جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"شخصیت" در روانشناسی عبارت است از مجموعه ای از خصوصیات خلقی-مزاجی و خلقی – رفتاری که امکان پیش بینی پاسخ های فرد به محیط را فراهم می آورد. شاکله نفس قلب صدر فواد و مرء از دیگر واژگان معادل آن در قرآن می باشد.مبحث تشکیل و رشد شخصیت در ابعاد متفاوت رشد اجتماعی شناختی اجتماعی و اخلاقی از دیگر مباحثی است که در این پایان نامه بدان پرداخته شده است. در بخش فرآیند رشد شناختی تمامی مطالب حاکی از انطباق نکات روانشناسان با آموزه های قرآنی دارد. ولی در زمینه رشد اجتماعی قرآن علاوه بر پذیرش تاثیر گذاری وراثت ومحیط –که روانشناسان بر آن تاکید دارند-عامل سوم یعنی اراده و انتخاب آگاهانه را برجسته ساخته به گونه ای که قادراست عوامل دوگانه مذکور را تحت الشعاع قرار داده و از محیطی فاسد شخصیتی سالم به بار آورد.همچنین در زمینه رشد اخلاقی عواملی نظیر توبه عبادت محبت مراقبه (مدیتیشن) و کار مورد توجه قرارگرفته است که هر یک نمادی از رشداخلاقی می باشند و تطابق آن ها به ویژه درعبادت (باتلقین) مراقبه (با مدیتیشن)به طور همزمان در دو حوزه قرآن و روانشناسی صرفا جنبه ظاهری و نه ارزشی به خود گرفته است. اما قرآن علاوه بر موارد مذکور-چنانچه از جنبه صرفا روانشناسان هخارج شوند- از عوامل موثر دیگری نظیر توبه محبت و کاردر حیطه رشد اخلاقی یاد می کند.مبحث تیپ شناسی و شخصیت که اصلی ترین مبحث موجود در پایان نامه است به بررسی انسان ها با محوریت ویژگی های بدنی رفتار های معین حالات و یا روابطی که میان رفتار و صفات بدنی آن ها موجود است در علوم پزشکی ( بر مبنای مزاج) در زیست شناسی (بر مبنای گروه خونی) در روانشناسی بر مبنای نظریه شلدون و یونگ و نوع Aو Bمی پردازد. از بررسی تطبیقی علوم مذکور با قرآن چنین بر می آید که اساس تشکیل تیپ در این علوم حالات و صفاتظاهری و رفتای شخص می باشد حال آن که قرآن مهمترین عامل تعیین تیپ شخصیتی رانگرش و بینش فرد معرفی می نماید. بدین معنا که بر اساس نگرش و بینش به دسته بندی صفات و حالات و رفتار شخصیت های سالم و ناسالم در سه تیپ مومن کافر و منافق پرداخته آن گاه عملکرد هر یک را در حوزه های صفاتی حالاتی و رفتاری مورد امعان نظر قرار می دهد.نکته مهم آن که در بررسی شخصیت های سالم و ناسالم در دو حوزه قرآنی و روانشناسی روانشناسان به انتخاب گزینشی و براساس هست ها و نیست ها به بیان الگوهای شخصیت سالم می پردازندو الگوهایی نظیر الگوی شخصیتی" انسان بالغ" آلپورت " انسان با کنش کامل" راجرز انسان بارور" فروم" خواستاران تحقق خود" مزلو " انسان از خود فرا رونده" فرانکل و" انسان این مکانی و این زمانی" پرلز را مطرح ساخته اند در حالی که قرآن شخصیت سالم و معیار تشخیص آن را ایمان و عوامل موثر بر آن نظیر: علم اعتماد به وعده های الهی عبرت پذیری همنشینی با اهل ذکر که خود در بردارنده خصائص صفاتی همچون آرامش و امنیت روانی سلامت روانیاعتماد به ارگانیسم خودصبر خودآگاهی نرمخویی و خصائص رفتاری نظیر خیرخواهی شکرگزاری اهل ذکر بودن و بخشندگی است معرفی می نماید.