جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعلیم و تربیت همواره از دغدغه‌های بزرگ بشر بوده و عالمان این عرصه درصدد تعیین خط مشی تربیتی برای جوامع بشری بوده‌اند. در این میان ادیان الهی نیز برای هدایت و تربیت انسان ارائه‌ی طریق کرده‌ و فطرت پاک انسانی را مخاطب خود قرار داده‌اند و اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، برای این منظور برنامه‌ای خاص و فراگیر دارد و با ارائه‌ی الگوی حسنه : پیامبر اکرم ( ص ) سرمایه‌ای گرانقدر در اختیار جوامع بشری قرار داده است که مطالعه و بررسی سیره‌ی نبوی می‌تواند ما را به تبیین نظام تربیتی استواری برساند.این پژوهش با هدف : " تبیین نظام تربیتی بر اساس سیره‌ی نظری و عملی پیامبر ( ص ) " درصدد پاسخ گویی به این سوالات برآمده است.1- مبانی فلسفی و نظری نظام تربیتی مبتنی بر سیره‌ی حضرت رسول ( ص ) چیست؟2- اصول تربیت از نظر حضرت رسول اکرم ( ص ) چه می‌باشد؟3- بر اساس مبانی تربیتی رسول اکرم ( ص ) چه اهداف و روش هایی برای تبیین نظام تربیتی می‌توان تعیین نمود؟4- الگوی تربیتی حضرت رسول اکرم ( ص ) دارای چه شاخص هایی می‌باشد؟ـ روش پژوهش حاضر تحلیلی ـ توصیفی از نوع تحقیقات کیفی می‌باشد که از طریق مطالعه‌ی کتب و منابع موجود به تحلیل اطلاعات جمع آوری شده پرداخته است و به بررسی مبانی، اصول و اهداف تربیتی برآمده از سیره‌ی نبی می‌پردازد : مبانی و اصول تربیت نبوی از قرآن سرچشمه گرفته، بر کرامت انسان و فطرت پاک او ـ اصل توحید و معاد استوار شده است و می‌خواهد که با تزکیه‌ی نفس او را به مقام قرب الهی رسانده و با اجرای عدالت اجتماعی زندگی مادی و معنوی او را تأمین سازد. و در راستای ارائه الگوی برتر و پاسخگو به نیازهای جامعه، جامع‌ترین راهکار را در اختیار ما قرار دهد.

این پایان نامه با هدف بیان شیوه های تنبیه و تشویق در قرآن به نگارش درآمده و مشتمل بر این مباحث است: تعریف تشویق و تنبیه، جایگاه و ضرورت آنها، شیوه های تنبیه و تشویق از دیدگاه قرآن، پیامد مثبت و منفی اعمال، بیان الگوها، توجه به امور متعارف و غیر متعارف، شخصیت افراد، وعده دادن به خیر و شر، توصیف حقیقت عمل.

تربیت اخلاقى، چگونگى به کارگیرى و پرورش استعدادها و قواى درونى، براى توسعه و تثبیت صفات و رفتارهاى پسندیده اخلاقى و نیل به فضائل عالى اخلاقى و دورى از رذیلت ها و نابود کردن آنها است. برای تکامل تربیتی و اخلاقی به چند چیز نیاز است ، ابتدا باید اصولی ثابت و مورد قبول، داشت ، سپس اهداف تربیتی را معین کرد و بعد از آن نوبت به اصلی ترین مرحله یعنی تعیین روشهای تربیتی می رسد. اصل تربیتی ، قاعده ای کلی است که به عنوان راهنمای عمل در تمام سیر تربیت اخلاقی مورد استفاده قرار می گیرد و هدف ، نقطه ای است که تلاشهای ما برای رسیدن به آن معطوف است و روشهاى تربیتى نیز شیوه‏ها و رفتارهایى است که مربّى جهت تحقق بخشیدن به اهداف تربیتى، به کار مى‏بندد.برخی از اصول مهم تربیتی مطرح شده در قرآن عبارتند از: اصل کرامت ، اصل اعتدال، اصل تسهیل، اصل تعقل و اصل استمرار ، اهداف تربیتی و اخلاقی قرآن به دو دسته قابل تقسیم می باشد : 1 . هدف غایی، 2 . اهداف واسطه ای که اهداف واسطه ای خود به سه قسمت تقسیم می شوند : اصلاح رابطه انسان با خدا،اصلاح رابطه انسان با خود ، اصلاح رابطه انسان با دیگران. و برخی از مهمترین روشهای تربیتی مطرح شده در قرآن عبارتند از :روش الگودهی ، روش موعظه ، روش انذار و تبشیر، روش تشویق و تنبیه ، روش حسن خلق.

