جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه‌های ابن‌عربی درباره «وحدت وجود» و به‌ویژه در عبارت «سبحان من اظهر الاشیاء و هو عینها» مخالفت‌های وسیعی را برانگیخت که مشهورترین آنها در نامه علاءالدوله سمنانی به عبدالرزاق کاشانی متبلور گشت. این مخالفت‌ها به پیدایش نظریه «وحدت شهود» علاءالدوله سمنانی در مقابل وحدت وجود انجامید و توسط میر سیدعلی همدانی (شاگرد نامدار علاءالدوله) و بزرگانی مانند سیدمحمد گیسودراز و شیخ‌‌احمد سرهندی در شبه‌قاره هند رواج یافت.

نظریه وحدت وجود یکی از اندیشه‌های اساسی عارفان مسلمان است که از سده‌های نخستین شکل‌گیری تصوف و عرفان اسلامی در بیان و نوشته‌های ایشان به آن اشاره شده است. با ظهور ابن‌عربی در قرن هفتم هجری این نظریه از تحلیل‌ها و تبیین‌های دقیق و منسجم تری برخوردار شد و بن‌مایه اصلی مکتب عرفانی وی را تشکیل داد. پس از ابن‌عربی، قونوی و دیگر شارحان اندیشه‌های وی به تثبیت و تحلیل عقلانی نظریه وحدت وجود پرداختند. تا جایی که دیدگاه ابن‌عربی میان مشایخ تصوف و عرفان مقبولیت فراگیری پیدا نمود. در این میان شیخ علاءالدوله سمنانی(م736 ق) و سید محمد گیسودراز(م825 ق) و شیخ احمد سَرهِندی (م 1034 ق) از مشایخ تأثیرگذار خراسان و شبه قاره هند مقابله جدی با وحدت وجود ابن‌عربی نموده‌اند. انتقادات ایشان ناظر به: 1ـ استعمال قید اطلاق بر وجود خداوند 2ـ یکی دانستن حق و خلق 3ـ متصف شدن خداوند به صفات مذموم 4ـ حلول و اتحاد حق با خلق و 5ـ قرب، معیت، سریان و احاطه ذاتی حق نسبت به عالم می‌باشد. سمنانی و به پیروی وی، گیسودراز و سرهندی از طرفداران نظریه وحدت شهود در مقابل وحدت وجود می‌باشند. در پژوهش حاضر پس از تبیین نظریه وحدت وجود با توجه به آثار ابن‌عربی و شارحان مکتبش و نیز بیان آراء وجودشناسی و انتقادات سمنانی و گیسودراز و سرهندی، در مقام تحلیل و نقد انتقادات، این نتیجه حاصل شده که ایرادات ایشان برخاسته از 1ـ شرایط فرهنگی و اجتماعی زمانه و در نتیجه تفکیک اعتقادات دین اسلام از هندوئیسم و بودیسم بوده است. همچنین2ـ عدم وصول به عمق کلام ابن‌عربی در اطلاق مقسمی وجود و3ـ خلط میان اعتبارات وجود (قسمی و مقسمی)4ـفضای تنزیهی حاکم بر نظام وجودشناسی سه عارف فوق الذکر از مواردی است که در مقام تحلیل و بررسی مورد توجه قرار گرفته است.