اما در مورد شخصیت ناسالم روانپزشکان اختلالات روانی در حیطه شخصیتی را به 14 مورد اختلالی نظیر: اختلال شخصیت پارانوئید اسکیزوئیداسکیزوتایپال نارسیستیک و امثال آن و تحت 4 طبقه عمده ساماندهی نموده اند ولی در قرآن فرآیند شکل گیری شخصیت های ناسالم پیش گفته اغلب بر اساس طرز تفکر ناشی از جهانبینی کفر یا نفاق گونه ایشان و مبتنی بر عواملی نظیرجهل غفلت تبعیت از هوای نفس فوبی یا ترس خشم تابو یا تعصب و خرافات صورت می پذیرد به نحوی که شخصیت های کافر یا منافق در ابعاد صفاتی از خصائصی نظیر کبرورزی سنگدلی حسادت بدبینی نادانی و در بعد رفتاری از ویژگی هایی نظیر: افراط در امور ناتوانی در اخذ تصمیم صحیح خودآزاری ارتکاب جرائم فسق و فجور اغواگری و فساد گری برخوردارند. در مجموع می توان گفت: در بررسی تطبیقی شخصیت از دیدگاه روانشناسی با آموزه های حقیقی قرآن روشن می شود که قرآن کریم افزون بر مطالب مطروحه در روانشناسی از جامعیتی بی بدیل درابعاد مختلف نیازهای روحی فرد اعم از نیاز های ارزشی -عبادی عاطفی اخلاقی و اجتماعی برخوردار است. افزون بر آن در تعیین معیار ارزیابی شخصیت و رشد آن و ارائه معیارهای تشخیص راهی نو پیموده و دیدگاه جدیدی پیش رو دارد.

خانواده به عنوان کوچکترین و پیشگام ترین بخش اجتماعی زمین را در نوردید و از آن وجود بشریت پدیدار گشت. این اراده پروردگار وحق تعالی بود که ثمره ی زندگی در آغوش خانواده ای بی نظیر بودن را در قالب زندگی نبی خدا آدم علیه السلام و همسر ایشان حواء در معرض نمایش گذاشت. دین مبین اسلام در بسیاری از موارد بر ساخت خانواده ای بی نظیر و نمونه تأکید دارد. این تأکید به صورت صریح وواضح در قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار علیهم السلام آمده است. این مسأله به آن دلیل است که ساختار وجودی انسان نمونه و بی همتا، همان هدف تمامی رسالات پیامبران و تلاش بی وقفه جانشینان و اوصیای خدا می باشد و امکان رسیدن به این هدف والا میسر نمی گردد مگر از طریق اصل و هدف بی همتای آن، که همان خانواده ای است که انسان از آن طریق به اهداف والایی که برای وجود خود خواهان است عروج می یابد. و همچنین جامعه نمونه و بی نظیر، پا برجا نخواهد شد مگر از طریق ساختار نمونه و عالی خانواده که البته این جامعه از مجموع نمونه های عالی خانواده تشکیل می گردد.از اینجا و به دلیل اهمیت این بحث، سخن در رساله خود را بر تحرکات و نقاط آغازین ضروری به منظور ساخت وتشکیل این گهواره ی عظیم بشری و عوامل استحکام بخشیدن به آن در شیوه و مکتب اسلامی متمرکز می سازیم. بر این اساس نظام متعالی الهی از حقیقت فطرت بشری و از قاعده ی تکوین و ساختار – زوجیت- در تمامی اعصار و زمان ها آغاز گشته است.همچنین در خصوص دیدگاه خاص اسلام و درباره تشکیل و ایجاد نمونه کامل خانواده که از مراحل اولیه برای ایجاد و تشکیل آن، ومعیارهای لازم برای گزینش اعضای آن آغاز می شود سخن گفتیم. و بر ازدواجی که همانا گام اول برای بنای آن است و اهداف آن و پایه های ارتباطات پا برجابین ارکان موجود در آن از دیدگاه قرآن وسنّت مروری داشتیم.