جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه وجود انسانبر روی زمین نیل به اهدافی است که خالق متعال برای مخلوقش در نظر گرفتهو این ؛ یعنی رسیدن به کمال مطلوب ومقام خلیفه اللهی، که جز در سایه تربیت دینی وقرآنی میسرنمی گردد .تربیت دینی وقرآنی به دنبال دگرگونی در عقیده افراد به منظور نوعی خاص از عمل و رفتار متکی به ضوابط دین ، مذهب اسلام وقرآن است که سبب رسیدن آدمی از ظلمات حیوانیت به نور انسانیت می گردد. مسأله ای که در این پژوهش با آن مواجه هستیم این است که به رغم همه زحمت ها و تلاش های دست اندرکاران تعلیم وتربیت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ، در زمینه تربیت دینی وقرآنی توفیق زیادی حاصل نشده و هنوز با کاستی ها ومتغیرهایی روبروست . این پژوهش از نوع نظری بوده که با هدف اطلاع از عوامل موثر بر تربیت ، نظر فلاسفه ودانشمندان اسلامی درباره تربیت، شاخص ها و ویژگی های تربیت دینی وقرآنی وهمچنین مبانی ، اهداف ، اصول، روش ها ،موانع و راهکارهای تربیت دینی وقرآنی می باشد وسئوال اصلی که در پژوهش با آن مواجهیم این است که تربیت دینی وقرآنی ، راهکارها وعوامل بازدارنده آن چگونه است؟ روش پژوهش از نوع تحلیلی- توصیفی بوده که جمع آوری اطلاعات به صورت کار کتابخانه ای وبا مراجعه به اسناد ومدارک مربوط به موضوع پژوهش انجام گردیده است .نتایج تحلیل توصیفی داده های پژوهش نشان می دهد که تربیت یکی از مباحث مورد توجه ادیان ومکاتب مختلف در طول قرون واعصار بوده است وتربیت دینی وقرآنی دارای شاخص ها، ویژگی ها ،مبانی ، اصول ، روشها وراهکارهای خاصی است که عمل به آموزه های دین مبین اسلام و قرآن، رفع کننده موانع و عوامل بازدارنده آن است . مطابق یافته های تحقیق برای تحقق تربیت دینی وقرآنی مطلوب ،اساتیدومعلمان وخانواده ها باید با اتخاذ شیوه های نوین واصیل، اولین و اثربخش ترین عامل در پیشبرد این امر مهم باشند.

در رابطه با تربیت کتب مقالات زیادی به رشته تحریر در آمده اما آن چه در این مجموعه به آن پرداخته شد بررسی تربیت دین کودک آن هم به طریق دینی از منظر قرآن و روایات است در این مجموعه سعی شده راهکارها و روشهای مناسب برای تربیت دینی کودک در اختیار جامعه و خانواده قرار داده شود از آن جا که بهترین‌هادی و راهنما برای خانواده‌ها برنامه‌های تربیتی قرآن و روایات است بیشتر به تربیت از این دیدگاه پرداخته شده است به طور کلی این مجموعه به سه بخش تقسیم شده در بخش اول به بررسی مفاهیم کلّی در رابطه با تربیت از جمله تعریف تربیت، ریشه تربیت و همچنین ضرورت تربیت دینی و... پرداخته شده است در فصل دوم سعی شد. روشهایی را که در تربیت کودک موثر است به صورت مرحله‌ای توضیح دهد از جمله روش فطری، روش الگویی، روش تنبیه و... و روش مناسب را برای تربیت فرزند که همان روش تربیت دینی دین است برگزیند در فصل سوم، بررسی عوامل موثر بر تربیت از محیط خانه گرفته تا آخرین محیط که محیط اجتماعی است پرداخته شده و نقش والدین، معلم و جامعه را در تربیت کودک مورد بررسی قرار داده است علت اینکه این موضوع را برای تربیت فرزندانشأن نمی‌دهند و وقتی علت را جویا شدم اینگونه پاسخ می‌دادند که چگونه به تربیت این فرزندمان بپردازیم و علت دیگر این بود که برای ساخت جامعه دینی سالم باید از خشت اول جامعه که همان تربیت دینی کودک است شروع کرد و با رفتن به کتابخانه‌های مختلف و مراجعه به کتبی در این زمینه نوشته شده به جمع مطالب در این زمینه پرداختیم

1-1-کلیات نگاه انسان به آزادی و اختیار ،به روزهای اولیه ی انسان نخستین، یعنی حضرت آدم و حوا بر می گردد .جبر و اختیار به عنوان آموزه ای مهم از نخستین مباحث عقایداسلامی، سهم زیادی از بحث های کلامی را از دانش دینی به خود اختصاص داده است . (قدردان قراملکی ،1384) در اهمیت مساله ی جبر و اختیار، باید در نظر گرفت کهتمام علوم مربوط به موضوع انسان، علوم روانی با اقسام گوناگونش ،علوم اقتصادی ،حقوقی ،اخلاقی ،سیاسی و ...زمانی می توانند خود را برای بهره برداری کامل، آماده کنند که مساله ی آزاد بودن یا مجبور بودن انسان و محدود? ی عمل او بطور نهایی روشن شده باشد .مساله ی جبر و اختیار از دیر گاه مورد توجه فلاسفه و دانشمندان بوده است .تاریخ ابتدای بحث معلوم نیست. از متفکرین گذشته، مشهورترین شخصیت علمی و فلسفی که این مساله را با اهمیت احساس کرده و بطور مفصل و منظم به آن پرداخته است، ارسطواست . پس آن که آفتاب فرهنگ یونانی غروب می کند، این مسأله نیز مانند سایر مسائل علمی و فلسفی، بایگانی می شود تا آنگاه که درخشندگی فرهنگ اسلامی به جوامع بشری می تابد .(جعفری ،1379) این مسأله از یک سو مسئله ای انسانی و از سوی دیگر الهی و یا طبیعی است. از آن جهت که موضوعش انسان است این سوال مطرح است که انسان، مختار است یا مجبور؟