جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحوث فی الملل و النحل تالیف فقیه محقق آیت‌ الله سبحانی است که به زبان عربی جهت بیان آراء و عقائد فرق اسلامی تالیف شده است. در تالیفات اسلامی، کتاب‌ های زیادی در این زمینه نوشته شده است من جمله الفصل فی الملل و النحل تالیف علی بن خرم مظاهری، ملل و نحل شهرستانی، الفرق الاسلامیه کرمانی و... مولف در جمع آوری عقاید، هرگونه هوا و مصالح شخصی و عواطف دینی و تعصبات باطل و هر گونه تساهل در ضبط عقاید و مذاهب را کنار گذاشته و از کتب غیر قابل اعتماد استفاده نکرده، مخصوصا کتاب‌ هایی که دشمنان یک قوم در مورد آنها نوشته‌ اند. ایشان هیچ مطلبی را در مورد مذهبی یا شخصی ننوشته‌ اند مگر اینکه با دقت کافی مصادر آن را پیدا کرده و به کتبی مراجعه کرده‌ اند که توسط بزرگان و علمای آنها نگاشته‌ اند، مؤلف با عنایت خاصی عقاید امت‌ ها را تحلیل و نقد می‌ کنند لذا این کتاب علاوه بر بیان عقاید، اثری کلامی در بیان زندگی و حالات بزرگان فرق است. ایشان پس از بیان علت تفرق امت اسلام بعد رسول اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ به هفتاد و سه فرقه و علت شروع اختلاف در عصر رسالت، ده فرقه از امم اسلامی را ذکر می‌ کنند.

کتاب «البهائية النظام العالمي الجديد وحدة الادیان و الحکومة العالمیة» نوشته احمد وليد سراج الدين است. ایجاد ادیان و فرق ساختگی یکی از ترفندهای مرسوم دول استعمارگر برای به انحراف کشیدن جریان صحیح دین داری بوده است. در حقیقت هدف کلی این بوده که فرق دست ساز در نهایت جایگزین ادیان الهی شده و یا حداقل چهره ادیان الهی را مشوش سازند. ادیان بابیت و بهائیت نیز از این دسته اند. این کتاب باب چهارم از جزء اول کتاب است و در چند فصل به طور مفصل نگاشته شده: فصل اول- بهاء الله. فصل دوم- کتب بهاء الله شامل الایقان، القدس و تحریم تأویل الکتب البهائیة. فصل سوم- المبادی الاساسیة البهائیة که در این کتاب بخش های اساسی دین بهائیت شامل توحید ادیان، حکومت، تحریم جهاد، صلح اکبر و اصغر، تحریم سیاسی، تحریم امر به معروف و نهی از منکر و غیره آمده است. فصل چهارم- الالوهیة و النبوة و الرسالة است که معنای هر یک از این سه کلمه را نزد بهائیان بررسی کرده است. فصل پنجم- الروح و الروح القدس و الملائکة است که در آن به روح و روح قدس و تناسخ ارواح پیوسته و در بحثی نیز ملائکه و فرشتگان را نزد بهائیان بررسی کرده است. فصل ششم- القیامة و الجنة و النار و الحساب، به مباحث قیامت و بهشت و جهنم نزد بهائیان پرداخته است. فصل هفتم- العبادات و المعابد البهائیة که به عبادات و آداب و رسوم بهائیان مانند نماز، روزه، حج، زکات، حق الله و... پرداخته است. در فصل هشتم به مباحث مربوط به ازدواج و طلاق پرداخته است.

المقالات و الفرق كتابى است به زبان عربى، نوشته سعد بن عبداللّه ابى خلف الأشعرى القمى (متوفاى 299 يا 301ق.) و با تصحیح و تعلیق دکتر محمّد جواد مشكور در معرفى فرقه‌ها و نحله‌هاى شيعه. كتاب ياد شده، اينك سال‌هاست كه مورد گفتگو است و هنوز محقّقان درباره چگونگى ارتباط آن با كتاب فرق الشيعه از حسن بن موسى نوبختى، وحدت نظر ندارند. برخى مانند عباس اقبال بر اين باورند كه فرق الشيعه نوبختى و كتاب حاضر، هر دو يك كتابند و مآلا كتاب معروف فرق الشيعه از نوبختى نيست؛ ولى كسانى، مانند شيخ فضل‌اللّه زنجانى معتقدند، فرق الشيعه از نوبختى است. نكته قابل توجه، تشابه فراوان اين دو كتاب است. گو اينكه شيوه نقل و اقتباس در ميان پيشينيان بسيار معمول بوده است؛ امّا تشابه و تقارن به اين گستردگى نمى‌تواند با توجيه نقل و اقتباس موجه باشد. استاد محمّدرضا حسينى جلالى ضمن مقاله پژوهش‌گرانه‌اى، به اين نتيجه رسيده كه فرق‌الشّيعه از نوبختى نبوده و نسخه‌اى ناقص از همان كتاب المقالات و الفرق است. گفتنى است كه نوبختى در اين زمينه كتابى داشته كه شيخ مفيد مطالبى را از آن در العيون و المحاسن آورده است، كه آن مطالب شباهتى با فرق الشيعه موجود ندارد و اين خود