هنگامی که یک خانواده نمونه و بی نظیر که از زن و مرد نمونه ای تشکیل شده است که بعد از آنپدر و مادر نمونه خواهند شد و فرزندان نمونه خواهند داشت، لذا ما به بیان هرآنچه که در قرآن کریم واحادیث اهل بیت علیهم السلام در خصوص صفات و ویژگی اعضای این خانواده از منظر و دیدگاهی تحلیلی و عمیق می پردازیم.و در پایان، آن حرص عظیمی را که اسلام در خصوص بنای یک خانواده نمونه ابراز داشته است همان هدف بزرگی است که در پی آن بر ساختار یک جامعه نمونه والا مترتب می گردد و آن چیزی که جامعه های بشری از سختی ها و مصائب امروزه در رنج و مشقت از آن به سر می برند همان عدم داشتن این هدف روحانی بزرگ است. و همانا اسلام به همه بشریت طرح کامل این خانواده ی نمونه راتقدیم و رارئه کرده است که همانا آنها اهل بیت نبوت و به ویژه، خانواده ی امام علی و حضرت فاطمه سلام الله علیهما هستند که مصداق کامل این خانواده نمونه در طول تاریخ می باشند.

یکی از مهمترین نظریه‌های نقد ادبی معاصر، نظریه بینامتنیت (تناص) است. بن مایه این نظریه، بر آن استوار است که هر متنی با متون دیگر در تعامل است؛ و هر متنی، ترکیبی از متون گوناگون است. این سخن پایه و أساس نظریه‌ای گردید که ژولیا کریستیوا، ناقد فرانسوی، درقرن 20 میلادی آن را«intertextuality» نامید که معادل عربی آن «التناصّ» و به فارسی «بینامتنیت» ترجمه شده است. قرآن کریم، مهمترین میراث الهی که به زبان عربی نوشته شده است؛ و نجیب محفوظ (1911- 2006م) رمان نویس مشهور مصر در رمانهای فلسفی‌اش از آن متاثر متأثر شده است. دو رویکرد مهم در مان‌های فلسفی محفوظ از نگاه دلالت‌های بینامتنی با قرآن مشاهده می‌شود: الف)بینامتنیت قرآنی خارجی، ب) بینامتنیت قرآنی داخلی؛ و هر دو نوع در عملیات بینامتنیت مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. در تحلیل بینامتنیت قرآنی داخلی، نظریه تلقّی کار برد پیدا می‌کند، از سویی، در رمان‌های فلسفی نجیب محفوظ که شامل رمان‌های دزد و سگها، بلدرچین وپاییز، راه، گدا، گپی بر روی نیل، میرامار و بچه های محله ما هستند، دو نوع شخصیت خوب و بد از دیدگاه قرآنی مورد توجه قرار گرفته‌است؛ خوبان، أنبیای الهی هستند؛ و بدان، ستمگران تاریخ که هر دو توجه بشر را به خود جلب نموده و صفات هر دو به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته‌است.این رساله حاضر، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، بینامتنیت قرآنی را در آثار نجیب محفوظ مورد بررسی قرار داه‌ایم که از جمله نتایج آن، یک) کشف جنبه‌های پنهان شخصیت نجیب محفوظ؛ دو) آشکارسازی گرایش‌های اسلامی وی بر مبنای دلالت‌های قرآنی که در رمان‌های فلسفی‌اش به کار برده‌است؛ سه) بیان شیوه پرداختن وی به مشکلات جامعه؛ چهار) کشف چارچوب‌های نظری بینامتنیت؛ ته‌نشین‌سازی (ترسیب)، جایگزینی (احلال یا ازاحه) و تشویق (اقناع) در رمان‌های فلسفی‌اش؛ پنج) تبیین کارکرد معاصر قرآن کریم در آثار وی.

