جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر با هدف بررسی روشهای تربیتی مستتر در آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (ع) و کاربرد آن در تعلیم و تربیت انجام شده است. این پژوهش از نوع کتابخانه‌ای است بنابراین با مراجعه به کتب و منابع در دسترس و معتبری که حاوی مطالب مورد نظر در ارتباط با موضوع می‌باشد، اطلاعات لازم استخراج شده است. جامعه آماری این پژوهش تمام کتابهایی که در زمینه تعلیم و تربیت و مراحل آن تعریف شده، و در دسترس بوده اند. و نمونه‌گیری ما هدفمند، و نمونه ها آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (ع) است که در ارتباط با روشهای تربیتی در تعالیم اسلامی است. هدف از انجام این تحقیق 1- شناسایی روشهای تربیتی آیات قرآن کریم، 2- شناسایی روشهای تربیتی ائمه معصومین (ع)، 3- تبیین جایگاه روشهای تربیتی استخراج شده از قرآن کریم و روایات معصومین (ع) در تعلیم و تربیت است. لذا با مراجعه به کتب و منابع در دسترس، که حاوی روشهای تربیتی قرآن و ائمه اطهار (ع) است، اطلاعاتی در این زمینه جمع آوری و براساس سوالات مطرح شده در پژوهش مورد شناسایی و طبقه بندی قرار گرفت. و نتایج ذیل بدست آمد: در خصوص بررسی روشهای تربیتی قرآن کریم و ائمه (ع) باید گفت:روشهایی که در روایات بکار گرفته شده‌اند، نیز برگرفته از روشهایی است که در آیات قرآن کریم برای تعلیم و تربیت انسانها از طرف خداوند متعال نازل شده است. در بررسی که به اهتمام نگارنده به عمل آمده در حدود پنجاه و شش روش تربیتی می‌توان از قرآن و سیره معصومین (ع) استخراج کرد، که در این روشها گاه به صورت مستقیم و کلامی به تربیت مردم پرداخته شده و گاه به صورت غیر مستقیم اما عینی و ملموس. مثل قصه، داستان و تمثیل‌های قرآن. در مورد جایگاه هر یک از روشهای تربیتی مذکور در تربیت باید گفت: علاوه بر روشها، در تربیت، مربی بایستی به مراحل تربیت عنایت ویژه بنماید که می‌توان به پنج مرحله تربیتی به شرح زیر در تعالیم اسلامی اشاره نمود،‌که این مراحل عبارتند از: مرحله تمهید، اسلام، ایمان، تقوی، و یقین. که هر یک از این مراحل مربوط به دوره خاصی از زندگی است. در آخر می توان نتیجه گرفت: انسان یک فرایند تعلیم و تربیت دائمی دارد. در کل، فرایند تعلیم و تربیت از خدا و به سوی خدا جریان دارد، و محدود به اهداف دنیوی نمی‌شود، بلکه تحقق اهداف دنیوی مقدمه وصول به هدفهای اخروی و غایی است.

با نگاه به دنیا و اجزاء پیوسته ومنظم آن به خوبی روشن است که دارای هدفی مهم بوده است . هر مخلوقی برای بالا بردن و ترقی مخلوقی دیگر آفریده شده است . در این سلسله مراتب انسان به عنوان اشرف مخلوقات معرفی گردیده است. از طرف دیگر همه کائنات و موجودات در جهان ، در جهت ارتقاء و رشد آدمی خلق شده اند. بنابراین انسان برای هدفی بزرگتر ومتعالی تر باید مسیری را بپیماید تا به کمال خویش برسد . همه ادیان ومکاتب الهی ، با توجه به تعاریف آنان از انسان وعالم پیرامونش ، درپی رسانیدن او به آن هدف متعالی هستند . دین اسلام نیز به مراتب بلکه بیشتر به دنبال حرکت انسان در جهت کمال مطلق که همان تربیت واقعی است می باشد. قدم گذاشتن در این راه بدون ساختار و فرآیندی مشخص انسان را به سر منزل مطلوب خویش نمی رساند. هدف کلی از این نگارش ، ارائه فرآیندی تربیتی در نهج البلاغه است که ویژگی خاص قانونمندی آن را از سایر ویژگی ها متمایز کرده است. منظور از فرآیند تربیتی همان مسیر ورودی به تربیت و چگونگی حرکت در آن متناسب با شرایط و افراد مختلف است. و ذکر ویژگی قانونمندی که یکسری قوانین یا اصول تربیتی است که انسان در همه زمان ها باید بر اساس آنها رفتار نماید و این فراتر از قوانینی است که ساخته و پرداخته بشر است. و در این راه به بررسی مفهوم تربیت ، قانون و ابعاد وجودی انسان در حوزه های مختلف زندگی و همچنین عوامل وموانعی که در این راه وجود دارند ، پرداخته شده است . نتیجه ای که از این نگارش حاصل شد این است که زمانی قوانین بشری رعایت می شوند که پایبندی به قوانین الهی باشد و قانونمندی برای شخص خاص یا موقعیت و دوره ای متفاوتنباشد.بلکه برای همه زمانها و همه موقعیت ها وهمه ء افراد لحاظ شود ، و دقیقا در اینجاست که قانونمندی تعریف واقعی خود را پیدا می کند. این مطالعه بر اساس روش موضوعی بررسی شده است به این ترتیب که با مطالعه نهج البلاغه ، خطبه ها ، نامه های وحکمت ها و خانواده حدیث با توجه به نگاه حضرت علی استخراج وپس از مراجعه به تفاسیر گوناگون ، فرهنگ لغت های مرتبط و کتاب های متعددی در این رابطه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته شده است .