تحقیق و بررسی روش های تربیتی، از جمله مباحث در حوزه تعلیم و تربیت اسلامی است و قرآن در جایگاه بزرگ ترین و مهم ترین منبع مطالعات این حوزه و دارای نکاتی عمیق و ظریف، همیشه و بویژه در عصر حاضر مورد توجّه اهل دانش، به خصوص مربیان و صاحب نظران تعلیم و تربیت اسلامی است. رساله حاضر می کوشد تا ناگفته هایی را درباره روش های تربیتی انذار و تبشیر که شایع ترین و به تعبیری نافذترین روش های تربیتی است و در قرآن به آن سفارش شده بیان کند. مفهوم شناسی و تعاریف اصطلاحات، مقایسه اجمالی این روش ها با روش های تشویق و تنبیه، تبیین و توضیح مبانی انسان شناختی این روش های تربیتی و نیز شیوه های خاصّی که انبیا در جهت انذار و بشارت امّت ها به کار می برده اند، از جمله مباحثی است که در فصول گوناگون رساله به آن پرداخته شده است.

ارزیابی روش های تشویق و تنبیه و اثرات مثبت آن ها در امر تعلیم و تربیت از دیدگاه قرآن و سنت است. نویسنده با اختصاص دو بخش مجزا به دو موضوع تشویق و تنبیه به عنوان دو ابزار و تدبیر تربیتی، به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی آن ها، ضرورت آن ها از نظر دانشمندان علم تعلیم و تربیت و نیز از نظر قرآن و سنت، روش های آن ها، کاربرد آن ها در قرآن و سنت، اثرات مثبت آن ها، و گونه هایی از آن ها در سیره عملی حضرات معصومین (ع) پرداخته است.

بى شک، ارزش هاى دینى زمینه ساز تعالى و سعادت دنیوى و اخروى انسان ها مى باشند. انتقال و آموزش این ارزش ها به نسل هاى امروز و آینده از دغدغه هاى مهم جوامع دینى است. نهاد آموزش و پرورش از مهم ترین نهادهایى است که در انتقال ارزش ها نقش مهم و اساسى را بر عهده دارد. نتایج پژوهش، که بر پایه مطالعات اسنادى و به روش توصیفى تحلیلى است، نشان داد: با توجه به ویژگى هاى روحى و روانى کودکان، باید به پرورش جنبه هاى شناختى، رفتارى و عاطفى کودکان پرداخت و بر این اساس نیز انگیزه متربیان را به یادگیرى آموزه هاى دینى و انجام آن برانگیخت. استفاده از زبان داستان، قصه، تمثیل و بهره گیرى از روش پرسش و پاسخ، تمرین و تکرار، تشویق و غیره از کارآمدترین روش ها در انتقال و توسعه ارزش ها مى باشد.

یکى از عمده ترین نیازهاى بشر امروز دستیابى به عدالت اجتماعى است. عدالت اجتماعى به عنوان یک ارزشى که مورد پذیرش همه جوامع و ملل بوده و هست، همچون هر ارزش دیگرى مى تواند مورد تربیت و انتقال از نسلى به نسل دیگر قرار گیرد. هدف این پژوهش، بررسى اسنادى برخى متون دینى اسلام به منظور کشف روش هایى است که در دین اسلام براى تربیت عدالت اجتماعى به کار رفته است. این روش ها را با توجه به ناظر بودن آنها به ابعاد سه گانه اعمال انسان، یعنى شناخت، انگیزه و رفتار، مى توان در سه بخش کلى تقسیم نمود: روش هاى تربیت عدالت اجتماعى که ناظر به ایجاد یا تقویت شناخت در فراگیر هستند؛ یعنى روش هاى آگاهى بخشى، موعظه و نصیحت، عبرت دهى و تمثیل. روش هاى ناظر به ایجاد یا تقویت انگیزه در فراگیر نیز عبارتند از: روش هاى تشویق و تنبیه، تبشیر و انذار، الگودهى، محبت و انگیزه بخشى. امر به معروف و نهى از منکر و نیایش را نیز مى توان به عنوان روش هاى ناظر به رفتار برشمرد.

در این مقاله به طور مختصر روش ها و استراتژی هایی که معلمان می توانند برای تشویق و ایجاد انگیزه در شاگردان از آن ها استفاده نمایند شرح داده شده است همان طور که دورنی (116-2001) اشاره می کند «مهارت استاد در انگیزه بخشی به شاگردان باید به عنوان عنصر اصلی اهداف آموزش در نظر گرفته شود.» اگر چه تاکنون مقادیر زیادی راهنمای تدریس که بر محور آموزش استوار است چاپ و منتشر شده است، اما آن ها در عمل راهنمای سودمند و مفیدی نیستند. بنابراین هدف اصلی ما در این جا تکیه بر روش ها و استراتژی هایی است که آموزش زبان خارجی را بهبود می بخشد.