به این دلیل که طرف دیگر مسئله خدا یا طبیعت است، این سوال مطرح است که آیا اراده و مشیت (قضا و قدر الهی )و یا عوامل جبری (نظام علت و معلولی)طبیعت انسان را آزاد و یا مجبور نموده است؟ به همین اعتبار این مسئله یکی از عمومی ترین مسائل علمی بشری است. آدمیان همواره با این پرسش روبرو بوده اند که آیا در اعمال و رفتار خویش آزاد و مختار ند یا نه؟ در پاسخ به این پرسش ؛گروهی در ورطه جبر، فرو رفته و در پی انکار هر گونه آزادی عمل برای انسان بر آمده اند. در مقابل، جماعت دیگری بدین اعتقاد روی آورده اند که انسان در افعال و رفتار خویش از آزادی مطلق و بی قیدی برخوردار است. در این میان، گروهی تلاش نموده اند تا به دور از افراط و تفریط، تصویری معقول و خرد پسند از آزادی و اختیار آدمی، ارائه کنند. (سعیدی مهر ،1375) شایان ذکر است مسائل یاده شده با توجه به نقش بنیادین اختیار آدمی در رقم زدن سرنوشت و ساماندهی به زندگی انسان ها سبب شده تا مسأله اختیار آدمی در میان ملل مختلف و دانشمندان رشته های گوناگون علمی و پیروان و اندیشه وران ادیان به عنوان یک مسأله ی مهم و سرنوشت ساز همواره مورد توجه قرار گیرد. حاجت به بیان نیست که بحث جبر و اختیار با توجه به ماهیت آن می تواند مسئله ای نو و چالش برانگیز باقی بماند؛ از همین رو، مجموعه یافته ها و تالیفات تولید شده موید این امر است.1-2- بیان مسئلهتاکنون، کتب و مقالات مختلفی به موضوع تعلیم و تربیت اسلامی از جنبه های گوناگون پرداخته اند. تقریباَ در تمامی این کتب به یک سری از مسائل عمده در تعلیم و تربیت اسلامی اشاره شده است؛ مانند نقش عقل و خرد و اهمیت آن در اسلام، مبانی انسانی شناسی اسلامی، شیوه های تعلیم و تربیت، مراحل آن و از این نمونه ها؛ اما در این حوزه، پاره ای از مسائل اساسی همچنان بی پاسخ مانده است. از جمله این مباحث، می توان به موضوع رابطه و یا به عبارتی نسبت آزادی و تربیت در اسلام اشاره داشت. بنابراین، یکی از سوالات اساسی در حوزه ی تعلیم و تربیت اسلامی می تواند همین رابطه ی تربیت و آزادی باشد.(شمشیری ،2:1385 ).منظور از تربیت و عمل تربیتی در نظام چهارچوب آموزشی و پرورشی، فرایندی است که رکن اصلی آن، برنامه ریزی برای نیل به هدف تربیتی است. طبق این تعریف، می توان عمل تربیتی را عملی هدفدار دانست و عناصر آگاهی و اراده را در آن دخیل کرد. اگر عملی بدون برنامه ریزی و قصد قبلی، اثر تربیتی به جا بگذارد، نمی توان آن را عملی تربیتی شمرد. (اعرافی،110:1376).انسان در گستره هستی، تنها موجودی است که باید به مدد عناصری همچون عقل، دانایی و اختیار و آزادی در جولانگاه دنیا به تنظیم و تبویب امور خود بپردازد. میزان ارزش و اصالت اعمال او، بسته به آگاهی و بینش و انتخاب هایی است که در میان چند راهی ها از خود بروز و ظهور می دهد .در همه ی مکاتب و نحله های عقیدتی و فکری، خصوصاَ مکتب وحیانی اسلام، آن عملی مأجور و مثاب است که با مهندسی عقلانی و توأم با خواست واراده فرد باشد؛ بنابراین، عملی که از سر اتفاق و اکراه صورت پذیرد، فاقد هرگونه ارزش و توجهی است. در این میان، بدیهی است، تربیت که جوهره ی آن طلب و خواست فرد است، دارای اهمیت مضاعف است. درآموزه های شرع مقدس اسلام، شرط بهره مندی از حیات پاکیزه و پاداش کثیر و رسیدن به مقام رضا و قرب الهی ایمان (نیت، انگیزه) و عمل صالح یاد شده است .درحال حاضر، میان جامعه ی علمی کشور، اندیشمندان زیادی به بحث پیرامون اختیار و ارتباط آن با تربیت پرداخته اند؛ اما با بررسی و تحقیقی که از سوی نگارنده این پایان نامه به عمل آمده تاکنون پژوهشی پیرامون بررسی جایگاه و نقش اختیار در تربیت انسان از دیدگاه علامه طباطبائی صورت نگرفته است؛ از همین رو، موضوع از یک سوبا عنایت به اهمیت و حساسیت امر تربیت و نقش آن در سعادت انسان با بهره گیری از عنصر آگاهی و اراده، و از سوی دیگر، شخصیت کم نظیر علامه در جهان اسلام، محقق را برآن داشته است تا این موضوع رادر نظرگاه و اندیشه های علامه محمدحسین طباطبائی (ره)بررسی و جلوه های افکار او رادراین زمینه، برای جامعه ی تعلیم و تربیت روشن نماید.1-3-اهداف تحقیقهدف از انجام این تحقیق، بررسی و شناخت موضع و نظرگاه علامه طباطبائی (ره)در رابطه با نقش ، جایگاه و سهم اختیار و قدرت انتخاب در امر تربیت انسان است. محقّق بر آن است تا با بررسی آراء و نظرات علامه در حوز? ی جبر و اختیار، زمینه را برای درک بهتر اندیشه‌های وی در این خصوص، فراهم‌ نموده و در نهایت به ارائه‌ی چارچوبی مفهومی از تربیت انسان، در استناد به نقش و جایگاه مفاهیم جبر و اختیار بپردازد.هدف اصلیارائه چارچوبی مفهومی از تربیت از منظر علامه با ملاحظه ی نقش اختیار و قدرت انتخابگری انسان در زندگی.اهداف فرعی1.