ابتلاء یکی از سنتهای لایتغیر الهی است که منظور از آن امتحان خداوند در مورد همه انسانها، در همه زمانها ست ، ابتلاء خداوند برای استعلام و یادگیری و ارتفاع جهل و نادانی نیست زیرا او به همه‌چیز حتی قبل از ایجاد و آفرینش علم دارد، بلکه از آن جهت انسانها را می‌آزماید تا صفات درونی‌شان به منصه ظهور برسد و شئون باطنی و لیاقت ذاتی‌شان از کمال یا نقص ; سعادت یا شقاوت به مرحله فعلیت درآید تا آنان را بواسطه آنچه انجام می‌دهند پاداش دهد و یا مجازات کند نه براساس علم خود. شرط اصلی ابتلاء، اختیار است ، بنابراین امتحان تنها در مورد موجود مختار، یعنی انسان قابل تصور است ، زیرا اگر انسان را قدرت انتخاب و اختیار نبود که اطاعت کند یا عصیان ورزد، صابر باشد یا ناشکیبایی کند، ایمان آورد یا کافر شود .... امتحان و ابتلای او از حکمت بی‌انتهای پروردگار بدور بود. ابتلاء انسان از سوی خداوند، آثار بسیار مفید و ارزشمندی را در تکامل او دارد، زیرا صفات و سجایای اخلاقی آدمی تنها در معرکه امتحان به نعمتها و نقمتها، خوشیها و سختیها و به طور کلی در فراز و نشیبهای زندگی تکوین می‌یابند و تکمیل می‌شوند و لذا خداوند هر کس را بیشتر دوست می‌دارد بیشتر گرفتار و سخت‌تر امتحان می‌کند.

در این پایان‌نامه دیدگاه شیعه و سنی درباره غیبت امام عصر ع از منظر قرآن و سنت مورد بررسی قرار گرفته و حتی‌الامکان از منابع معتبر شیعه و سنی استفاده شده است. در بخش اول به مفهوم‏شناسی غیبت پرداخته شده است. ابتدا معنای لغوی و نظرات لغویّن را مطرح و سپس معنا و مفهوم اصطلاحی غیبت را بیان نموده‌ایم. جایگاه ایمان به غیبت امام عصر ع نزد شیعه و سنی بحثی دیگر است که آن را تحلیل نموده و در ادامه، اقوال علمای شیعی و سنی درباره ولادت امام و سپس دیدگاه کلّی علمای اسلام درباه غیبت امام عصر ع را مطرح کرده‌ایم و در انتها نتیجه این دیدگاه‏ها را بیان نموده‌ایم.بخش دوم به بحث درباره اثبات غیبت امام عصر ع اختصاص دارد. در فصل اول به امکان اصل غیبت و در فصل دوم به اثبات غیبت امام عصر ع پرداخته شده است. ‏در بحث امکان اصل غیبت به آیات قرآن کریم و روایات معصومین س استدلال کرده‌ایم؛ ابتدا آیاتی که امکان غیبت از آنها استفاده می‏شود و سپس آیاتی که بر غیبت انبیا و اولیا دلالت دارند را بیان کرده‌ایم. در بحث روایات نیز به ذکر احادیثی که راجع به غیبت انبیای الهی است پرداخته‌ایم.در فصل دوم نیز به دو دسته از آیات و روایات استناد شده است: دسته اولِ آیات بر وجود امام عصر ع دلالت دارند و دسته دوم آیاتی هستند که به غیبت امام عصر ع تأویل یا تفسیر شده‌‏اند. در بحث روایی نیز ابتدا احادیث را به دو دسته عام و خاص تقسیم نموده‌ایم و به بررسی آنها پرداخته‌ایم. در ادامه اقرار و اعتراف علمای اهل‏سنت درباره غیبت امام عصر ع مطرح و در انتها نتیجه‌گیری شده است.