد. اما این‌که چرا همگان به سوی این غایت نمی‌روند و آنچه باید در ایشان محقق نمی‌شود، به سبب عواملی درونی و بیرونی است‌که با عنوان عوامل موثر در تربیت بحث شده است. تا پیچیدگی فرایند تربیت روشن گردد لذا در این بحث، اصولی از اصول تربیت مطرح شده است‌که بدانیم برای سیر به سوی اهداف بحث شده با شناختی که از انسان و فطرت او و عوامل موثر در تربیت او داریم، هر حرکت و فعل تربیتی را بر کدام ستون‌ها بنا کنیم تا حرکت و فعلی مطلوب باشد. همچنین روش-هایی از روش‌های تربیت آمده است‌که با بهره گرفتن از آن‌ها در موارد و مواقع مناسب، بتوان راهی را که در تربیت ترسیم شده است به بهترین وجه دنبال کرد. علاوه بر این با طرح دیدگاه‌های معاصر و دیدگاه حضرت علی(سلام‌الله‌علیه) در مورد تشویق و تنبیه به بیان ضرورت تشویق و تنبیه، آداب، التزام به موضوع تشویق و تنبیه، رعایت اعتدال و میانه‌روی، رعایت عدالت و انصاف، رعایت تناسب و سنخیت، تعلق تشویق و تنبیه به عمل، پرهیز از افراط و تفریط و نداشتن اغراض شخصی پرداخته شده است و با توجه به نقش تربیتی تشویق و تنبیه در سیره حضرت علی(سلام‌الله‌علیه) در دو محور کلامی و رفتاری، به حوزه های کاربردی تشویق و تنبیه انسان پرداخته شده است. روش کار بصورت توصیفی، تحلیلی بوده به این صورت که ابتدا با توجه به مطالعات مروری از منابع مربوطه، دیدگاه‌های حضرت استخراج شده وسپس با یک استنباط ذهنی از برداشته ها به نقش تربیتی تشویق وتنبیه از دیدگاه حضرت علی (سلام‌الله‌علیه) رسیده است. نتایج نشان می‌دهد که تشویق وتنبیه در یک افق الهی می‌تواند در شکوفایی ابعاد وجود آدمی موثر وکارساز باشد

از آنجا که اکثریت قریب به اتفاق جمعیت کشور مسلمان و حکومت آن نیز اسلامی است.لذا ما به عنوان یک مسلمان، باید در جهت شناختن و شناساندن مبانى فکرى و عقیدتى اسلام، کوشش کنیم . اگر افراد جامعه اسلامى به عقیده پاک و ناب اسلامى مسلح باشند، جامعه اسلامى از هر خطرى در امان خواهد بود؛ زیرا اعتقادات، پایه و اساس ‍ است و فرهنگ اسلامى بر مبناى همین اعتقادات پاک، مبتنى است . تحقیق حاضر با هدف تبیین اهداف، اصول و روش‌های تربیت اعتقادی براساس تحلیل قصص پیامبران اولوالعزم با تامل و تدبر در آیات الهی صورت گرفته است. با استفاده از روش تدبر مساله محور آیات نمونه در قرآن با محور قرار دادن سه اصل توحید، نبوت و معاد مورد بررسی قرار گرفتند و با استناد به شواهد قرآنی این نتایج به دست آمد که: برای این که مربیان در امر تربیت اعتقادی متربیان موفق تر عمل نمایند باید در بحث اهداف تربیت اعتقادی علاوه بر پرورش شناختمتربیان نسبت به اعتقادات، روی تقویت این اعتقادات و نهادینه شدن آن در دانش آموزان نیز کار شود و در بحث اصول و روش‌های تربیت اعتقادی اصولی چون تعقل و تذکر باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند و به کارگیری روش‌هایی چون تشبیه و تمثیل، الگوگیری، پرسش و پاسخ و بیان مهر و قهر متربیان را بیشتر به سمت اعتقادات سوق می‌دهند. بنابراین پیشنهاد می‌شود که در مورد فعالیت‌هایی که معلمان به ویژه معلمان و مربیان دینی در کلاس درس و مدرسه به منظور تربیت اعتقادی متربیان انجام می‌دهند، تحقیقاتی تجربی صورت گیرد تا تصویری دقیق از نوع فعالیت مربیان به دست داده و زمینه برای ارزیابی دقیق تر نقش آنها در تربیت اعتقادی فراهم شود.