بحث از تربيت و شخصيت آدمي، از مباحث اساسي همه‌ي مکاتب و شاخه‌هاي علوم‌انساني بوده و همانند هر فعاليت ارادي ديگر انسان، هدفي را دنبال مي‌کند و هدفداري تعليم و تربيت، از هدفداري نظام آفرينش و نوع جهان‌بيني، انسان‌شناسي و مباني پذيرفته شده يک مکتب تربيتي جدا نيست؛ يعني هر مکتبي با توجه به مباني اعتقادي خود، از تربيت انسان، هدف خاصي را دنبال خواهد کرد. از اين رو مکاتب دنيوي در امر تربيت و روش‌هاي تربيتي به تشتت آراء و عقايد و سرانجام به بن‌بست رسيدند، زيراهيچ‌کدام خالي از نقص نبوده و بعضاً اثرات جبران‌ناپذيري بر پيکره تعليم و تربيت وارد ساختند. اما در جهان اسلام اين جريان به گونه‌اي ديگر راه پيموده، زيرا در اديان و بالاخص دين مبين اسلام طراحي نظام صحيح و جامعي براي تعليم و تربيت انسان، تنها از ناحيه وحي، برنامه‌ريزي شده است و اين الگوهاي برتر تربيتي در کتبي چون نهج‌البلاغه مشهود است. بر اين اساس رساله-حاضرتحت‌عنوان،"بررسي روش‌هاي تربيت فرزندان از ديدگاه نهج‌البلاغه در مقايسه با روش‌هاي تربيتي از منظر مکتب رئاليسم"، با هدف بررسي روش‌هاي تربيتي کتاب ارزشمند نهج‌البلاغه و ديدگاه‌هاي مکتب رئاليسم" و بيان وجوه اشتراک و افتراق آنها، با روش تحليل محتواي‌کيفي و تطبيقي، از نوع مطالعه کتابخانه‌اي به نگارش درآمده است. تحليل‌هاي تطبيقي اين تحقيق نشان داد:1-

هدف این پژوهش ،تبیین معنای زندگی از منظر نهج البلاغهو بر اساس آن ارائه برخی از اصول زندگی معنادار و نیز استنتاجاصول تربیتی زندگی معنادار است.رویکرد کلی محقق در این پژوهش، رویکرد تحلیلی است.اما به صورت جزئی تر برای تبیین معنای زندگی در نهج البلاغه از روش توصیفی-تحلیلی و برای استنتاج اصول زندگی و اصول تربیتی از روش استنتاج عملی بهره گرفته شده است.بر بنیاد یافته های پژوهش، درک و کشف معنای زندگی از نگاه هر کسی، متوقف بر درک نگاه او به مفاهیم خدا، مرگ و زندگی است. مطالعه نهج البلاغهدر خصوص موارد فوق به این نتیجه می انجامد که از دیدگاه امام زندگی معنادار است و مهم ترین دلیل بر اثبات این مدعا "موضوعیت داشتن زندگی" در نهج البلاغه است.به طوریکه مفهوم حیات)زندگی) یکی از مفاهیم اساسی نهج البلاغه است که پیرامون آن بیانات متعددی را حضرت بیان فرموده اند.امام معنای زندگی انسان را برگرفته از نظام متقن و احسن آفرینش می داند که فهم و باور به این نظام از طریق "اذعان به وجود خدا"،"باور به معاد"، و تأمل در "ماهیت زندگی انسان"امکان پذیر است حضرت امیر (ع) ضمن بیان ویژگی های انسان و نظام هستی و بویژه اعتقاد بههدفداری زندگی انسان و حیات اخروی زندگی را معنادار دانسته و قائل به ترادف بین هدف و معنا می باشد و معنای زندگی را زندگی هدفدار می داند و البته منظور از هدف زندگی، هدف خارجی است نه هدف خود بنیاد،یعنی هدفبخشنده و آفریننده زندگی. آگاهی انسان از این هدف و التزام به پیمودن مسیری خاص برای وصول به این هدف را معنابخش زندگیتلقی می کند و رسالت دین را آگاهاندن بشر به این هدف و چگونه پیمودن راه می داند. بر اساس این بینش مهم ترین اصول زندگی معنادار از منظر نهج البلاغه خداباوری(اتکا به خدا در زندگی)،آخرت گرایی(هدف گیری آخرت)،عدم دلبستگی به دنیاو ضرورت تلاش و کوشش در زندگی برای عمل به تکالیف الهی و حرّیّت است.در حیطه تعلیم و تربیت نیز اصل شکوفایی فطرت خداجویی،اصل اصلاح بینش،اصل تعقل و خردورزی،اصل مسولیت پذیری و اصل کرامت، استنباط می شود که با اصلاح روابط چهار گانه انسان(با خدا،خود،هستی و دیگران) سبب معناداری زندگی می شوند

چکیدهتمامی جنبه های زندگی انسان به گونه ای تحت تأثیر آفرینش او قرار دارد و تربیت نیز از این قاعده مستثنی نیست. از آن‌جا که انسان دارای دو جنبۀ روحانی و جسمانی است، زندگی وی نیز به دو بعد غیب و شهادت تقسیم شده است؛ معرفت و میل به بعد روحانی و غیبی که بخش اصیل وجود و زندگی انسان است در فطرتش نهفته است و حلقۀ اتصال انسان به جهان غیب همین فطرت است. از همین رو شیوۀ تربیت فطری، شیوۀ هدایت انسان به اصل خودش است و چون انسان در امر تربیت نیازمند الگوبرداری است پژوهش حاضر موضوع تربیت را با محوریت فطرت از دیدگاه یکی از کامل ترین الگوهای انسانیت، امیرالمؤمنین علی(ع) مورد تحقیق قرار داده است، که با بررسی سیره و سخنان ایشان در میان منابع حاضر از جمله نهج‌البلاغه و فیش برداری و تحلیل داده ها، درصدد پاسخگویی به چیستی و چگونگی تربیت فطری است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که تربیت فطری همان تربیت دین است و راه دین و فطرت از هم جدا نیست.کلمات کلیدی: انسان، تربیت، فطرت، امیرالمؤمنین، نهج البلاغه