پژوهش حاضر با موضوع مطالعه مبانی فلسفی تربیتی دیدگاه امام علی (ع) با تأکید بر محور انسان شناسی و دلالتهای تربیتی آن در آموزش از راه دور شامل 5 فصل می باشد.فصل اول کلیات تحقیق شامل: واژگان کلیدی، بیان مسئله، اهمیت و ضرورت تحقیق، کاربردهای تحقیق،اهداف تحقیق که سوالات آن نیز با توجه به این اهداف طرح شده و عبارتنداز: تحلیل دیدگاه فلسفی امام علی نسبت به انسان بعنوان موضوع تربیت ، تحلیل دیدگاه تربیتی امام علی نسبت به انسان به عنوان موضوع تربیت ، تحلیل دیدگاه فلسفی تربیتی امام علی نسبت به نقش معلم در تعلیم و تربیت، تحلیل دیدگاه فلسفی تربیتی امام علی نسبت به نقش دانش آموز در تعلیم و تربیت، استخراج دلالتهای تربیتی آموزش از راه دور از دیدگاه امام علی،پژوهشگر در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل تک تک سوالها پرداخته و در پاسخ به سوال اول 3محور سرشت انسانی در نگاه امام علی ،انسان، موجودی دو بعدی ، مکانت و منزلت انسان آرمانی ،سوال دوم3 محوراهداف تربیت ، ابعاد تربیت از دیدگاه امام علی، روش‏هاى تربیت ، سوال سوم3 محور چه کسی می تواند مربی باشد؟، پیش نیازهاى روانشناختى و تربیتى براى برقرارى ارتباط درست با جوانان ، ویژگیهای روش آموزشی امام علی سوال چهارم 3 محور عقل و رشد سنى، اهداف تربیت، شیوه های تربیتمطرح می شود. ودر پاسخ به سوال پنجم2محور عدالت از دیدگاه امام علی ،آزادی تعلیم وتربیت برای همه اقشارو بدون محور مکان و زمان و ارتباط اینها با دیدگاه امام علی پرداخته شده است.و در فصل پنجم به نتیجه گیری در مورد این پنج سوال پرداخته شده فصل دوم هم مبانی نظری پژوهش و پیشینه تحقیق فصل سوم هم نوع و روش تحقیق که بنیادی و روش آن سنذی- تحلیلی است توضیح داده شده است

در این پژوهش محقق با مطرح ساختن موضوع:«بررسی روش های تربیت دینی و اخلاقی فرزندان از دیدگاه پیامبر اسلام6» و با استفاده از روش تحقیق توصیفی،تحلیلی از نوع مطالعه‌ی کتابخانه‌ای،با جامعه تحلیلی شامل تمام منابع مربوط به موضوع پژوهش و نمونه تحلیلی که محقق به لحاظ بضاعت علمی و نیز موقعیتی به آن دسترسی داشته و بیشترین استفاده را دراین پژوهش از آنها داشته به تبیین سوالات پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها پرداخته،بدین صورت که بعد از مرور مطالعاتی و بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهش و بر اساس تحلیل و تبیین داده‌های پژوهش،به ارائه پاسخی مناسب برای سوال های پژوهش اقدام نموده،ازجمله به بررسی اهداف،معانی و ویژگی‌های تربیت دینی و اخلاقی پرداخته و هر یک را بر اساس اصول پژوهشی دسته بندی کرده سپس با توجه به توصیف و تحلیل موضوع به استخراج اصول عمومی تربیت دینی و اخلاقی شامل: اصل کرامت و شرافت انسان،مساوات و برادری،اختیار و آزادی،توجه به ابعاد وجودی انسان،تفاوت های فردی،فطری بودن مفاهیم،سهولت،تدریج،صداقت و راستگویی،مداومت و محافظت،آگاهی بخشی و خلاقیت،اعتدال و میانه روی و اصل تعقّل پرداخته است. در ادامه فصل4 یافته های تحقیق در خصوص تربیت فرزندان به تجزیه و تحلیل و بررسی مباحث :محبت ذاتی فرزندان،محبت پیامبر ص به فرزندان،عدالت بین فرزندان،عوامل موثر در تربیت فرزند و...