جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الشامل في أصول الدين» تاليف عبدالملك جوينى در موضوع كلام اشاعره است. كتاب به زبان عربى و دربردارنده سه كتاب از مولف در اعتقادات اشاعره مى‌ باشد. الشامل داراى سه كتاب اصلى است كه عبارتند از: كتاب النظر كه به بحث و بررسى درباره حقيقت جوهر، تجانس جواهر، تحيز و معناى آن و نيز نفى تشبيه و معناى آن و ديدگاه معتزله درباره نفس اختصاص يافته است. كتاب التوحيد كه درباره جسم و معناى آن، اقامه برهان بر استحاله جسم بودن قديم، استحاله اجتماع دو جوهر در مكان واحد و راى اشاعره درباره استحاله اجتماع ضدين به بحث و بررسى مى‌ پردازد. كتاب العلل كه طى چند فصل درباره احوال (نظريه ويژه اشاعره) و نيز حقيقت معلول و... سخن مى‌ گويد.

کتاب «القاديانية» نوشته عامر نجار، به بررسی فرقه قاديانيه ميرزا غلام احمد قاديانی می پردازد. یکی از موضوعاتی که در طول تاریخ دستاویز بسیاری از افراد شده است، مسئله موعود باوری و ظهور منجی موعود است. کارکرد ظلم ستیزانه موعود منتظَر، برخی افراد را وسوسه کرده تا با سوء استفاده از جهل افراد، مدعی منجی بودن کنند. میرزا غلام احمد قادیانی با چنین رویکردی، حدود یک قرن پیش در هند ظهور کرد. او خود را مهدی موعود و در عین حال با استناد به برخی روایات، مسیح منتظر دانست. وی همچنین با تأویل معنای خاتم و نیز تأسیس نوع جدیدی از نبوت با عنوان نبوت ظلی، مدعی نبوت شد. سرانجام، وی با تغییر برخی احکام دین اسلام، موجبات خروج از دین خود را فراهم ساخت. از عقاید آنان می توان به مسائلی چون موارد زیر اشاره کرد: -صفات الهی، احسان الهی ظهیر در القادیانیة نسبت تجسیم و تشبیه به قادیانیه داده، آنان را جزء مجسمه می داند. -رؤیت الهی: خدا با چشم دیده نمی شود؛ چرا که ذاتا با اشیا مادی متفاوت است. -اختیار انسان: انسان در برابر اعمال خود، مختار و مسئول است، ولی دامنه این اختیار محدود و تا حدی جبر بر او حاکم است. -قرآن: قرآن مصون از تحریف است و در آن تحریفی صورت نگرفته است. -ختم نبوت؛ قرآن به شدت رد می کند که وحی با پیامبر اسلام ختم شود، بلکه خدا به سخن گفتن با بندگان برگزیده خود ادامه می دهد. -خلود در جهنم: عذاب جهنم دائمی نیست و کافرترین انسان ها پس از چندی مجازات شدن سرانجام به رستگاری می رسند. -معجزات: قرآن هیچ معجزه ای را به پیامبران نسبت نمی دهد و خبر دادن از غیب از معجزات پیامبران است. فهرست مطالب کتاب به این قرار است: مبحث اول- القادیانی و حیاته الاجتماعیه و حیاته الصحیه و النفسیه و الخلقیه. مبحث دوم- صله القادیانیه بالاستعمار الانجلیزی. مبحث سوم- حرکه القادیانیه و المراحل الفکریه للقادیانی. مبحث چهارم- الرد علی القادیانیه فی زعمهم عدم انقطاع النبوه. مبحث پنجم- اسس مبادی القادیانیه. مبحث ششم- القادیانیون بعد هلاک المرزا.