اولیاء خدا، اسباب تربیت خلق اند که در دو بعد تکوین و تشریع، حرکت نظام هستی به سوی مقصود را مربی گری و هدایت می کنند، چگونگی این تربیت یکی از پیچیده ترین ابحاث قرآنی و روایی است، اما این تربیت عظیم در دوبعد تکوینی و تشریعی اجمالا قابل تبیین است و هر یک از این دو بعد نیز متعلقات خود را داراست، همچنین این چرخه نورانی را که از آن تعبیر به نظام تربیتی اولیاء خدا کرده ایم، محصولاتی است که کامل ترین محصول آن با استناد به آیات و روایات مومن مستکمل الایمان است . نشانه ها و صفات و مراتب مومن که قرین مراتب ایمان است، در روایات ذکر شده و در قرآن کریم نیز به طور گسترده ای به اهل ایمان اشاره شده است . در این تحقیق با نگاهی به مراتب اولیاء خدا در آیات و روایات، ولایت تکوینی و تشریعی و در نهایت محصول تربیت اولیاء، به سوی شناختی بزرگ گام برداشته ایم و آن همانا نقش تربیتی اولیاء خدا در نظام هستی است . از آنجا که در این تحقیق برآنیم شوون وابعاد مختلف بحث ولایت الهیه، اقسام تربیت، مراتب اولیاء ومراتب تربیت شوندگان را از منظر آیات، روایات بررسی و تبیین کنیم با روش کتابخانه ای و ابزار گردآوری داده ها واز طریق فیش برداری موضوعات مطروحه را تبیین نموده ایم . منبع اصلی این تحقیق آیات قرآن کریم و سپس در بخش احادیث و روایات اهل بیت? کتب حدیثی چون بحارالانوار، اصول کافی، وسائل الشیعه، مشارق انوارالیقین، اللوامع النورانیّه، الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم و. . . در بخش کتب تفسیر تفاسیری چون : نورالثقلین، الدرالمنثور، صافی، البرهان، فرات کوفی، شریف لاهیجی،المیزان و...و در بخش لغوی از کتب العین، قاموس فیروزآبادی، مفردات راغب، لسان العرب، مجمع البیان طریحی، التحقیق مصطفوی، مجمع البحرین و... استفاده شده است . در این تحقیق بر آن بوده ایم تا با استناد به قرآن و روایات نقش تربیتی اولیاء الله در نظام هستی را تبیین و با اشاره به محصول این تربیت که مومن مستکمل الایمان است، ائمه اطهار? را به عنوان صدر نشینان نظام تربیت الهیه معرفی نماییم که در مجموع حاصل این تحقیق در چهار فصل تدوین گردید.فصل اول- کلیات تحقیق شامل مقدمه،بیان مسئله،اهداف،پیشینه، منابع و...فصل دوم- مراتب اولیاء الله در نظام هستی که در بخش اول به تبیین مقام امامت ودر بخش دوم به تبیین مقام رسالت پرداخته ایم ودر هر بخش ابتدا مستندات قرآنی و سپس مستندات روایی را مطرح کرده ایم .فصل سوم- اقسام تربیت در نظام تربیتی الهی که به دو بخش تربیت تشریعی و تربیت تکوینی تقسیم شده است .فصل چهارم- محصول نظام تربیتی اولیاء که در این بخش با طرح مومن مستکمل الایمان به عنوان این محصول نهایی به تبیین مراتب وعلائم ایمان واسلام به عنوان دو لازمه مهم دستیابی به مقام مومن و مراتب وعلائم مومن در آیات وروایت پرداخته ایم .

فرزند و جایگاه او از موضوعات کاربردی بوده که در دین و آموزه‌های آن بسیار مورد تاکید قرار گرفته است در آیات قرآن از فرزند به عنوان نور چشمی و یکی از نعمت‌های دنیا و مایه آزمایش یاد شده است. همچنین در روایات اهل بیت (ع) از وظایف متقابل فرزندان و والدین سخنان بسیاری رسیده است. این تحقیق شامل شش فصل است که در مورد مباحث پیرامون فرزند از نگاه امام صادق(ع) بررسی شده است. در ابتدا پس از مبحث کلیات، راجع به جایگاه فرزند، شأن و منزلت او، تأثیر او در سرنوشت دنیوی و اخروی والدین، محبت و نیکی والدین به او، قدر و منزلت او بحث می شود. صادق آل محمد (ع) در رابطه با مراحل نطفه تا شیردهی فرزند که شامل انتخاب همسر، آداب فرزند آوری، مراقبت‌های زمان بارداری، تولد فرزند و آداب پس از تولد، شیردهی و انتخاب دایه برای او می باشد، احادیثی ایراد فرموده‌اند که بررسی می‌شود. در ادامه پژوهش، رفتار عادلانه با فرزندان، شیوه‌های رفتار با فرزند که شامل نیکی، شاد ساختن، محبت کردن، احترام و دوست داشتن ایشان وهمچنین سایر وظایف والدین بحث می‌گردد. راجع به تعلیم و تربیت فرزند اعم از اهمیت تعلیم و تربیت، مراحل سه گانه آن، ابعاد تعلیم و تربیت (اخلاقی، دینی، جسمانی و جنسی) در ادامه بحث بررسی خواهد شد.پیشوای ششم در رابطه با احکام فقهی حقوقی فرزند، که شامل حقوق کودک، سهم کودک از جنگ، ارث کودک، ولایت دیگران به کودک، دیه آسیب رسانی به کودک، حد کودکی که مرتکب جرمی شود، احادیثی ایراد نموده‌اند که بررسی می‌شود.از احادیث بر می‌آید که داشتن فرزند موهبت و نعمت الهی است که خداوند آن را در اختیار برخی قرار می‌دهد. چه نیکوست که والدین در تربیت و پرورش فرزند خود از کلام سنجیده و رفتار شایسته استفاده کنند و به تمام اهداف تربیتی او توجه نمایند تا ایشان را با صفات پسندیده و صالح بپرورانند؛ چرا که فرزند صالح گل خوشبویی از گل‌های بهشت است که می‌تواند در سرنوشت جامعه و خانواده خود، تأثیر بسزایی ایفا کند.