بخش سوم درباه اقسام، علل و آثار غیبت است. در این بخش به پاسخ یک سوال مهم پرداخته شده است و آن این‌که چرا امام غائب شده و علت و حکمت غیبت آن حضرت چیست؟ در پاسخ به این پرسش، حکمت‌هایی که در روایات از ائمه هدی س ذکر شده است را بیان کرده‌ایم.بخش چهارم به فواید غیبت آن حضرت اختصاص دارد. در این بخش به دو بحث پرداخته شده است: اول این‌که با تکیه بر آیات و روایات اثبات کرده‌ایم که بر ایمان به غیب فوایدی مترتب است و ‏در بحث دوم به ذکر فواید وجود امام غائب پرداخته‌ایم؛ ابتدا فواید عمومی را بیان داشته‌ایم که تمام جهانیان چه زنده و چه غیرزنده را دربر می‌گیرد و سپس به فواید خصوصی غیبت که تنها مخصوص شیعیان است اشاره کرده‌ایم.بخش پنجم در رابطه با شبهات و سوالات مباحث مهدویت است. در این بخش، ‏شبهات را به سه دسته تقسیم کردیم: دسته اول مربوط به عقیده مهدویت و غیبت حضرت است، ‏دسته دوم مربوط به مصداق مهدی است ‏و دسته سوم مربوط به طول عمر آن حضرت می‏باشد. در مرحله بعد، ‏چگونگی ارتباط با آن حضرت در عصر غیبت مطرح و پاسخ داده شده است و در انتها جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نموده‌ایم.

آیا استعاذه آثار روانشناختی نیز دارد؟ بخش مهمی از این نوشته به بررسی اثرات استعاذه بر جان و روان انسان اختصاص دارد و یافتن و گردآوری این آثار و نیز تحلیل چگونگی اثر گذاری استعاذه در پرتو متون دینی اعم از قرآن و حدیث، تعهد این پایان نامه است. در بررسی متون مرتبط که در قرآن و برخی تفاسیر و نیز متون روایی شیعه و اهل سنت صورت گرفت، به دو دسته آثار روانیایجابی و سلبی دست یافتیم. آثار ایجابی شامل سه احساس آرامش و بهره‌مندی از رحمت خدا،امنیت خاطراز گزند دشمنان و مصونیت نسبی در برابر شیطان است. آثار سلبی نیز در بردارنده چهار امر است که مهمترین آنها دور شدن برخی ترس‌ها و دلهره‌های عادی مانند ترس از دشمنان و بیمناکی از پیشامدهای ناگوار و نیز ترسهای غیر منطقی و نامتعارف مانند تنهایی هراسی، شب هراسی که در دانش روانشناسی نوین (فوبیا) خوانده می‌شوند. در آثار سلبی همچنین به نقش استعاذه در زدودن یا تقلیل اضطراب، افسردگی وخشم نیز پرداخته شده و متون مرتبط یافته و آورده شده است. در همه این موارد نقش استعاذه برای ایجاد این آثار مثبت و یا زدودن آثار منفی تایید شده است، ولی برای برخی دیگر از آثار روانی مانند اختلالهای حاد شخصیتی، تمایل به خودکشی، احساس حقارت و کهتری، و یا خودشیفتگی به متون تاییدو رد کننده و مرتبط دست نیافیتم.گفتنی است به دلیل نیاز به تعریف استعاذه و دامنه آن از جهت مستعیذ، مستعاذ منه و مستعاذالیه و نیز اهمیت استعاذه، در فصلهای ابتدایی به این موضوعات در زیر عناوینی مانند معناشناسی و حقیقت استعاذه و اهمیت و گستره آنبه صورت گذرا پرداخته شده است.