زهد از مفاهیم پرکاربردی است که در مباحث عرفانی و اخلاقی جایگاهی ویژه دارد. در کتاب نهج البلاغه، واژه و مفهوم زهد ورزی در دنیا، در خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها فراوان دیده می‌شود. عصمت و حکمت امیر مومنان در کنار بلاغت بی‌نظیر امام، هر پژوهشگری را ترغیب می‌کند تا راز تکرار یک مفهوم، در کتابی که مفهوم نامش «سخن به جا گفتن» است را دریابد.اندیشمندان دینی، با اشاره به تکرار فراوان این مفهوم، آن را از عناصر موعظه‌ای نهج البلاغه دانسته‌اند و در نتیجه تکرار آن را توجیه می‌کنند. زیرا تأثیر موعظه با تکرار افزون می‌شود.اما آن گاه که مفاهیم زاهدان? نهج البلاغه و سخنان امیر مومنان علی × را در ظرف زمانی صدور خطبه‌ها و نامه‌ها قرار می‌دهیم و سیر? رفتاری امام و شاگردانش را با رویکردی روش شناختی تحلیل و بررسی می‌کنیم؛ به نظام تربیتی جامعی بر اساس پرورش استعدادهای فطری، به نام «تربیت زاهدانه» دست می‌یابیم که به نظر می‌رسد رمز تکرار این مفهوم در نهج البلاغه، اقبال انبیاء عظام ^ و عرفا به وارستگی و زهد باشد. و به دیگر سخن، زهد رهاورد زمانی خاصی نیست. بلکه زهدورزی در دنیا ارزش اساسی و ذاتی دارد.برای برقراری نظام تربیت زاهدانه، راهکارهای نظری و عملی در سخنان امیر بیان ارائه شده است. شیوه‌ها و روش‌هایی که آن حضرت در پرورش وارستگان به کار گرفته‌اند، برای اجرایی کردن نظام تربیتی زاهدانه کارگشا هستند.اهمیت برقراری این نظام تربیتی پرورش استعدادهای فطری، آزادی انسان‌ها و رهایی جوامع از انواع بحران‌های فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است که با آن دست به گریبانند.آشنایی با حقیقت زهد، راهکارهای نظری و عملی برای رسیدن به وارستگی، به کارگیری روش‌های مناسب در تربیت زاهدانه و درک جایگاه این نظام تربیتی؛ از مهم‌ترین اهداف پژوهش پیش روست.

یکی از مهم ترین و اساسی ترین موضوعاتی که در رابطه با انسان باید مورد تجزیه و تحلیل قرارگیرد، ظرفیت تعلم و تربیت پذیری اوست. به این معنا که وی دارای توانایی ها و استعدادهای بالقوه ای است که جهت رشد و به فعلیت رساندن آن ها، تنها ابزار قابل استفاده تعلیم و تربیت می باشد. و از جایی که وی دارای ابعاد گوناگون وجودی است، لذا در همه آن قلمروها قابل تربیت است. و نیز چون دارای فطرت الهی است، درصورتی می تواند به کمال مطلوب و انسانیت برسد که در مسیر فطرت حرکت کرده و توانایی های وجودی خود را در مسیر تکامل معنوی و ارتقایی به فعلیت برساند. و برای انجاماین مهم، هدف اصلی و نهایی بعثت انبیا علیهم السلام، تعلیم انسان ها و تزکیه نفوس بوده است. از مسائلی که از صدر اسلام تاکنون توجه قرآن پژوهان را به خود متوجه ساخته، این است که چرا قرآن این وحی نامه الهی در ارتباط با فلسفه بعثت انبیا که تعلیم و تربیت است تعبیرات متفاوت و ناهمگون دارد. در برخی تعلیم و در برخی تزکیه مقدم شده است. در این دوران طولانی برخی به پاسخ این سوال برآمده اند. این باعث شد که هدف بنده قرار گرفته و به طور عمیق مورد بررسی قرار گیرد. نوشته حاضر به روش توصیفی –تحلیلی وگردآوری مطالب به شیوه کتابخانه ای ونرم افزاری به این نتیجه رسیده است که در مورد تقدیم و تأخیر «تعلیم» و«تزکیه»درآیات چهارگانه ( بقره: 129 و 151؛ آل عمران: 164؛ جمعه:2) باید گفت آن جا که دعا و پیشنهاد حضرت ابراهیم علیه السلام است و تعلیم برتزکیه مقدم شده، اشاره به وضع طبیعی آن دارد، و در موارد سه گانه که تزکیه مقدم ذکر شده، تقدم، تقدم زمانی نیست، بلکه تقدم رتبی است و اشاره به مسأله هدف بودن آن دارد؛ چرا که هدف اصلی، تربیت است و بقیه همه مقدمه آن و هشداری است بر این که تربیت اخلاقی و روحی، مهم تر از آموختن است.