فرایند شهروندی مربوط به تمام عمر است و به همین جهت، همه‌ی افراد در تمام طول زندگی خود نیازمند آموزش‌های متناسب با شهروندی در مراحل گوناگون زندگی هستند. دانشجویان نیز نیازمند آن هستند که در زمینه های اخلاقی، رشد اجتماعی، و دانش و درک درست و عینی از جهان، آموزش ببینند، در تمام تصمیم گیری‌های مربوط به خودشان در زندگی فردی و اجتماعی مشارکت کنند و به عنوان یک شهروند، به صورتی فعال در مناسبات اجتماعی متناسب با احوال خودشان قرار گیرند. نظام‌های آموزشی باید به افراد کمک کند تا شهروندانی مسئول، مشارکت کنندگانی فعال در امور زندگی اجتماعی و فرهنگی، یادگیرندگانی موفق و علاقه‌مند و افرادی متکی به خود و قابل اعتماد بار آیند (همان: 37). در این میان آگاهی دانشجویان از حقوق شهروندی و مطالبات آنان جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص می‌دهد. دانشجویان قشر ممتاز هر جامعه هستند که بیشتر برگزیدگان و سرآمدان از میان آن‌ها برمی خیزند. این گروه، در شکل دهی به آگاهی مردم از حقوقشان نقش موثری داشته و از توانایی فراوانی در ایجاد تحرک و جریان سازی در افکار عمومی و مشارکت در امور جامعه برخوردارند. در نتیجه به مثابه گروه مرجعی به شمار می‌روند که افراد نگرش‌ها و رفتارهایشان را از آنان اقتباس می‌کنند. در شرایط فعلی، دانشجویان از یک سو در معرض تغییرات پدید آمده در جهان و ایران مانند جهانی شدن، دسترسی به اطلاعات و فن آوری‌های نوین بوده و از طرف دیگر آموزه های متفاوتی را در عرصه آموزش‌های دانشگاهی دریافت می‌کنند. در همین راستا نظام آموزش عالی و محتوای برنامه های آموزشی آن سهم به سزایی در آگاهی و شکل دهی به نگرش‌های دانشجویان خواهد داشت. (شیانی و داوودوندی، 1389: 38). به این ترتیب آگاهی از حقوق شهروندی در جامعه ایران به ویژه در میان دانشجویان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دانشگاه با نهادینه کردن ویژگی‌های شهروندی اسلامی در دانشجویان به تحقق جامعه آرمانی کمک بسزایی می‌کند. دانشگاه علاوه بر بعد تعلیم، باید بعد تربیت را هم مدنظر قرار دهد و دانشجویان را به لحاظ معنوی و انسانی تربیت کند. جامعه‌ای که در آن ردپای شهروندی را می‌توان در انقلاب مشروطه یافت، اما هنوز با مسائل جدی در آگاهی و عمل به شهروندی روبروست (همان: 39). بنابراین سوال اساسی این است که چه ایده‌هایی در متون دینی می‌توان یافت که برای آموزش شهروند اسلامی مفید و قابل استفاده باشد؟ از منظر دانشجویان و کارشناسان در دانشگاه تا چه اندازه این ایده‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند؟ در صورتی که به این ایده‌ها توجه شده باشد، چه موانعی سر راه تحقق ایده های شهروندی اسلامی وجود دارد؟ لذا با توجه به اهمیت آموزش شهروندی در دنیای معاصر و نقش نظام‌های آموزشی از جمله دانشگاه در آموزش شهروند اسلامی در این پژوهش سعی بر آن است تا با مراجعه به منابع و متون اسلامی و تبیین دقیق ایده های شهروندی، می‌کوشد تا به آسیب شناسی و در نهایت به ارائه الگو آموزش شهروند اسلامی جهت بهبود و اصلاح دانشگاه در این وظیفه خطیر منجر شود. بحث و نتیجه گیریبرای پاسخگویی به سوال اول مبنی بر اینکه مولفه‌ها و ویژگی‌های تربیت شهروند اسلامی چیست؟ ویژگی‌های شهروند اسلامی در چهار بعد دسته بندی شده است. هر کدام از ویژگی‌ها نیز با استناد به آیات و روایات تشریح و بحث شده است. این چهار بعد شامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی می‌باشد. مفهوم حیطه سیاسی، شکوفایی و تقویت رفتارهایی جهت تداوم نظم سیاسی جامعه است. حقوق و وظایف شهروندی در این حیطه شامل: آزادی؛ آزادی یکی از مهم‌ترین حقوق فطری و طبیعی انسان از دیدگاه اسلام است که خداوند متعال در وجود آدمی سرشته و یکی از رسالت‌های انبیا قرار داده تا بشر را از اسارت برهانند. دوراندیشی؛ حضرت علی (ع) فرموده‌اند: «صلاح و سازمان زندگی تدبیر است». امنیت؛ اسلام این حق را نه تنها برای شهروندان حکومت اسلامی بلکه برای همه موجودات و انسان‌های دیگر نیز محترم شمرده است. صلح؛ از حقوق شهروندان در حکومت اسلامی، زندگی در محیطی سرشار از صلح و صفاست. «صلح بهتر است» (نسا، 128). عدالت؛ استواری و استحکام جوامع اسلامی و شهروندان در سایه عدالت ورزی است. جهاد؛ جهاد اسلامی برای خاموش کردن فتنه‌ها، دفاع از خویشتن، محو شرک و بت پرستی و برای حمایت از مظلومان وضع شده است. استقامت و پایداری؛ شهروندان جامعه اسلامی به ویژه مسئولان باید در برابر فشار و دشواری‌ها، فراز و نشیب‌ها، تلخی‌ها و سختی‌های زندگی چون کوه استوار و با استقامت و دارای عزم و اراده پولادین باشد.