جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جهت مشاهده فیلم گفتگو به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

جهت مشاهده فیلم گفتگو به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

مسئله وحی یکی از جدی ترین مسائل علم کلام و الهیات است. متفکران اسلامی درطول تاریخ تلاش کرده اند تا به تحلیل این پدیده بپردازندکه بررسی این نگاه ها به ما کمک می کند که با نگرش های نوین در هر زمان آشنا شویم فارابی و ابن سینا معتقدند که ابتدا وحی بواسطه عقل فعال بر نفس پیامبر افاضه می شود و سپس بواسطه قوه متخیله به صورت حسی در می آید در واقع فاعل ومنشا وحی خداوند است. از نظر ملاصدرا نبوت عطایی الهی است که در آن امور اکتسابی پیامبر دخالتی ندارد و پیامبر بواسطه ولایت معانی و معارف را از خداوند یا فرشته وحی دریافت و به مردم ابلاغ می کند. از نظر ملاصدرا قوه متخیله پیامبر نیز چنان قوی است که در بیداری عالم غیب را به چشم باطنی مشاهده کرده و صورتهای مثالی غایب از انظار مردم بر او متمثل می شود.علامه طباطبایی وحی را امر بیرونی دانسته که منشا آن خداوند است و فرشته وحی و پیامبر هیچ دخل و تصرفی در الفاظ وعبارات قرآن ندارند همچنین معتقد است که وقتی به پیامبر وحی میشد حالتی شبیه بیهوشی به ایشان دست می داد به نام رحاءالوحی. مطهری نیزمعتقد به درونی بودن وحی است یعنی پیامبر حقایقی را با باطن دریافت می کردند وحواس بیرونی در آن نقشی نداشته است واینکه وحی تجربه دینی نیست .در مورد وحی برخی از نویسندگان فرضیاتی مطرح کرده اند که با دیدگاه متفکران اسلامی متفاوت است از جمله رویا انگاری وحی و جای گزین کردن تفسیر قرآن با تعبیر قرآن . نظریه رویا انگاری وحی یکی از عمده ترین شبهاتی است که پیرامون مساله وحی مطرح شده است که با روشی پدیدار شناختی و روایت شناختی بر آن است که پیامبر نه مُخبِر ومخاطب که به سان روایت گری است که دارای رویاهای خود است وقرآن به عنوان حاصل آن ، خواب نامه ایست که پیش از تفسیر و مفسر نیازمند تعبیر ومعبر است. عبدالکریم سروش نظریه رویا انگاری وحی را در نگاشته ای با عنوان «محمد راوی رویاهای رسولانه» مطرح کرده است که براساس تلقی جدید سروش از وحی پیامبر فقط راوی خوابهایی است که دیده است به ادعای وی این فرضیه از شواهد درون متنی و تاریخی کافی برخوردار است. این نظریه از ابداعات سروش نیست بلکه ایشان فقط آن را تکمیل و شواهدی را بیان کرده است. شاید شاه ولی الله دهلوی اولین کسی باشد که میان وحی قرآنی و رویا نسبتی برقرار کرده است به عقیده اوتمام قصص قرآن ومعجزاتی که در این قصص به پیامبران نسبت داده شده است ازقبیل منامات ورویا است. نظریه رویا انگاری وحی را دکتر محمد مجتهد شبستری مطرح می کند و معتقد است زبان اساسی قرآن زبان روایت گری است و قرآن را حاصل فهم پیامبر می داند. نصرحامد ابوزید نیز نظریه رویا انگاری وحی را مطرح کرده است، ابوزید قرآن را کلام پیامبر می داند ودر مورد قرآن از مفهوم روایت استفاده میکند.نظریه رویا انگاری وحی مورد انتقاد محققان وصاحب نظرانی چون عبدالعلی بازرگان، عبدالله نصری، سید یحیی یثربی، عبدالحسین خسروپناه، آیت الله سبحانی ، علیرضا قائمی نیا، حسین انصاری وسید محمد علی ایازی قرار گرفته است که انتقادهای منتقدین غالباً مبتنی بر این نکته است که دلیل درست وتوجیه قابل قبول برای این نظریه ازسوی صاحب نظریه ارائه نشده است. و اینکه نظریه رویاانگاری مستلزم اتصاف ساحت شریف پیامبر به کذب وجهل وتوهم وحی وحتی انکار نبوت است.هدف ما در این رساله تبیین نظریه رویا انگاری وحی و بررسی لوازم وپیامدهای این نظریه و شواهد و ادله ای که ارائه نموده اند و بیان نقدهایی که از طرف منتقدین بر این نظریه وارد است می باشد

