جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب «تاریخ الشیعة و عقیدتهم» اثر آيت الله جعفر سبحاني تبريزي مي باشد که به بررسی تاریخ شیعه و عقاید این فرقه می پردازد. مولف در فصول اولیه به بررسی مبدأ شیعه و اعصار گوناگون تاریخی همانند دوره اموی و عباسی که شیعه در آن زمان ها فعالیت داشته است می پردازد و مباحثی همانند بررسی شخصیت عبدالله بن سبا را از نظر می گذراند. وی در این فصول مختصری از زندگی ائمه اثنی عشری را بیان کرده و در زمینه بحث مهدویت و پاسخ به سوالات و شبهات مربوط به آن قلم می زند. در سایر فصول نیز به فرقه هایی که بین فرقه شیعه و سایر فرق اسلامی وجود دارد اشاره کرده و همچنین بحث های مفصلی حول محور اعتقادات شیعی بحث کرده و در پاسخ گویی به شبهاتی که در زمینه اصول و فروع بر این فرقه وارد شده است می کوشد.

کتاب «این است آیین ما» ترجمه یکی از آثار کلامی مرحوم کاشف الغطاء از علمای شیعی توسط آیت الله ناصر مکارم شیرازی است. مرحوم کاشف الغطاء در این اثر سعی کرده است تا به معرفی عقاید شیعه پرداخته و به شبهات و اتهاماتی که بر این فرقه از جانب مخالفان وارد می شود پاسخ گوید. این کتاب در چند بخش تنطیم شده است. در بخش اول به مباحث تاریخی و چگونگی پیدایش و گسترش تشیع پرداخته شده و در بخش دوم اصول اعتقادی شیعه اعم از توحید، نبوت، امامت، عدل و معاد شرح داده شده است. در بخش سوم اعتقادات شیعه پیرامون فروع دین مطرح می شود و به سوالات و شبهاتی که در این مسائل مطرح گشته است پاسخ می گوید.

کتاب «کلام، عرفان، حکمت عملی» تالیف شهید مرتضی مطهری است. این کتاب جلد دوم از مجموعه «کلیات علوم اسلامی» است که در اصل تقریرات درسهای استاد شهید برای دانشجویان سالهای اول و دوم دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران بوده است و مشتمل بر سه بخش ِ کلام، عرفان و حکمت عملی می باشد: 1-کلام: یکی از علوم اسلامی، علم کلام است. علم کلام علمی است که درباره عقائد اسلامی، یعنی آنچه از نظر اسلام باید بدان معتقد بود و ایمان داشت بحث می کند، به این نحو که آنها را توضیح می دهد و درباره آنها استدلال می کند و از آنها دفاع می کند. 2-عرفان:یکی از علومی که در دامن فرهنگ اسلامی زاده شد و رشد یافت و تکامل پیدا کرد علم عرفان است. درباره عرفان از دو جنبه می توان بحث و تحقیق کرد: یکی از جنبه اجتماعی، و دیگر از جنبه فرهنگی. 3-حکمت عملی:حکمت و یا فلسفه را از قدیم به دو بخش تقسیم کرده اند: حکمت نظری و حکمت عملی، حکمت عملی عبارت است از علم به تکالیف و وظایف انسان، یعنی چنین فرض شده که انسان یک سلسله تکالیف و وظایف دارد، نه از ناحیه قانون -اعم از قانون الهی یا بشری- که آن داستان دیگری است، بلکه از ناحیه خرد محض آدمی برسی می شود.

«تاويل الدعائم»، نوشته ابوحنيفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَيُّون تميمى مغربى، كه به زبان عربى نوشته است. ابن حيون، از دانشمندان قرن چهارم و از فقهاى بزرگ اسماعيليه مى‌ باشد. اين كتاب از مصادر رئيسى و مهم نزد فاطميين مى‌ باشد. كتاب با مقدمه‌ اى از آقاى محمدحسن اعظمى شروع مى‌ شود كه به شرح حال مولف و اعلام فاطمى و ذكر كتب مهم فاطميون در مكاتب پاكستان و هند و يمن مى‌ پردازد. در اين قسمت بعضى از رموز و اصطلاحاتى كه در كتاب به آن اشاره شده است را آورده است، سپس مسائل اصلى كتاب شروع مى‌ شود. كتاب حاضر، بر طبق كتاب دعائم، با مباحث عقيدتى آغاز مى‌ گردد و به بيان ايمان و تعريف آن و فرق ميان اسلام و ايمان و لزوم اعتقاد به امامت و پيروى از آن در اعتقادات و اجراى دستورات مى‌ پردازد و نظريه اسماعيليه درباره ولايت و اين كه ولايت فقط دوست داشتن اهل بيت نيست، بلكه اطاعت كامل در برابر دستورات آنان نيز لازم است را مطرح مى‌ نمايد. در بخش‌ هاى ديگر كتاب، فقه اسماعيليه مطرح شده و مانند ديگر كتاب‌ هاى فقهى شيعه به بررسى احكام شرعى مى‌ پردازد.