در این پژوهش، بعد اقتصادی عبارت از حقوق و وظایف شهروندان نسبت در حیطه مادی و کاری زندگی است. در واقع لزوم دارد که صفات و ویژگی‌های اقتصادی در انسان‌ها پرورش یابد. از جمله حقوق و وظایف اقتصادی شهروند عبارتند از: هدف مداری؛ از منظر قرآن کریم، انسان بیهوده خلق نشده است «اَفَحسبتُم اَنّماخَلَقناکُم عَبَثاً و اِنّکم اِلیَنا لا تُرجعون». وقت شناسی؛ خداوند به وقت سوگند یاد نموده و می‌فرماید: «والعصر؛ سوگند به وقت». بهره گیری از وقت بزرگ‌ترین توفیقی است که نصیب بشر می‌شود، و او می‌تواند در پرتو آن به اهداف عالیه برسد. برنامه ریزی؛ اسلام به عنوان کامل‌ترین دین الهی بر مسئله برنامه ریزی تأکید نموده است. مسئولیت پذیری؛ امام علی (ع) وصیّت کرد: «اوصیکما... بتقوی الله و نظم امرکم». در قرآن کریم آمده است: «کُل امری کَسَبَتْ رَهِینَ» (طور، آیه 21). تعاون؛ رسول اکرم (ص) فرمودند: (اَلرَّفیقَ ثُمَّ الطَّریقَ). تعاون نه تنها از اصول اخلاقی اجتماعی بلکه از اصول زندگی اجتماعی است. مسلمانان در همه کارهای نیک باید همدیگر را یاری کنند. مشارکت؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا ... وَأَمْرُ‌هُمْ شُورَ‌ی بَیْنَهُمْ ...؛ کارشان را به مشورت یکدیگر انجام می‌دهند» (شوری، 38). قانون مداری؛ قانون، عاملی است که زمینه انسجام و یگانگی میان افراد جامعه را فراهم می‌سازد. شهروند تلاش می‌کند قوانین را حتی اگر مغایر با نفع شخصی او باشد، در زندگی به کار گیرد. رفاه و آسایش؛ قران کریم به مالکیت خصوصی و حق همگانی در بهره‌برداری از منابع طبیعی تأکید دارد (بقره، 29 و 168؛ حجر،21؛ طه،81؛ ق،11؛ ملک، 15). نظم و انضباط؛ رعایت نظم و انضباط و الگو های اخلاقی باید سر لوح کار شهروندان جامعه اسلامی باشد. امام علی (ع) در لحظات شهادت، پیروان خود را به نظم و تدبیر در زندگی دعوت می‌کند.بعد اجتماعی عبارت از حقوق و وظایف شهروندان نسبت به نهادهای اجتماعی و سایر شهروندان است. حقوق و وظایف اجتماعی شهروند شامل: دیگرخواهی؛ یکی از ویژگی‌های ذاتی انسان در قرآن حب بیان شده است که خداوند آن را در انسان به ودیعه گذاشته است و آن از جمله نعمت‌هایی است که سبب برادری و صمیمیت بین انسان‌ها گشته است. رعایت حقوق سایرین؛ حضرت علی (ع) این حقوق را جزء واجبات الهی می‌داند: «یکدیگر را به اندازه توان نصیحت کردن، برپاداشتن حق و یاری دادن به یکدیگر» (نهج‌البلاغه، خطبه 216). تعادل در رفتار؛ امام علی (ع) فرمود: «ما تکیه گاه میانه‌ایم، عقب ماندگان به ما می‌رسند، و پیش تاختگان به ما باز می‌گردند» (نهج‌البلاغه، حکمت 109). احترام؛ اساس معاشرت بین مسلمانان احترام و محبت متقابل است. رازداری؛ از جمله وظایف شهروندی، رازداری و حفظ اسرار دیگران مستقیماً از اعتماد طرفین حکایت می‌کند به طوری که اسرار درونی خود را در اختیار دیگری قرار می‌دهد. معاشرت؛ خداوند انسان را مدنی الطبع و اجتماعی آفریده است و تأمین بخشی از نیازهای مادی و معنوی او بر عهده دیگران قرار داده است؛ لذا آداب معاشرت از حقوق و وظایف شهروندی برای زندگی در جامعه اسلامی است. انتقادپذیری؛ یک بعد بسیار مهم از توانمندی شهروندان جامعه دموکراتیک و متکثر که به مشارکت نیاز دارد، تفکر انتقادی است. کمک و امدادرسانی؛ قرآن کریم می‌فرماید: «وَ إِنِ اسْتَنْصَرُوکُمْ فِی الدِّینِ فَعَلَیْکُمُ النَّصْرُ» (انفال، 72). امانت داری؛ امانت‌داری از ویژگی‌هایی است که قرآن کریم برای تمامی انسان‌ها ضرورت دانسته است. «الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» (مومنون، 8). عیب پوشی؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا... لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید... تجسس در عیوب دیگران نکنید (از چیزی که از بدی ایشان بر شما پنهان است) و غیبت و بد گوئی از یکدیگر نکنید» (حجرات، 12). وفاداری؛ در قرآن آمده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُود» (مائده، 1). پرورش بعد اخلاقی به معنای شکوفایی و تقویت صفات، رفتار و آداب اخلاقی، از بین بردن صفات، رفتارها و آداب ضد اخلاقی است. ویژگی‌های انسان کامل در این حیطه شامل: صداقت؛ یکی از بنیادی‌ترین صفات اخلاقی و در عین حال یکی از اجزای کلیدی در ارتباط اجتماعی انسان است. کنترل خود؛ شهروندان به عنوان اعضای یک جامعه باید بتوانند مدیریت و نظارت بر نفس خود را آموخته و بدان خوی گرفته باشد. ادب؛ در اسلام اهمیت زیادی به مسئله رعایت آداب و برخورد توأم با احترام و ادب با همه کس و هر گروه، وارد شده است. (نور، 63)، (اسرأ، 23)، (طه، 43). شجاعت؛ یکی از صفات مهم برای افراد می‌باشد تا بتوانند از حق دفاع نمایند و علیه خلاف و ناحقی مبارزه نمایند. انصاف؛ یکی از پایه های روابط انسانی خصوصاً زندگی جمعی است. انصاف، به روابط خانوادگی و اجتماعی استحکام می‌بخشد. بخشش؛ پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «بر شما باد به گذشت، زیرا گذشت جز عزت بنده را نیفزاید، از یکدیگر بگذرید تا خدا شما را عزیز کند» (کلینی، 1384: 305). خوش رویی؛ پیامبر اسلام (ص) را به عنوان شهروندی اسلامی، فردی خوش اخلاق معرفی شده است (نهج‌البلاغه، حکمت 325). احسان؛ در قران آمده است: «هَلْ جَزَاء الاحسانِ إِلَّا الاحسانُ» (الرحمن، 60). محبت و دوستی؛ حضرت علی (ع) فرمودند: «ای مالک، باید دلت کانون