در این پایان‌نامه که با هدف بررسی عکس‌العمل‌های رفتاری بنی‌اسرائیل در برابر دعوت حضرت موسی تنظیم یافته است با استفاده از روش‌های توصیفی و تبیینی؛ با مطالعه‌ی کتاب‌های تفسیری، روایی، تاریخی، اجتماعی و سیره به تحلیل و تبیین رفتارهای بنی‌اسرائیل پرداخته شده است.این پژوهش در پنج فصل تدوین شده است: که در فصل اول کلیات پایان‌نامه اعم از موضوع تحقیق،سئوال اصلى و فرعی، پیشینه‌، روش تحقیق و... مطرح شده است. فصل دوم از دو مبحث تشکیل شده است که در مبحث اوّل مفهوم شناسی واژه‌های رفتار شناسی، عبرانیان، بنی‌اسرائیل، یهود، اهل کتاب، اسباط، دعوت، موسی و قرآن بررسی شده و در مبحث دوم به تاریخچه‌ی بنی‌اسرائیل پیش از حضرت موسی(ع) اعم از حضرت ابراهیم، حضرت اسحاق، حضرت یعقوب، حضرت یوسف آمده است. فصل سوّم به رابطه‌ی بنی‌اسرائیل با موسی اختصاص یافته که در آن به دوران کودکی موسی، هجرت از مصر به مدین، نبوت و پیامبری، بازگشت به مصر و مبارزه با فرعون، هلاکت فرعونیان و نجات بنی‎اسرائیل، ورود موسی همراه بنی‎اسرائیل به بیت‏المقدّس و درگیری‌های موسی با بنی‌اسرائیل تا وفات موسی(ع) اشاره شده است. فصل چهارم به رفتار شناسی موضوعاتِ: پیمان‌شکنی، کفر، نژاد‌پرستی، دنیاگرایی، سنگ‌دلی و... مربوط می‌شود که به سه مبحثِ برتری بنی‌اسرائیل در قرآن و تورات و آیات مربوط به آن، علل مغضوب شدن بنی‌اسرائیل مثل: عهد شکنی، تجاوز به حقوق مردم، تجاوز به حدود الهی، دلبستگی به لذایذ دنیوی،‏ کشتن پیامبران و صالحان، نسبت ناروا به خداوند و پیامبران و... و اندیشه و صفات اخلاقی بنی‌اسرائیل از دیدگاه قرآن کریم مثل: کفر، نژاد پرستی، دنیا گرایی، لجاجت‌ و بهانه‏گیرى، سنگ دلی و...می‌پردازد. در فصل پنجم، خلاصه مباحث و پیشنهادها ارائه مى شود

در این رساله، سیر تطور و تفسیر بطور کلی، مورد بحث قرار گرفته است و مسائلی همچون معنی تفسیر و تاویل و فرق بین آن دو، تفسیر در عهد پیامبر(ص) و صحابه و تفاوت صحابه در فهم و درک قرآن، و اثراتی که این اختلاف فهم در تفاسیر بعدی گذاشته است . آنگاه مصادر تفسیر در عصر پیامبر بررسی شده که شامل : قرآن کریم، وجود مبارک پیامبر اکرم(ص)، قوه استنباط و اجتهاد شخصی، و اهل کتاب از یهود و نصاری، است . بحث از مفسرین معروف صحابه اختصاص به : عبدالله‌بن‌عباس ، عبدالله‌بن‌مسعود، علی‌بن‌ابی‌طالب ، وابی‌بن‌کعب دارد که مشخصات و ارزش تفسیر آنان شرح داده شده است . تفسیر در عصر تابعین و منابع و مصادر تفسیر آنان بحث بعدی است که به همراه مدارس تفسیر در عصر تابعین شامل : مدرسه تفسیری مکه، مدینه و عراق و ارزش روایات تفسیری منقول از آنان، بیان شده است . علل پیدایش