پرداخته و در ادامه به 5 روش عمومی تربیت فرزندان اشاره داشته است:1.راستی و صداقت2.تشویق و تحسین3.زدودن زمینه های تخلف4.پرهیز از عیب‌جویی5.پرهیز از تنبیه بدنی. در بخش دیگری از فصل یافته‌ها به تجزیه و تحلیل بحث تربیت اخلاقی پرداخته و روش‌های تربیت اخلاقی را به 5 دسته تقسیم نموده: 1.روش‌های زمینه‌ساز2. روشهای پرورش آگاهی و بصیرت اخلاقی3. روشهای پرورش تفکر اخلاقی4. روشهای پرورش گرایشها و عادتهای مطلوب اخلاقی5. روشهای اصلاح گرایشهای و عادتهای نامطلوب در بحث تربیت دینی نیز موارد ذیل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته: معانی دین و تربیت دینی، الگوی کلی تربیت دینی،ویژگی‌های تربیت دینی، اصول تربیت دینی،رویکردهای تربیت دینی، راه‌کارهای عملی و سازنده برای نیل به تربیت دینی،ساختار دین اسلام، تربیت اعتقادی تربیت عبادی و در بخش پایانی یافته ها به روش های تربیت دینی پرداخته است:1.روش الگویی2.روش محبت3.روش تکریم شخصیت4. روش موعظه و نصیحت5. روش ترغیب و ترهیب پرداخته است.ودر فصل پنجم به تجزیه و تحلیل سوال های پژوهشی و جواب آنها پرداخته است:1.روش تربیت فرزندان؟ 2.روش تربیت اخلاقی؟ 3.روش تربیت دینی؟نتیجه گیری : نتیجه که اینجانب به عنوان یک پژوهشگر از این تحقیق به طور قاطع می توانیم بیان کنیم اینکه روش پیامبر (ص) روش سراسر و سرشار از محبت و دلسوزی به انسانیت بود ، این انسان وارسته همه انسان ها را دوست می داشت ، به همه عشق می ورزید حتی دشمانش را دوست می داشت و برایشان دعای هدایت از پروردگارش طلب می کرد . حال اگر جامعه نمونه با تأسی از این بزرگ مرد تاریخ بشریت همین یک روش را در زندگی خود جاری کنند ، چه نتایجی به بار خواهد آورد ، بچه ای که با تمام وجود دوستش داشته باشیم ، عشقمان را از وی دریغ نداریم بلکه آن را در تمام لحظه ها ابزار نماییم ، چه آثاری به دنبال خواهد داشت ، براستی که عشق و محبت سنگ ها را نرم می کند تا چه رسد به دل آدمی . «از محبت خارها گل می شود»

در پژوهش حاضر با هدف مطالعه‌ انتقادی «تربیت‌معنوی» در دنیای معاصر، مفهوم «معنویت» با نظر به دو جهت‌گیریاصلی نسبت به آن (معنویت مبتنی بر دین و معنویت فارغ از دین) مورد بررسی قرار گرفت. آنگاهمفروضه‌ها، مبانی، اصول و روش‌های تربیت معنوی بر اساس دو جهت‌گیریمذکور مورد تحلیل قرار گرفت. در پایان ضمن نقد رویکردهای موجود، در باب مناسبات این دو رویکرد پیشنهادهایی ارائه شد.در جهت‌گیری دینی به «معنویت»، چهار رویکرد 1)روشنفکری دینی، 2)تجربه‌‌دینی، 3) ایمان‌گرایی و 4) الهیات پویشی بررسی و هر یک از حیث ساختاری و روشی مورد نقد قرار گرفت.