برای رساندن پیام الهی، اولین و اصلی ترین هدف پیامبران، به ویژه نبی مکرم اسلام(ص) تبلیغ بوده است. مقاله حاضر می کوشد به این سؤال پاسخ دهد که چگونه پیامبر(ص) توانست در فرصتی محدود و با امکاناتی ناچیز، چنان تحولی در مردم به وجود آورد که بعد از مدتی جامعه ای کاملاً متفاوت با آنچه پیش از آن بوده به وجود آید؟ فرضیه مورد آزمون این است که نبی اکرم(ص) با استفاده از راه کارهای خاص تبلیغی مبتنی بر رویکرد پیامبرانه، مخاطب خود را قلوب و دل های مردم قرار داد و توانست به این مهم نایل شود. مقاله با دلایل و استنادات و با رویکرد توصیفی به اثبات این فرضیه می پردازد.

پژوهش حاضر به بررسی نقش تربیتی تشویق و تنبیه از منظرحضرت علی(سلام‌الله‌علیه) می‌پردازد. از اینرو ابتدا به ذکر تعاریفی از یادگیری، آموزش، تربیت پرداخته سپس بحث در مورد تقویت مثبت(تشویق)، تقویت منفی، تنبیه انسان می‌شود و پیشینه‌ی تاریخی تشویق و تنبیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. به اعتقاد بسیاری از روان‌شناسان تربیتی، تشویق و پاداش از مهم‌ترین انگیزه‌های پیشبرد تعلیم و تربیت به شمار می رود چه گوهر وجود آدمی و حقیقت ملکوتی او جز با تربیتی حقیقی شکوفا نمی‌شود و اگر انسان با تربیتی الهی به سوی حقیقت خویش سیر نکند، در مرتبه طبیعت خود متوقف می‌ماند و در سراشیبی نفسانیت فرو می‌غلطد و موجودی تباهگر و خونریز می‌شود و در این راه ابزار و روش‌های تشویق و تنبیه کارساز است. در بحث مبانی نظری با ذکر مقدمه به طرح بحث در دوبخش مبانی، اصول و روش‌های تربیت از دیدگاه حضرت علی(سلام‌الله‌علیه) و رابطه مبانی و اصول و روش‌های تربیت و عوامل موثر در تربیت پرداخته شده است بدلیل این‌که هیچ حرکت تربیتی بدون شناختی درست از انسان و مقصد تربیت و راه رفتن به سوی این مقصد و عوامل موثر در این راه ممکن و میسر نیست. تا حقیقت انسان تبیین نشود و ندانیم که انسان چگونه موجودی است، ملکی است یا ملکوتی، نمی‌توانیم برای تربیت او و جامعه انسانی برنامه-ریزی و اقدام کنیم. پس از شناخت انسان و حقیقت او به اهداف تربیت پرداخته شده است تا مشخص گردد که انسان با چنین حقیقتی به کدام سوی باید روی کند و غایت تربیت او چیست و با وصول به کدام اهداف کلی می‌تواند به سوی این غایت سیر کند. سپس شناخت فطرت مطرح شده است‌که فطرت آدمی آن بستر است‌که وصول به این، اهداف و غایت تربیت را میسر می‌سازد. اما این‌که چرا همگان به سوی این غایت نمی‌روند و آنچه باید در ایشان محقق نمی‌شود، به سبب عواملی درونی و بیرونی است‌که با عنوان عوامل موثر در تربیت بحث شده است. تا پیچیدگی فرایند تربیت روشن گردد لذا در این بحث، اصولی از اصول تربیت مطرح شده است‌که بدانیم برای سیر به سوی اهداف بحث شده با شناختی که از انسان و فطرت او و عوامل موثر در تربیت او داریم، هر حرکت و فعل تربیتی را بر کدام ستون‌ها بنا کنیم تا حرکت و فعلی مطلوب باشد. همچنین روش-هایی از روش‌های تربیت آمده است‌که با بهره گرفتن از آن‌ها در موارد و مواقع مناسب، بتوان راهی را که در تربیت ترسیم شده است به بهترین وجه دنبال کرد. علاوه بر این با طرح دیدگاه‌های معاصر و دیدگاه حضرت علی(سلام‌الله‌علیه) در مورد تشویق و تنبیه به بیان ضرورت تشویق و تنبیه، آداب، التزام به موضوع تشویق و تنبیه، رعایت اعتدال و میانه‌روی، رعایت عدالت و انصاف، رعایت تناسب و سنخیت، تعلق تشویق و تنبیه به عمل، پرهیز از افراط و تفریط و نداشتن اغراض شخصی پرداخته شده است و با توجه به نقش تربیتی تشویق و تنبیه در سیره حضرت علی(سلام‌الله‌علیه) در دو محور کلامی و رفتاری، به حوزه های کاربردی تشویق و تنبیه انسان پرداخته شده است. روش کار بصورت توصیفی، تحلیلی بوده به این صورت که ابتدا با توجه به مطالعات مروری از منابع مربوطه، دیدگاه‌های حضرت استخراج شده وسپس با یک استنباط ذهنی از برداشته ها به نقش تربیتی تشویق وتنبیه از دیدگاه حضرت علی (سلام‌الله‌علیه) رسیده است. نتایج نشان می‌دهد که تشویق وتنبیه در یک افق الهی می‌تواند در شکوفایی ابعاد وجود آدمی موثر وکارساز باشد