چکیده بررسی های دیدگاه هانری کربن که در این رساله به صورت کتابخانه ای جمع آوری و تحلیل ، تطبیقی آن بر اساس دیدگاه علامه بیان شده است . رکن اصلی دین اسلام بخصوص تشیع ولایت است . آموزه ولایت در منظومه فکری شیعه، شاهد تفاسیر مختلف و متنوعی بوده است. هر اندیشمندی به فراخور نظام دانایی خویش، آن را تبیین کرده و این تبیین‌ در دسته عمده فلسفی، عرفانی، کلامی و حدیثی قابل طبقه‌بندی است. پوشیده نیست که برخی از دیدگاه‌ها از دو یا چند دستگاه مفهومی بهره جسته و نظریه خویش را سامان داده است. چنین نگرشی، شیوه‌های دیگری را تولید کرده و افق‌ تازه‌تری را گشوده است. گاه نقطه عزیمت یک متفکر احادیث بوده، ولی در مقام تبیین و توجیه، از دستگاه عرفانی بهره جسته است. بازشناسی مقوله «ولایت»، بازشناسی عرفان و عارفان کامل و بازشناسی «توحید ناب»، اعمّ از توحید معرفتی و توحید شهودی است؛ چه این‌که موحِّد ناب و کامل نیز در «ولایت‌شناسی» تجلّی ‌یابد. یکی از دانشمندانی که توانست بسیار خوب تجلّی ولایت را فهم کند؛ هانری کربن دانشمند فرانسوی است . وی بر خلاف بسیاری از مستشرقان که با مطالعات اندک و بر اساس ظن و گمان به نوشتن درباره فرهنگ شرقی و اسلامی پرداخته‌اند، با مطالعات دقیق و گسترده درباره تمدن اسلامی و به ویژه فرهنگ اسلامی قلم زده است. مطالعه آثار کربن خود گویا است که وی تا چه حدّ در زمینه فرهنگ اسلامی مطّلع بوده است، به طوری که انسان با مطالعه آثارش و تطبیق دادن تألیفات او با آثار دیگر خاورشناسان خواهد فهمید که کمتر محققی از خاورشناسان در جامعیت و عمق فکری به پای او می‌رسد. بررسی آراء کربن و تطبیق آن با دیدگاه علامه طباطبایی باعث می‌شود که آموزه ولایت در منظومه فکری تشیع به بهترین صورت درک شود .

جهت مشاهده فیلم مناظره در آپارات به آدرس های داده شده در یادداشت مراجعه کنید.

در فقه و عرفان سنتی، آزادی و عدالت به مفوم دوران کنونی ما غایب هستند. از سوی دیگر آزادی در دنیای مدرن، عدالت را زیر پا گذارده و عدالت بدون آزادی هم انسان‌ها را به گله تبدیل می‌کند. بُعد سومی که شریعتی برای آشتیِ آزادی و عدالت تعریف می‌کند عرفان است اما بسا که مخاطب امروزی شریعتی تلقی‌اش از عرفان شریعتی همان عرفان سنتی باشد. در این سخنرانی اشاره‌ای گذرا شده است به تفاوت عرفان سنتی با عرفانی که شریعتی از آن سخن می‌گوید این سخنرانی به‌مناسبت چهل و دومین سالگرد هجرت شریعتی(98/3/30) در مشهد ایراد شده است.

این نشست بدون حضور مخاطب و در صفحه اینستاگرام مرکز فرهنگی شهرکتاب به آدرس ketabofarhang@ بصورت زنده پخش شد. لازم بذکر است کلیه نشست‌ها و درس‌گفتارهای مرکز فرهنگی شهرکتاب بدون حضور مخاطب و بصورت مجازی برگزار می‌شود.

این نشست بدون حضور مخاطب و در صفحه اینستاگرام مرکز فرهنگی شهرکتاب به آدرس ketabofarhang@ بصورت زنده پخش شد. لازم بذکر است کلیه نشست‌ها و درس‌گفتارهای مرکز فرهنگی شهرکتاب بدون حضور مخاطب و بصورت مجازی برگزار می‌شود.