مهر و دوستی برای زیردستان باشد، به آنان مهربانی کن و لطفت را شامل حالشان کن» (نهج‌البلاغه، نامه 53). صبر؛ انسان مومن فردی صبور و شکیبا است و خداوند مومنین را امر به صبر کرده است: «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» (البقره، 153). «وَاصْبِرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ» (لقمان، 17). بدین ترتیب ملاحظه می‌شود که بین مولفه های شهروندی که در این تحقیق مد نظر بوده است و یافته های زارع (1389) هم خوانی دارد. زارع در پژوهش خود رفتار شهروندی در جامعه دینی را صبر و بردباری، سخاوت، پرکاری، مسئولیت پذیری، وقت شناسی، خوش رویی، رعایت حقوق سایرین، خدمت‌گزاری و نوع دوستی، خود بهبودی و خود تعلیمی، مشارکت، امداد رسانی، محبت و دوستی، مدارا و گذشت، ادب و احترام، وفاداری، بردباری و پیش قدمی در کارها اشاره شده است. در رابطه با سوال دوم پژوهش سعی بر آن است که بررسی شود آیا تربیت شهروند اسلامی در هر یک از ابعاد در دانشگاه صورت گرفته است؟ برای پاسخگویی به این سوال از آزمون تی تک نمونه‌ای و آماره های توصیفی استفاده شده است. نتایج نشان داده است که تربیت شهروند اسلامی در بعد سیاسی با میانگین مشاهده شده (2.79)، تربیت شهروند اسلامی در بعد سیاسی در حد قابل قبولی نبوده است. از میان هر یک از مولفه های شهروند اسلامی در این بعد مولفه امنیت با میانگین (3.24) بالاتر از حد متوسط بوده است. مولفه عدالت با میانگین (2.46) کمترین مقدار را نشان داده است. همچنین داده های فوق حاکی از آن است که تربیت شهروند اسلامی در بعد اقتصادی نیز میانگین مشاهده شده (2.81) در حد قابل قبولی نبوده است. در این بعد نیز مولفه مشارکت با میانگین (2.89) بالاترین مقدار و مولفه رفاه و آسایش با میانگین (2.67) نیز کمترین مقدار را نشان داده‌اند. این نتیجه شاید به این دلیل باشد که امکانات دانشگاه در سطح مطلوبی نمی‌باشد که دانشجویان در مورد مولفه رفاه و آسایش نارضایتی نشان داده‌اند. تربیت شهروند اسلامی در بعد اجتماعی نیز با میانگین (2.9) در حد قابل قبولی نمی‌باشد. در این بعد نیز مولفه معاشرت با میانگین (3.26) بالاترین میزان و مولفه نقد و نقدپذیری با میانگین (2.44) کمترین میزان را نشان داده‌اند. همچنین شهروند اسلامی در بعد اخلاقی با میانگین (3.02) نشان داده است. اما سطح معناداری بالاتر از 0.05 نشان دهنده بی معنایی نتیجه حاصله است. در این بعد نیز مولفه خوش‌رویی با میانگین (3.25) بالاترین میزان و مولفه صداقت با میانگین (2.75) پایین‌ترین میزان را نشان داده است. این نتیجه شاید به این دلیل باشد که تعاملات گسترده و صمیمی حاکم بر فضای دانشگاه سبب شده است که دانشجویان مولفه‌های معاشرت، معاشرت و خوش رویی در سطح مطلوبی ارزیابی نمایند. همچنین با استناد به نتایج آزمون تی مستقل بررسی‌های بدست آمده نشان داده است بین دانشجویان دختر و پسر از لحاظ تربیت شهروند اسلامی در بعد سیاسی با سطح معناداری (0.91)، بعد اقتصادی با سطح معناداری (0.47)، بعد اجتماعی با سطح معناداری (0.101)، بعد اخلاقی با سطح معناداری (0.56) تفاوت معناداری وجود ندارد. نتایج به دست آمده در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری با سطح معناداری در ابعاد سیاسی (0.78)، اقتصادی (0.33)، اجتماعی (0.77) و اخلاقی (0.38) تفاوت معناداری نشان نداده است. همچنین نتایج آزمون تحلیل واریانس یک راهه نشان داده است که بین دانشکده های مختلف نیز تفاوت معناداری وجود ندارد. بنابراین می‌توان بیان نمود که تربیت شهروند اسلامی در هیچ یک از دانشکده‌ها مشاهده نشده است. سطح معناداری در بعد سیاسی (0.35)، بعد اقتصادی (0.72)، بعد اجتماعی (0.23) و بعد اخلاقی (0.28) نتایج را تایید می‌کند. نتایج این پژوهش با نتایج ولی پور (1386) هم خوانی دارد. در این پژوهش نیز میزان دانش و مهارت شهروندی دانشجویان مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که میانگین دانش و مهارت شهروندی دانشجویان پایین‌تر از حد متوسط است. از سوی دیگر نظرات اساتید در این پژوهش بیانگر آن است که آموزش عالی در پرورش ابعاد تربیت شهروندی چندان موفق نبوده است. اما به طور کلی تربیت شهروند اسلامی در دانشگاه با میانگین (2.89) محقق نشده است. بدین تربیت دانشگاه در تربیت شهروند اسلامی موفقیت چندانی نداشته است. در واقع دانشگاه در عمل برنامه‌ای برای تربیت شهروند اسلامی ندارد؛ و این موضوع می‌تواند برای نسل فعلی و آینده نگران کننده باشد. اما اینکه بی توجهی دانشگاه به تربیت شهروند اسلامی از کجا سرچشمه می‌گیرد؟ که همان سوال سوم پژوهش است مبنی بر اینکه منابع و امکانات دانشگاه جهت تربیت شهروند اسلامی چه می‌باشد؟ مصاحبه‌ای با اساتید صورت گرفته است. در ضمن مصاحبه ابتدا مفهوم شهروند اسلامی و ویژگی‌های آن از منظر آنان بررسی شده است. در پاسخ به این سوال اکثریت شهروندی را حقوق و وظایف فرد برای زندگی در جامعه اسلامی تعریف کردند. ویژگی‌های چون رعایت حقوق سایرین، عدم بی تفاوتی نسبت به جامعه و دیگران، مشارکت، عدالت، صداقت، کمک به دیگران، خیر رسانی، شجاعت، ایثار، صبر، بخشودگی، تواضع، فروتنی، مدارا، مسئولیت پذیری، قانون مداری، خیر رسانی، احترام، امنیت، رشد و تعالی، جهاد، احساس مسئولیت و تعهد و گشاده رویی بر شمرده‌اند. همچنین اساتید در رابطه با موفقیت دانشگاه در تربیت شهروند اسلامی چندان موفق نبوده‌اند. با استناد به نقل و قول‌های اساتید به این نتیجه واقف شدیم که فرآیند تربیت شهروند اسلامی در دانشگاه با چالش‌هایی مواجهه است. چون چالش‌ها در برگیرنده مواردی چون تاثیر فرهنگ جامعه بر محیط دانشگاه، نارسایی ساختار و سیاست گذاری‌های وزارت علوم و اجرای آن. نحوه عملکرد مسئولین، نیروی انسانی ناکارآمد بر بخش‌های اداری، فرهنگی و آموزشی، نارسایی برنامه‌ها و اقدامات فرهنگی، فضای حاکم بر دانشگاه، تعاملات میان اعضای دانشگاهی شامل مسئولان، اساتید، کارمندان و دانشجویان، سرفصل‌ها و محتوای دروس... می‌باشد. در این زمینه اساتید راهکارهایی را پیشنهاد نمودند و در آخر الگویی برای تربیت شهروند اسلامی ارائه شده است. لذا لازم است وزارت علوم و تحقیقات با مطالعه و برنامه ریزی‌های مناسب در زمینه آموزش شهروندی اسلامی و افزایش آگاهی‌های دانشجویان اقدامات لازم را ارائه دهد. یکی از برنامه های که به نظر می‌رسد در زمینه تربیت شهروندی موثر باشد، تدوین برنامه‌هایی به عنوان آموزش شهروند اسلامی در غالب دروس مهارت‌های زندگی در دروس عمومی دانشگاه است. البته باید توجه داشت که مقوله‌ی تربیت بدون داشتن حلقه‌ی رابط میان جامعه امروز و فردا شدنی نیست و این همان نقشی است که دانشگاه می‌تواند حامل و عامل آن باشد. چرا که فقط نهادی پویا و پر تحرک همچون دانشگاه می‌تواند بستر ساز بهره برداری‌های تربیتی و ایجاد ساخت‌ها و هنجارهای فرهنگی و تربیتی در جامعه باشد. ماهیت روان و سیال نسل‌ها در محیط علمی دانشگاه زمینه تربیت آنان را در کنار آموزش‌های آکادمیک فراهم کرده و کافیست با حضور یک سیستم متمرکز و منسجم برنامه ریزی نقش تربیتی دانشگاه را بیش از پیش برجسته کرد و در فرآیندی بلند مدت بستر انتقال آن به جامعه را فراهم آورد. به عبارت دیگر در جهان امروز از کارکردها و رسالت‌های کلیدی دانشگاه‌ها در کنار اهتمام به وظایف و کارکردهای علمی، رسالت‌های تربیتی، اجتماعی و فرهنگی آن‌ها است که به شدت مورد تاکید قرار دارد. اگرچه کارکردهای آموزشی و پژوهشی دانشگاه که شامل تولید، اشاعه و آموزش دانش و تربیت نیروی متخصص است، اهمیت خاصی دارد و جزو وظایف ذاتی دانشگاه‌هاست، اما کارکرد شهروند اسلامی اهمیت خاصی یافته و ضرورت توجه به آن به یک مسئله‌ی حیاتی بدل شده است. در پایان می‌توان گفت که اگر چه تربیت شهروند اسلامی یکی از مهم‌ترین مسائل آموزش عالی کشور می‌باشد و می‌بایست در راس برنامه های آموزشی قرار گیرد. اما یافته های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که آموزش عالی به تربیت شهروند اسلامی توجه چندانی ننموده است. در صورتی که با امکانات و فرصت‌هایی که در دانشگاه‌ها در اختیار دارند می‌توانند فضای مناسبی را برای آموزش شهروند اسلامی چه به صورت رسمی و غیر رسمی فراهم آورند.

اهمیت و ضرورت تربیت آدمی بر همگان آشکار است. با وجود اختلاف مکاتب وگروه-های مختلف در مبانی و اهداف تربیت، هیچ مکتب وگروهی اهمیت تربیت را انکار نمی‌کند. این پژوهش با عنوان «مبانی و اهداف تربیت با نظر به انسان کامل از دیدگاه خواجه عبدالله انصاری » به تبیین مبانی و اهداف تربیت در ابعاد دینی- اخلاقی، عاطفی و عقلانی می‌پردازد. پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کیفی بوده و برای انجام آن از روش تحلیلی- توصیفی استفاده گردیده است.با تدبر در سخنان خواجه عبدالله انصاری، مبانی تربیت نظیر ترکیب انسان از جسم و روح، مختار بودن انسان، وجود تفاوت‌های فردی بین انسان‌ها، انسان غایت و هدفِ نظام آفرینش، بستن پیمان دوستی با خداوند، امانت‌دار بودن انسان، انسان موجود برگزیده و احسن، برخوردار بودن از هدایت تشریعی، جانشینی خداوند بر روی زمین، جهان مسخّر انسان، برخورداری از دل، نفس، عقل و عواطف مثبت و منفی، برخورداری از تمایل ذاتی به سوی خیر و نیکی استنباط گردید.با توجه به مبانی ذکر شده، اهداف تربیت نظیر تلاش در جهت حفظ سلامتی جسم و باروری روح، زمینه سازی برای ظهور و بروز اراده و اختیار، تکلیف متناسب با وسع آدمی، برخورداری از قابلیت غایت جهان بودن، احیاء و باروری پیمان دوستی الهی، زمینه سازی برای پاسداشت امانت الهی، رسیدن به جایگاه بالفعل تعظیم فرشتگان، آگاهی از لزوم هدایت تشریعی، متخلق شدن به اسماء و صفات الهی، تزکیه و تهذیب نفس، شکرگزاری، بالفعل کردن میل احسان و نیکی و انفاق به دیگران، توانایی استفاده صحیح از عواطف مثبت و منفی و پرورش بعد عقلانی استنباط شد. بر اساس این پژوهش پیشنهاد می‌گردد که در کتب درسی بخصوص کتب دینی از مبانی و اهداف تربیت از دیدگاه خواجه عبدالله انصاری استفاده گردد.