مرگ پدیده ای است که اغلب مردم از آن غفلت می کنند، اگر مرگ مورد یاد آوری قرار گیرد آثاراخلاقی، اجتماعی زیادی می تواند داشته باشد، قرآن کریم درباره مرگ تعابیر مختلفی دارد، از جملهاینکه تصور مرگ برای اولیای الهی لذت آور است، روایات معصومین )علیهم السلام( نیز از توجه بهمرگ ویاد آور شدن آن وآثار تربیتی این امر سخنان فراوانی را بیان کرده اند.این نوشتار بر آن است که نکات مطرح شده در آیات وروایات در این زمینه را گردآوری کرده وبرایاستفاده پژوهشی فراهم نماید؛ بدین ترتیب که پس از مقدمه، این موضوع به چهار فصل تقسیم شده است:فصل اول آن شامل کلیاتی است که با تعریف موضوع واهداف آن آغاز شده وسپس به پاسخ به چراییکراهت از مرگ ویاد آن پرداخته وسرانجام با ذکر برخی نظرات وگفته های عرفای مسلمان ودیگر ادیانبه پایان می رسد.فصل دوم با عنوان: پیام قرآن کریم واحادیث شریف درباره مرگ؛ شامل ذکرآیات وروایاتی است که درمورد کلیاتی درباره مرگ، مانند به وجود آورنده ومسبب حقیقی مرگ وعوالم پس از آن ونیزعامل اصلیغفلت از مرگ می باشد.فصل سوم نیز با عنوان: موضع گیری انسان ها در برابر عوامل یاد آورمرگ؛ شامل پندپذیری اخلاقیوتربیتی از دیدگاه قرآن کریم، آمادگی برای مرگ از دیدگاه معصومین )علیهم السلام(، بیان عواملیادآور مرگ وتأثیرات اخلاقی، اجتماعی آن.فصل چهارم نیز با عنوان: توجه به رخدادهای پس از مرگ وآثار اخلاقی، اجتماعی آن؛ پس از معرفیعوالم برزخ ومعاد به بیان آثار فردی واجتماعی توجه به آنها می پردازد.نتیجه تحقیق نیز در بخش خاتمه آمده است.

آرامش گوهر کمیاب و حقیقت مطلوبی است که شرط یک زندگی سالم می‌باشد این امر اهمیّت به کارگیری روش‌های تأمین‌کننده آن را نشان می‌دهد. هدف این پژوهش شناسایی مفهوم آرامش از دیدگاه قرآن و بررسی استلزامات تربیتی آن می‌باشند. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است به این صورت که ابتدا اطلاعات گردآوری و سپس یافته‌ها تجزیه و تحلیل گردیده و نهایتاً برای سوالات موردنظر پاسخی منطقی ارائه شد.یافته‌ها حاکی از آن است که مفهوم آرامش با توجه به گستردگی مفهومی در قرآن و ترادف آن با سه واژه‌ی سکینه، اطمینان و امن مورد استفاده قرار گرفته است. در ادامه به عوامل کسب آرامش و موانع آن در سه مقوله‌ی شناختی، عاطفی و رفتاری پرداخته و به روش‌های لطافت در کلام، اسوه‌‌سازی برتر، عاطفه و محبت و امیدبخشی اشاره شد. در تأثیر آرامش در تعلیم و تربیت نیز این نتیجه به دست آمد که مربی برخوردار از آرامش، امر انتقال معلومات و اخلاق را میسّر و سهل نموده و به نظام تعلیم و تربیت کمک فراوانی خواهد کرد. با بررسی منابع اصیل اسلامی چنین به نظر می‌رسد که مربیان با ایمان به سبب ویژگی ممتازی که دارند از آرامش حقیقی بهره‌مند بوده و به خوبی می‌توانند این گوهر عظیم معنوی را به متربیان انتقال دهند.