در این بررسی نشان داده شد که معنادارپنداری و هدفمند دانستن هستی، انگیزه‌بخشی به انسان برای حرکت در مسیری بی‌نهایت، تلاش برای مجاب نمودن انسان درخصوص پیچیدگی هستی و عدم امکان فهم عقلانی همه امور، طاغوت‌ستیزی و دغدغه برای رهاسازی همه انسان‌ها و مثبت‌نگری به ذات انسان به منزله مهمترین نقاط قوت؛ و از بین رفتن تفکر انتقادی، تاکید بیش از حد بر نظام جزا و پاداش اخروی،عقلانی‌سازی‌های سطحی، ناکارآمدی عینی برخی اعمال دینی در زندگی جاری انسان‌ها، عدم تبیین سبک زندگی متناسب با شرایط انسان معاصر، عدم جذابیت در شیوه‌های دعوت و توجیه باورها برای انسان معاصر؛ به عنوان مهمترین نقاط ضعف این جهت‌گیریمحسوب می‌شوند. در جهت‌گیری فارغ از دین به «معنویت» پنج رویکرد 1)پذیرش دین به‌مثابه فرهنگ، 2)اخلاق‌گرایی 3)رویکرد تلفیقی، 4)رویکردهای تک‌بعدی‌نگر و 5) پذیرش هوش‌معنوی به‌عنوان استعداد پایه؛ بررسی و هر یک از حیث ساختاری و روشی مورد نقد قرار گرفت. در این بررسی نیز خاطر نشان شده است که در دسترس قرار دادن معنویت و امکان استفاده در زندگی جاری اینجا و اکنون، پرکردن خلاء معنویت، قالب‌های جذاب و تفکر مبتنی بر جهانی‌سازی به عنوان نقاط قوت؛‌ و احتمال انحراف رهبران، فردی‌سازی معنویت، احتمال سوء استفاده از پیروان، عدم امتداد معنادار حیات و ناکارآمدی تلفیق و تجمیع؛‌ به منزله مهمترین نقاط ضعف این جهت‌گیری قلمداد می‌شوند.در نهایت ضمن بررسی امکان ارتباط میان دو جهت‌گیری «دینی» و «فارغ از دین» به معنویت، چگونگی این ارتباط با توجه به دو عامل اثرگذار (نگاه عام و خاص به معنویت و سهم انسان در تحول خود) از دو منظر برون‌دینی و درون دینی مورد بررسی قرار گرفت و در هر مورد پیشنهادهایی ارائه شد. بنابراین تصریح شده است که از منظر برون دینی امکان ارتباط منوط به عبور از حدود شریعت در ادیان است و در نتیجه الگوی ارتباطعمودی برای تحقق این هدف پیشنهاد شد و از منظر درون‌دینی، ضمن پذیرش تفاوت در ماهیت و غایت این دو جهت‌گیری به «معنویت»، نشان داده شد کهتکنیک‌ها و قالب‌های مورد استفاده در معنویت‌های نوپدید می‌تواند به پویایی معنویت دینی کمک کند.

دعا و نیایش در کسب آرامش و تربیت روح و روان انسان اثر بسزایی دارد این پژوهش با بررسی اهمیت دعا و مبانی نظری میتنی بر احادیث ائمه اطهار (ع) به دنبال پاسخ سه پرسش زیر است: فلسفه دعا چیست ؟روشهای دعا کردن چیست ؟ دستاوردهای دعا چیست ؟ این پژوهش کیفی است که از روش تحلیلی و اسنادی استفاده شده است. جامعه آماری عبارت است از منبع دسته اول و دسته دوم به عنوان منابع روایی معتبر فقهای شیعه. نمونه گیری با بهره مندی از احادیث همین منابع در حوزه دعا بوده است. گردآوری اطلاعات در دو مرحله 1 - مطالعه کلی و اجمالی و 2 - مطالعه عمیق مقوله ها انجام شده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات بطور مستمر تحلیل و تفسیر خواهد شد. بررسی فلسفه دعا و روشهای دعا کردن در 4 بعد تربیت اقتصادی، معنوی، روحی - روانی و اقتصادی انجام شده که اثر دعا بر بعد تربیت روحی روانی بیشتر مشهود است.