اختلاف در تفسیر که مهمترین ممیزه آن دورشدن از عترت طاهره(ع) بوده، به همراه علل دیگر تبیین شده‌است . فصل سوم، شامل : تفسیر فقهی از زمان پیامبر(ص) تا پیداش روح تقلید و تعصب مذهبی در تفسیر فقهی، و بحثی پیرامون نخستین مفسران آیات الاحکام و نگاهی به نحوه رجوع صحابه به پیامبر(ص) در مسائل احکام و نحوه برداشت صحابه و تابعین در استنباط احکام قرآنی است . در آغاز پیدایش مذاهب فقهی، هنوز روح تعصب مذهبی و تقلید، رواج چندانی نداشته است . ادوار فقه و تشریع اسلامی و مقتضیات سیاسی اجتماعی هر دوره فقهی و اثر آن در تطور تفسیر بخصوص تفسیر فقهی، بحث بعدی است . آنگاه نحوه ظهور ائمه فقهی مذاهب بزرگ و پیدایش تعصب مذهبی در تفسیر فقهی در بین شاگردان آنان و ادوار فقه شیعه و ظهور ائمه فقهی شیعه و اثرات روایات آنان بر تفاسیر فقهی بیان گردیده است . در فصل چهارم، طبقات مفسرین تفاسیر فقهی در طی چهارده قرن به همراه نام کتاب تفسیرشان و دیدگاههای مذهبی و فرقه‌ای آنان، شامل 48 مورد، بررسی شده است . درآخر فصل چهارم دونمودار هیستوگرام که نشانگر توزیع فراوانی تفاسیر فقهی است ، عرضه شده‌است . در فصل آخر، نمونه‌هایی از تفاسیر فقهی به همراه شرح حال مولف ، معرفی کتاب و روش تفسیری مولف و ذکر نمونه‌ها شامل : دو تفسیر از هریک از مذاهب شیعه امامیه و شافعیه و مالکیه و حنفیه و نیزیک تفسیر معروف از زندیه بررسی شده است .

با توجّه به اهمیّت و ارجمندی بحث اخلاق که از اهداف پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) قلمداد گردیده و حفظ جامعه به عنوان بستر مهم زندگی بشر که هر چه بستر سالمتر باشد ، انسانها در امنیت و آرامش بیشتری خواهند بود جایگاه شناخت آسیب های اجتماعی که هم به گونه جامع شناخته شوند و هم راهکاری برای رفع آنها ارائه گردد از اهمیّت ویژه ای بر خوردار می باشد ، و بدین منظور از بزرگان کلام و اخلاق مدد گرفتن یک ضرورت است، لذا به نهج البلاغه این کلام ارجمند شخصیت والای بشری و انسان به حقّ و کامل الهی، یعنی امیر المومنان علی (ع) روی آورده شده و هدف توجه به این امر مهم آن است که امام علی (ع)بطور مستقیم و غیر مستقیم عوامل آسیب رسان، مانند: تکبر، تبعیض، تعصب، فتنه، ظلم را در بیانات خود بویژه در نهج البلاغه منعکس فرموده و با متّوجه ساختن خواننده به مسایل اخلاقی، صفات ممدوح، مانند عدالت، تواضع، امنیّت، مشورت و.... به منظور حفظ کرامت جامعه و پالایش آن مورد عنایت قرار داده اند، که با مدد الهی در پایان نامه به گوشه ای از آن گستره دست یافته و جرعه ای از ارشادات آن بزرگوار نوش نموده، تا رهنمودی گر چه مختصر برای تسهیل راه و اصلاح جامعه عرضه گردد.