شهر کوفه در دوران عمر و برای اسکان سپاهیان اسلام بنا نهاده شد. مکان بناگذاری آن در شش کیلومتری شهر باستانی «حیره» بود. اولین پایه‏های تشیّع در کوفه با امارت عمّار یاسر در آنجا ریخته شده و با انتخاب این شهر به مرکزیت خلافت اسلامی توسط امام علی† تثبیت گردید. ایرانیان، که از همان آغاز، بخش قابل توجهی از جمعیت این شهر را تشکیل می‏دادند، تحت تأثیر برخی عوامل، از قبیل سیاست‏های عرب‌گرایانة عمر و عثمان، عدالت و برابری که در دوران خلافت علی† در کوفه مشاهده کرده بودند و جنبش‏های شیعی که در این شهر به وقوع می‏پیوست، به مذهب تشیّع گرایش پیدا کردند. تشیّع کوفه بعدها توسط همین ایرانیان ساکن در کوفه، خاندان اشعری و سادات مهاجر به ایران و نیز در نتیجة تعامل علمی با مراکز علمی ایران (به‌ویژه قم)، به ایران منتقل شد و به سبب آنکه بخش عظیمی از تعالیم آن در نتیجة ارتباط بدون واسطه با ائمّة اطهار‰ حاصل شده بود و نیز عدم تغییر آن طی قرون متمادی، دارای خلوص بالایی است.

عوامل مختلفی در روند گسترش تشیع در مناطق خاصی از نواحی کردنشین در چند قرن اخیر‌، مؤثر بوده‌اند؛ از جمله: نقش حاکمان و پادشاهان در حمایت از بسط تشیع در نقاطی از کردستان‌، قرار گرفتن بخش‌هایی از نواحی کردنشین در مسیر زوار شیعی به عتبات عراق‌، اسکان تاجران و علمای شیعی در مناطق مشخصی از کردستان و نفوذ عقاید غلات شیعی در میان طوایفی از کردها همچون کردهای اهل حق‌، صارلی‌، شبک‌، بجوران و علوی. اما در این روند‌، نقش مهاجرت طوایف خاصی از کردها به مناطق شیعه‌نشین و پیروی گسترده کردها از افکار و عقاید طریقت‌های صوفیانه، در رشد عقاید شیعی و به تبع آن گسترش تشیع در مناطق کردنشین‌، از جایگاه خاصی برخوردار است. این نوشتار، میزان تأثیر متغیرهای مهاجرت و سلطه فراگیر طریقت‌های صوفیه بر جامعه کردستان را در رشد تشیع در میان کردها تحلیل می‌کند. مظاهر مشترک میان طریقت‌های صوفیه و تشیع در کردستان‌، یکی از عوامل تأثیرگذار در گرایش طوایفی از کردها در چند قرن اخیر به پذیرش مذهب تشیع بوده است؛ زیرا در زیر سلطه دامن‌گیر آداب و مناسک طریقتی بر کردستان‌، نمادها و مظاهر بسیاری از عقاید شیعی در میان کردها رواج یافته و تبعیت کردها از مذهب امام شافعی را تا حد تکفف در نماز‌، کیفیت انجام‌دادن وضو و ادای اذان، تنزل داده بود. کردهای پیرو طریقت در موضوع توسل‌، زیارت قبور‌، تبعیت از شیخ طریقت و غیره، مانند شیعیان عمل می‌کردند و در فضای چنین اعتقادی، اختلاف چندانی با شیعیان احساس نمی‌کردند. بنابراین طریقت‌های نقشبندی‌، قادری‌، نعمت‌اللهی‌، جلالی و بکتاشی شایع در سراسر مناطق کردنشین‌، زمینه ورود افکار و عقاید شیعی به کردستان را فراهم ساختند و در قالب افکار و عقاید صوفیه‌، مروج عقاید شیعی در میان کردها بودند. هم‌گرایی و نزدیکی عقاید طریقت و تشیع‌، نزدیکی هرچه بیش‌تر طوایفی از کردها به مذهب تشیع را فراهم نمود و رشد تشیع در میان طوایفی از کردها - به‌خصوص کردهای نواحی جنوب کردستان - را بدنبال داشت. عامل مهاجرت طوایف کرد، در رشد تشیع در میان گروه‌هایی از ایشان نیز انکارناپذیر است. تحت تأثیر محیط جدید زبان‌، فرهنگ‌، پوشش‌، آداب‌، رسوم و گرایش‌های مذهبی طوایف مهاجر تغییر می‌کرد. این نوشتار، میزان تأثیر این عامل را نیز بر رشد تشیع در مناطق خاصی از کردستان را بررسی کرده و زوایای مختلف آن را تحلیل نموده است.

مناطق کردنشین به دلیل تنوّع مذهبی و وجود تفکرات آیینی فراوان، یکی از حوزه‌های پیچیده در زمینة فرق و مذاهب است و کمبود تحقیقات و مطالعات علمی در این خصوص مزید بر علت بوده، بر این پیچیدگی می‌افزاید. بیشترین جمعیت کردها پیرو مذهب شافعی از اهل سنّت‌اند. این وضعیت در ایران، عراق، ترکیه و سوریه ثابت بوده و این خصیصة مذهبی ایشان وجه تمایز آنها با همسایگانشان است؛ زیرا همسایگان عرب، ترک، لر و فارس آنها، یا پیرو مذهب تشیّع اثناعشری‌اند و یا سنّی حنفی. در کنار پیروان مذاهب و فرقه‌های اسلامی، گروهی از کردها، مسیحی، آشوری، کلیمی و یزیدی مذهب هستند و جمعیت قابل توجهی از آنها را تشکیل می‌دهند. گستردگی و پراکندگی کردهای شیعه مذهب در مناطق کردنشین، تابع چه متغیّر یا متغیّرهای است؟ بیشترین جمعیت کردهای شیعه مذهب کدامند و در کجا سکونت دارند؟ کدام‌یک از آیین‌ها و مذاهب کردان در دایرة تشیّع قرار می‌گیرد؟ علل پذیرش و گسترش تشیّع در میان کردها چیست؟ و چرا تنوّع مذاهب در میان کردها نسبت به اقوام همجوارشان بیشتر است؟ اینها مهم‌ترین سؤالاتی هستند که این نوشته در پی پاسخ به آنهاست.