روش اجراي پژوهش در این پایان‌نامه كتابخانه‌اي از نوع توصيفي- تحليلي است. در تفكر اسلامي، انسان در مقام جانشين خدا، خلافت الهي بر روي زمين را عهده‌دار است. براي كسب اين مقام لازم است از دوران كودكي و چه بسا قبل از آن، اقدام‌هاي لازم را به عمل آورد، تا انسان بر اساس فطرت خود كه خداشناس است بتواند راه درست و فطري خود را در پيش بگيرد. از آنجا كه دوران کودکی حساس ترین و سرنوشت ساز ترین دوره زندگی هر انسان است و شخصیت انسان و اساس خصوصیت های اخلاقی وی در ابتدای کودکی خصوصاً در سنین مقدماتی عمر پی ریزی می شود، بسي شايسته و ضروري است تا در اين دوران حساس زندگي نیازمندی های فطری و طبیعی کودکان به وسیله‌ی تقویت حس اخلاقی و دینی تقویت گردند تا کودکان به تدریج افرادی سالم و تندرست و از نظر روحی و روانی، شاداب و با نشاط به بار آیند. براي كسب اين منظور، از آنجا كه انسان ذاتاً حقيقت‌جو، کما‌ل‌خواه و زيباگراست و اين زيباگرايي در فطرت همه انسان‌ها از سوي خداوند متعال به وديعت نهاده شده است، مي‌توان با استفاده از زيباشناسي ديني بسیاری از گرایش‌های اخلاقی و دینی را در كودك پرورش داد و او را متوجه مکارم انسانی و ديني کرد. زیبایی در مفاهيم و تعاليم ديني بعنوان يك حقيقت زنده و ابدي است كه مي تواند خود بخود احساس فطري انسان را كه همانا حقيقت جوئي و عشق به كمال مطلق است شكوفا سازد. در زیبایی، انسان كشش پيدا مي كند و شوق درونيش شكفته مي شود، به وجد مي آيد و لحظات جذبه را فرا مي‌گيرد. در چنين شرايطي بهترين فرصت براي تربيت ديني حاصل مي شود، زيرا دين جوئي و زيباخواهي امري فطري است و ايمان جلوه اي از زیبایی و زیبایی معنوي جلوه اي از ايمان است. به منظور نيل به اين هدف يعني تربيت كودك با رويكرد زيبايي شناسي اسلامي ميتوان از راهكارهايي چون: "استفاده از جملات، اشعار، متون و نثر های زیبا برای انتقال مفاهیم دینی به کودک، استفاده از قاعده مجاورت برای مفاهیم دینی، استفاده از زیبایی های آیات قرآن، انتقال مفاهیم با استفاده از زبان دعا، برخورد مناسب در موقعیت های مختلف مذهبی براي بهره مندي كودك از زيبايي معنوي آن موقعيت"، بهره برد.

هدف از این پژوهش تعیین ویژگی‌های انسان تربیت شده در نهج‌البلاغه با روش توصیفی- تحلیلی است. چارچوب نظری که مبنای این کار قرار گرفته است انسان را برآمده از رابطه‌هایی می‌داند که فرد با خدا، خود و دیگران برقرار می‌کند. بر این اساس هستی‌شناسی خداباورانه، انسان‌شناسی خداباورانه و خود‌شناسی خداباورانه مورد بحث قرار می‌گیرند. هستی شناسی خداباورانه به این معناست که نظام هستی و همه‌ی موجودات آن، مخلوق خداوند هستند و رحمت و لطف بیکران او، شامل همه‌ی موجودات می‌شود. رابطه خدا با مخلوقاتش به گونه‌ای است که آنی هم از آنها غافل نیست و بی‌عنایت او هیچ موجودی قادر به ادامه حیات نمی‌باشد. بر اساس انسان‌شناسی خداباورانه شناخت درست انسان در پرتو اعتقاد به وجود خداوند امکان‌پذیر است. خودشناسی خداباورانه نیز شناخت خود را در پرتو اعتقاد به وجود خداوند و نوع رابطه‌ای که میان آن دو برقرار است می‌داند. در این چارچوب با رجوع به نهج‌البلاغه و سخنان علی (ع) به معرفی انسان تربیت شده پرداخته شد. اولین ویژگی انسان تربیت شده داشتن نگاه توحیدی است. سایر ویژگیها شامل موارد ذیل می‌باشد: هدفداری، اجتماعی بودن، متعهد و مسوول بودن، متفکر و معقول بودن دارای تقوای الهی بودن، مالکیت بر خویشتن، پرهیز از خود‌پسندی، عدل و حق‌گرایی، متهم کردن نفس، بیمناک بودن از ستایش دیگران، کرامت نفس، گوش سپردن به دانش، مقدم داشتن اطاعت خداوندی بر همه چیز، بلند همت بودن، دارای خوف و رجاء بودن و.... می باشد