این پایان‌نامه، عهده‌دار بررسی موضوع ولایت در مثنوی و مکتب عرفانی مولوی است. در این رساله، مبانی عرفانی ولایت و عوامل تحقق آن در انسان از دیدگاه مولوی، و نیز اوصاف اولیای الهی تبیین، و جهان‌بینی ولایی مولوی به نحو نظام‌مندی ارایه شده-است. نگارنده در این اثر تلاش کرده است با مطالعه حکایات مثنوی و بهره‌گیری از شروح متعدّد عرفانی و ادبی مثنوی، ره یافت عرفانی مولوی در موضوع ولایت را بررسی کند و با توجّه به مقام‌ها و منازل سلوک که در آثار عرفانی مشهور منعکس است، آموزه‌های مکتب عرفانی مولوی به سالکان طریق ولایت را از ابیات مثنوی استخراج کند. آنچه از این تلاش به دست آمد، وقوف بر این امر است که ولایت از نگاه مولوی، تقرب به خداوند، با فنا شدن انسان از خود و نیل به مقام تولد ثانی است و به این مهم از طریق سلوک می‌توان رسید که سه عنصر اصلی آن «عشق»، «جذبه» و «مرشد» است. همچنین اصلی‌ترین محور هستی و حقیقت پدیده‌ها، ولایت است و هستی از مسیر ولی به عالم سرایت می‌کند. از این رو هر امری که در مثنوی بدان توجه شده، از شوون حیات معنوی انسان تا جنبه‌های باطنی عالم، بعدی از ابعاد ولایت است و به جرات می‌توان مثنوی را کتاب « منطق منظوم ولایت » نامید.

نگرش تاریخی آن‌جایی رقم می‌خورد که امور و مفاهیم نه به صورت مطلق که در همه زمان‌ها و همه مکان‌ها به یک منوال حاضر باشند و فهمیده شوند بلکه در وضعی که مقتضیِ دوره و زمانه خویش بوده‌اند به فهم می‌‌آیند و لازمه این سخن آن است که امور و مفاهیمِ هر دوره و زمانه‌ای را باید از زنگارهای وضع اکنونیِ خود، به نحوی که اکنون امور را درک می‌کنیم، زدوده تا بتوانیم آن‌ها را به همان نحو که بوده‌اند(بی‌آنکه غبار و حجابِ وضع ما فراگرفته باشدشان) درک کنیم. محمدعلی امیرمعزی در چنین بستری است که مواجهه و فهمش در نسبت با تشیع ممکن می‌شود. اقتضای روش او منابع کهن روایی شیعه را مورد توجه قرار می‌دهد به نحوی که شیعه را نه صرفا از دالان‌های صور گونه‌گونِ کلامی، فقهی، حکمی و یا مشارب عدیده عرفانی که ممکن است محجوب به حجبِ بُعد زمانه و مقتضیات برهه‌های تاریخی شده باشند بلکه از آنچه اقوال و احادیث ائمه بازگو کرده‌اند می‌یابیم. امام معصوم یا مرشد و راهبرِ شیعیان که واجد دو شان وجودی-باطنی و تعیّن تاریخی که در برهه‌ای حیات داشته است، نقطه‌ی کانونی قلمداد شده که تمامی امور و مفاهیم شیعی با او معنا می‌یابند یعنی معنای امام، محور جمیع باورها و افعال و نگاه انسان شیعی است. شیعه در نسبت با امام معصوم است که خود را یافته و بازگو می‌نماید. آنچه واجد اهمیت است نزدیک شدن به درکی است که خود ائمه شیعه از خود بازگو کرده و آن‌ را می‌توان در منابع کهن حدیثی شیعه که قریب‌ترین فاصله را با غیبت امامان داشته‌اند( که آغازِ تحمیلِ مقتضیات تاریخی بر درک از معنای امام و نسبت وجودی با اوست) یافت. گرچه این معنای نخستین از شیعه، کمتر حجاب فهمِ ادوار و مقتضیات آن را به خود گرفته اما در تطورات تاریخی و مابین فرق و مشارب گونه‌گون کلامی، فقهی، عرفانی و حکمیِ شیعه مضمحل نشده البته که تغییرات بعضا اساسی نسبت به وضع اصیلش یافته است.