کتاب «الاسماعیلیة تاریخ و عقائد» اثر احسان الهی ظهیر به زبان عربی است. مؤلف در این کتاب از موضع سلفی و اهل حدیث در نه باب به معرفی اسماعیلیه، تاریخ و عقاید آنها می پردازد. در باب اول به منشأ و ریشه شکل گیری اسماعیلیان اشاره می کند و از این رهگذر به نضج گیری تشیع می پردازد؛ چرا که اسماعیلیه را گروهی شیعی می داند و مطالب ناروایی را به آنها نسبت می دهد. در باب دوم از ائمه ای که در دوران ظهور حضور داشته اند و مردم را به طریق خود دعوت می کنند نام می برد. مؤلف سپس در باب سوم به نسب ائمه اسماعیلیان می پردازد و این مسئله را بسیار مهم و اساسی تلقی می کند؛ چرا که معتقد است تمامی شیعیان امام را منحصر در آل علی (ع) می دانند. در باب چهارم به مهمترین عقاید اسماعیلیه راجع به مسائلی از قبیل آغاز آفرینش، نبوت، وصایت، امامت، صحابه پیامبر، ثواب و عقاب، قیامت و معاد و حلول و تناسخ می پردازد و آنها را متأثر از نوافلاطونیان می داند. مؤلف پس از باب چهارم سراغ باب ششم رفته که شاید ناشی از سهو قلم باشد. در باب ششم از اصلی ترین ویژگی اسماعیلیان یعنی اعتقاد به تأویل باطنی سخن گفته است. اسماعیلیان برای هر امر محسوس ظاهر و باطنی قائل هستند و این باور را به آیات قرآن و روایات نسبت می دهند. نویسنده در باب هفتم به ماهیت دعوت و نظام خاص آن می پردازد و آن را به نظم گروه های ماسونی تشبیه می کند. در باب هشتم به تعارضات و تناقضات اسماعیلیه اشاره شده و بالاخره در باب نهم به فرقه ها و رهبران آنها توجه شده است.

خراسان در سده پنجم و ششم از تر كیب مذهبي خاصي برخوردار بود. منازعات مذهبی و درگیری بین مذاهب مختلف، ویژگی اصلی این دوره است. تعصب غزنویان نسبت به اهل سنت، باعث سخت گیری شدید نسبت به شیعیان گردید. سیاست های مذهبی حکومت سلجوقیان در تشدید اختلافات فرقه ای تاثیر زیادی داشت. تعصب های فرقه ای عمیدالملک کندری و خواجه نظام الملک طوسی باعث شد تا بین حنفیان و شافعیان رقابت های شدیدی به وجود آید. حمله غزها به خراسان موجب ویرانی و کشتار شدیدی گردید؛ به دنبال این حمله درگیریهای شدید فرقه ای و مذهبی شکل گرفت. مذهب غالب، شافعي بوده، پس از آن مذهب حنفي که مورد اعتقاد پادشاهان سلجوقي است، قرار داشته است. حنبلیان در چند شهر به و یژه در هرات پیرواني داشتند. تا آنجا که از منابع بر می آید، دانشمند برجسته مالکي مذهب در خراسان حضور نداشته است. شیعیان امامي از جایگاه خاصي برخوردار بوده و برخی از دانشمندان برجسته شیعه در این عصر می زیستند. اسماعیلیان در شهرهاي مختلف نفوذ ز یادي داشته و همواره با دولت سلجوقیان، منازعات سیاسي شدیدي داشتند. همچنین تعداد اندکي از ز یدیان در خراسان میزیستند. پیروان ادیان مسیحیت و یهود نیز در خراسان، به صورت محدود می زیستند و داراي مراکز عبادي خاصي بودند.

شرح عیون المسائل: مهم‌ترین اثر کلامی حاکم جشمی و در شرح کتاب خودش عیون المسائل، است و شامل فرق غیرمسلمان، فرقه‌های مسلمان، معتزله و آرا و عقاید آنها، توحید، تعدیل و تجویر، و نبوت است. وی در این کتاب به آرای قاضی عبدالجبار تکیه کرده است. فؤاد سید، بخشی از این کتاب را که در شرح احوال عالمان معتزلی از قاضی عبدالجبار تا زمان جشمی است، در کتاب فضل الإعتزال و طبقات المعتزلة قاضی عبدالجبار به چاپ رسانده است.