شناخت شناسی یکی از موضوعهای بسیار مهم در مبحث فلسفه است که فعالیّت تربیتی با توجه به آن و سایر ابعاد فلسفه انجام می‌گیرد، برای دست‌یابی به چگونگی شناخت لازم است که دیدگاه صاحبنظران مورد بازکاوی قرار گیرد، یکی از این اندیشمندان مولاناست که صاحب اندیشه و منابع معتبری در این خصوص است این مهم مرا علاقمند کرد تا شناخت شناسی از دیدگاه مولانا را مورد بررسی قرار دهم و استلزامات تربیتی مربوط به آن را استخراج کنم.روش پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و اطلاعات مربوط به اهداف پژوهش از آثار مولوی استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این بررسی یافته‌ها گویای این موضوع است که مولانا در زمینه چگونگی شناخت با توجه به خصوصیات انسان مورد نظر خود مطالب مهمی ارائه نموده است. در این تحقیق پس از مبحث شناخت شناسی، شناخت جایگاه علم و آگاهی و اقسام علم از دیدگاه مولوی مورد بحث قرار گرفته وهمچنین در قسمت معرفت شناسی، ابزار ،منابع و موانع شناخت مورد بررسی قرار گرفته و همچنین در قسمت استلزامات تربیتی از دیدگاه مولوی نیز مقام و منزلت معلّم روش‌های آموزشی و محتواهای آموزشی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در پایان نیز نتیجه‌گیری و پیشنهادات نگارنده مطرح شده است.

در بخش نخست از کلیات و مفهوم‌شناسی بحث شده مانند واژه‌های مسوولیت، اجتماع و انسان. در بخش دوم، جایگاه وظیفه‌ی عظیم انسان و گستره‌ی مسوولیت‌های او تبیین گشته است، هم‌چنین انواع مسئولیت‌ها و این که در برابر چه کسانی مسوولیت دارد نیز مورد بحث قرار گرفته است.در ادامه از قلمرو مسئولیت انسان بحث می‌شود که این مسولیت در برگیرنده‌ی محیط‌های خانواده، تحصیل، کار و ... می‌باشد. در بخش آخر رساله که گسترده‌ترین و حجیم‌ترین بخش رساله‌هاست ابعاد مسئولیت انسان مدنظر بوده و در این رابطه مباحث مفصلی مطرح گشته است. در این بخش، طی فصولی به بررسی پنج بعد مسئولیت انسان پرداخته شده است که این ابعاد عبارتند از فرهنگی، سیاسی-اجتماعی، اقتصادی، دفاعی و بهداشت و محیط زیست. در خلال بحث از این ابعاد روشن می شود که انسان در برابر والدین اقارب، دولت و حاکم و رهبر وظایف به عهده دارد که باید رعایت نماید و همچنین در مورد تعلیم و تربیت دیگران و بالخصوص اولاد و شاگردان- در محدوده تحصیل و نیز در اداره‌ی مملکت و حکومت‌داری و رفاه و امنیت مملکت و دفاع و پاسبانی از سرحدات کشور و مقابله با تهاجمات دشمنان اسلام و بیگانگان وظایفی وجود دارد که کوتاهی از آن عواقب دنیوی و اخروی ناگواری دارد؛ و باید به خوبی انجام وظیفه گردد. و نیز در رابطه با مسئله‌ی بهداشت، و حفظ محیط زیست تکالیفی بر عهده‌ی انسان هست، که رعایت آن آثار بسیار مثبتی در زندگی فردی و اجتماعی انسان می‌گذارد و زندگی را گوارا و دوست‌داشتنی می‌سازد و متقابلا عدم رعایت آن باعث بروز خطرات جدی برای زندگی انسان خواهد بود. و در کل هرگاه افراد جامعه، به وظایف خود-در همه‌ی ابعاد- خوب عمل نمایند دارای جامعه‌ای آباد، معتدل، آرام، دارای رفاه، آسایش، و اعتدال خواهد بود. و در آخرت نیز از جایگاه رفیع ابدی بهره‌مند خواهند گشت.