برّ و نیکی، در روابط بین افراد و مناسبت‌های اجتماعی نقش تعیین کننده‌ای ایفا می‌نماید؛ به گونه‌ای که با ایجاد فضایل اخلاقی، موجب استحکام روابط اجتماعی گردیده و استعدادهای متعالی انسان را به رشد و کمال مطلوب رسانیده و موجب نزدیکی قلوب آحاد ملت به یکدیگر شده و در ایجاد امّت واحده‌ی اسلامی، بسیار نقش آفرین است. هر جامعه‌ای که اساس فرهنگ آن بر پایه‌ی توجه به خیرات باشد، آن جامعه رو به سوی سعادت دنیوی و اخروی نموده و می‌تواند برای ملل و جوامع دیگر الگویی والا باشد. ایجاد زمینه برای تربیت انسان‌های خیّر، براساس معارف اصیل قرآن و عترت (علیهم السلام)، از اهداف اساسی این تحقیق است. مفهوم و حقیقت برّ؛ جامع خیرات است، که در ابعاد اعتقادی ـ اخلاقی و عملی قابل بررسی بوده و مصادیق متعدّدی از آن، در آیات و روایات عنوان گردیده است. در بیان اهمیت این موضوع، همین بس که: تمام اعمال نیک، در حیطه‌ی برّ قرار گرفته و بخش عمده‌ای از احکام و فروعات اسلام، بر پایــه‌ی برّ نهاده شده است و با پرداختن به آن، می‌توان به بخش عمده‌ای از مبانی و معارف اسلام دست یافت. برّ در بعد فردی و اجتماعی قابل بررسی می‌باشد، بدین ترتیب که؛ در بعد فردی از انسان نیکوکار، انسانی آراسته به عقاید حقّه و اخلاق حسنه و اعمال صالحه می‌سازد و در بعد اجتماعی، نقش کلیدی در بهبود مشکلات اجتماعی ـ اقتصادی و فرهنگی داشته و روابط مستحکمی بین مردم ایجاد می‌نماید و با رشد و توسعه برّ، همدلی و تعاون در جامعه پدید آمده و وحدت اسلامی در معنای حقیقی آن تجلّی می‌یابد؛ به گونه‌ای که، امنیت و عدالت و رفاه اجتماعی در میان اقشار مختلف استقرار می‌یابد. دستیابی به این اهداف متعالی در مورد برّ ـ که منظور نظر اسلام است ـ امکان پذیر نخواهد شد، مگر با مهیّا نمودن ملزومات آن، که عبارتند از: بهره‌مندی افراد از پشتوانه‌های اعتقادی و اخلاقی، همراه با معرفت به خداوند و یقین به قیامت و نیز، بهره‌مندی از تقوا، به معنای: پاکسازی درون از رذایل و آراستگی باطن به فضایل اخلاقی. سیمای برّ در آیات و روایات؛ با بیان اهتمام افراد به نیّت‌های خیر و ایجاد شرایط لازم برای احسان حقیقی و بیان اوصاف أبرار تصویر گردیده است. برخی آفات و موانع برّ و احسان، مانند: فخر فروشی، عجب، منّت گذاری، آزاررسانی، ریا و سُمعه در مسیر نیکوکاری آسیب‌های جدّی وارد می‌کنند و باید از سر راه برداشته شوند. از عوامل رشد و کمال برّ، می‌توان از : قدرشناسی از نیکوکاران، نیکی به عموم افراد، شتاب و استمرار در نیکوکاری و امثال اینها نام برد، که حرکت آدمی را به سوی برّ تسهیل می‌نمایند. آنچه در این پژوهش بدست آمد این است که: برای نهادینه کردن برّ در اجتماع، باید فرهنگ برّ را در جامعه ترویج نمود، به همین جهت می‌توان، در مقیاس‌های کوچکی از اجتماع، مانند: خانواده، مدرسه و خویشاوندان، افرادی نیکوکار را تربیت نمود، تا این افراد بتوانند در مقیاس‌های بزرگتری از اجتماع در امور خیرخواهانه نقش آفرین باشند. در این تحقیق به ارائه‌ی طرح‌هایی جدید، برای ایجاد خیریه‌هایی موفق اشاره شده و به مسئله‌ی وقف و احیای آن و پیشنهادهایی در این مورد پرداخته شده و نیز، صله‌ی أرحام به عنوان یکی از مبانی تقویت برّ و نیکوکاری در اجتماع مورد ارزیابی قرار گرفته است.