پدیده ي وحی در اسلام مفهومی بنیادین ومحورواساس همه ي آموزه های دینی است. در میان متون مقدس نیز تنها قرآن به تفصیل از این پدیده وگونه های متفاوت آن سخن رانده است. براساس قرآن لفظ ومحتوای وحی عینا از طرف خداوند به پیامبرابلاغ شده است ودیدگاه رایج پیرامون فهم قرآن به متکلم،متن ومخاطب وحی توجه دارد. این نوشتار به روش توصیفی _تحلیلی دیدگاه نصر حامد ابوزید(2010-1943) درباره ي ماهیت وحی و روش فهم آن را با تاکید بر وحی قرآنی بیان وبررسی مي کند و درصدد است به دومساله پاسخ دهد: 1_ آیا نظر ابوزید پیرامون ماهیت وحی مطابق دیدگاه قرآن دراین زمینه است؟ 2_ روش ایشان در فهم قرآن چیست؟ ابوزيد با رویکردي سکولاریستی ومتاثر مطالعات زبان شناسي وهرمنوتيک به تبيين سرشت وحي مي پردازد.وي معتقد است وحي الهام وتجربه دینی استوحتي هر فعالیت ذهنی وحی را مي شمارد و برآْن است که همه ما پیامبریم وبه همه موجودات نيز وحی می رسد. ايشان برهمين اساس الفاظ قرآن را غير وحياني مي داند. اين ديدگاه با نظریه ي وحی در قرآن کاملا متعارض است زيرابر اساس آيات قرآن و آثار و علائم، به اعتراف خود پيامبر،بررسي حالات زندگي ايشان و ويژگي هاي بي نظير قرآن وحي پديده اي فرا روانشناختي است و منشاء اين پديده ي مرموز، حق تعالي است و کندوکاو از آن درميان پديده هاي بشري و طبيعي نتيجه اي شايسته ودرخور به بار نخواهد نشاند.منشاء خطای ایشان خلط معنای لغوی وحی ومعنای کلامی آن است. وي بدون در نظر گرفتن فضاي فکري_فرهنگي دين مسيحيت با مولفه هاي خاص اين دين معنای ماهیت وحی مسیحی را به جای معنای ماهیت وحی اسلامی ترويج مي کند. روش ابوزید در فهم قرآن که آن را متاثر ازگادامرحاصل امتزاج افق متن ومفسر می داند، مردود است زيرا توجه به مقصود متکلم نيزکارآمداست. ابوزيد دليلي پذيرفتني براي ناديده گرفتن اين جنبه ي مهم متن ندارد و نمي تواند به دليل تأکيد زياد دين داران بر مقصود مؤلف و تبعاتي که براي آن بر شمرده است، يکي از عوامل موثر متن را کنار بزند.اين روي آورد تکثر بی پایان متن، عدم ارائه معیار صدق وکذب کثرت گرایی دینی ونسبی گرایی محض را به دنبال خواهد داشت.

این رساله درصدد پاسخ به سوال چیستی دیدگاه نصرحامد ابوزید درباره سخن گفتن خداوند با انسان و ارزیابی آن بر اساس اندیشه علامه طباطبائی (ره) است. این دو متفکر مسلمان با مدد جستن از روش تحلیل عقلی به موضوعات اعتقادی و کلامی پرداخته اند. نصرحامد خود را به جریان نو معتزلی متعلق می داند و تلاش دارد برخی موضوعات کلامی عصر خودش را مانند : سخن گفتن خداوند با انسان ، تاویل ، ناسخ و منسوخ و اعجاز ، را با روش هرمنوتیک ، بازخوانی کند. علامه طباطبایی به عنوان یک مفسر بزرگ قرآن و متکلّم شیعی با روش عقلی تبیینی از موضوعات بالا ارائه می دهد که مقبولیت مبنایی بیشتری در بین دین پژوهان به ویژه متکلّمان شیعه دارد . هر دو متفکر هدف مشترک فهم کلام الهی و ارائه روش آن را دارند . در نهایت این رساله به این نتیجه رسیده که تعاریفی که ابوزید از سخن گفتن خداوند ، تاویل ، هدف ناسخ و منسوخ در قرآن و اعجاز ارائه می دهد. تعاریفی نا تمام و مغایر با تعاریفی است که علامه طباطبائی (ره) ارائه می دهد. ابوزید سخن گفتن خداوند را عمومیت می دهد. و همه افراد انسان را مخاطب بی واسطه ی سخن خداوند می داند، تاویل را تا حد یک ابزار برای فهم عصری از موضوعات کلامی فرو می کاهد . او هدف نسخ آیات را آسان گیری و تدریج تشریع و دیالکتیک با فرهنگ زمانه می داند و در تبیین اعجاز صرفا به دو ملاک برون متنی و درون متنی اکتفا کرده و سایر وجوه اعجاز وا نهاده است، و از ارائه تبیین اعجاز ناتوان می ماند. اما علامه ، انبیاء را مخاطب مستقیم سخن خداوند و سایر مردم را به واسطه انبیاء مخاطب قرار داده است و تاویل را حقیقت عینی آیات الهی و معتقد بر این است که تاویل در قالب الفاظ نمی گنجد و غرض از نسخ در آیات الهی وجود مصلحتی است . اعجاز را ناتوانی بشر از آوردن مثل قرآن می داند.این رساله تلاش دارد با روش توصیفی تحلیلی دیدگاه های نصر حامد را بر اساس اندیشه علامه طباطبایی ارزیابی کند.

پدیدارشناسی مفهوم وحی و نبوت، انواع و مراتب آن در دین های یهود و مسیحیت، هدف از نبوت انبیای بنی اسرائیل و ظهور عیسی مسیح در کارکرد نبوتی، ملاک هایی که بر اساس آنها صدق یا کذب و اعتبار یا عدم اعتبار دعوت نبی در این دو دین مشخص می شود و مساله مرجعیت نبی در سنت های دینی یهودی و مسیحی، به ترتیب در دو بخش مقاله حاضر بررسی شده است.نویسندگان مقاله حاضر با تاکید بر متن کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید)، ضمن تلاش برای ارایه روایتی تازه از این مفهوم دینی یهودی و مسیحی و در عین آگاهی از تفاوت های ساختاری میان نبوت یهودی و نبوت مسیحی، بر عنصر واسطگی و طریقیت نبی در هر دو دین تاکید ورزیده و بدین ترتیب کوشیده اند میان برخی اجزای ظاهرا نامتجانس پدیدار یهودی وحی و نبوت با پدیدار مسیحی آن هم در ساختار و هم در کارکرد، تلائمی نسبی بر قرار سازند.