دليلى است بر اينكه فرق‌الشيعه از آن نوبختى نيست. ابن نديم كتابى با عنوان الآراء و الديانات از نوبختى ياد مى‌كند؛ ولى اضافه مى‌كند كه وى به اتمام آن موفّق نشده است. در صورتى كه كتاب چاپ شده، فرق شيعه را تا پايان آن، يعنى بعد از امام حسن عسکری(ع) دارد. با اين حال گويا كتاب نوبختى در دسترس بوده است. اشعرى احتمالا كتاب را بين سال‌هاى 265 تا 289ق. نگاشته است؛ زيرا در يك مورد مسائل بعد از امام حسن عسکری(ع) را آورده و در موردى ديگر عدم شوكت قرامطه را تصريح كرده است كه با حمله سال 289ق. قرامطه و بستن راه‌ها و گرفتن مكّه سازگارى ندارد. اثر حاضر از جمله منابع كهن و بسيار قابل توجّه در زمينه شناخت فرقه‌ها و نحله‌هاى شيعه است. پس از مقدّمه، متن كتاب از اختلاف امّت بر سر امامت آغاز مى‌شود و با نقل ديدگاه‌هاى مختلف معتزله و مرجئه و ديگران در اين باره، تمامى فرق را در چهار فرقه شيعه، مرجئه، معتزله و خوارج خلاصه مى‌كند. پس از آنچه ياد شد، كتاب يكسره درباره فرقه‌ها و جريان‌هاى شيعى است. نخست مسأله امامت مطرح شده و ديدگاه‌هاى مختلف زيديّه و اماميّه و...در اين باره بررسى شده است. تفرق فرق شيعه پس از على(ع) در اين كتاب آمده و نسبت به برخى از فرقه‌ها توضيحاتى سودمند ياد شده است. از جمله موارد سودمند كتاب، اطّلاعات گران‌قدرى است كه نسبت به ائمه شيعه، عقايد غُلاۀ شيعه و منشأ اسماعيليه در لابلاى صفحات آن توان يافت. مقدّمه و تعليقات ارزشمند محقق كه در تكميل و يا توضيح متن نگاشته‌اند، بر سودمندى كتاب افزوده است. به هر حال كتاب ياد شده؛ از جمله متونى است كه در شيعه شناسى كار آمده است و هيچ پژوهش‌گر و شيعه‌شناسى از در نگريستن و بهره گرفتن از آن بى‌نياز نيست. به هر حال آقاى مشكور مقايسه‌اى بين فرق الشيعه نوبختى و المقالات و الفرق انجام داده كه روشن مى‌سازد، المقالات و الفرق در بسيارى موارد اضافاتى بر فرق الشيعه نوبختى دارد. ايشان دراين باره مى‌گويد: متن اين دو كتاب از نظر ابواب و توالى بحث و حتى عبارات تقريبا يكى است و پيداست كه يكى از ديگرى گرفته شده است. فرقى كه دارند آنست كه كتاب المقالات و الفرق سعد بن عبدالله در بسيارى از موارد اضافاتى بر فرق الشيعه نوبختى دارد و روى هم بالغ بر سى صفحه زايد بر آن است. ايشان اين اضافات را با ذكر صفحه به تفصيل در مقدمه‌اى كه بر كتاب المقالات و الفرق به عربى نوشته شرح داده‌است كه اينك به بعضى از آن‌ها اشاره مى‌شود. در آغاز كتاب المقالات و الفرق مقدمه‌اى است، در نه سطر كه فرق الشيعه نوبختى فاقد آنست. متأسفانه از اول كتاب المقالات و الفرق چند صفحه‌اى ساقط شده كه احتمال مى‌رود، قسمتى از آن بقيه همين مقدمه و مطالبى زائد بر فرق الشيعه نوبختى بوده باشد. در فقره 131 (صفحه 67 كتاب المقالات چاپى) مطلبى ذكر شده كه از نظر تاريخ بسيار مهم است و در هيچ يك از كتب تاريخى نيامده و آن خبر خودكشى عبدالله بن المقفع (در گذشته در 143ه‍) مترجم كتاب كليلة و دمنة و ديگر كتب قديم است. در اين فقره سعد بن عبدالله مى‌نويسد: «چون سفيان بن معاويه مهلبى كه از طرف ابوجعفر منصور عامل بصره بوده، مأمور فرستادن عبدالله بن المقفع براى كشته شدن به نزد منصور شد، عبدالله بن مقفع پيش از آنكه دستگير شود، خود را بكشت. گويند زهر خورد و بمرد و بقولى خويشتن را (بدار آويخته) خفه كرد». خبر انتحار ابن مقفع تنها خبر و قديمى‌ترين خبرى است كه قريب يك‌صد و پنجاه سال پس از مرگ وى توسط سعد بن عبدالله ابى خلف اشعرى به ما رسيده است. در فقره 111 قريب چهار صفحه مطلبى درباره فرقه مخمسه يا پيروان ابوالخطاب كه معتقدان به الوهيت محمد و على و فاطمه و حسن و حسين بودند، آمده كه در ديگر كتب فرق از آن فرقه به آن تفصيل ذكرى نرفته است. عدد فرقه‌هاى شيعه اماميه، پس از وفات حضرت امام حسن عسکری(ع) كه در كتاب فرق الشيعه نوبختى سيزده فرقه ذكر شده، در كتاب المقالات و الفرق دو فرقه بيشتر، پانزده فرقه آمده كه با كمال تأسف فرقه پانزدهم آن از آخر كتاب ساقط گرديده است. اختلافات فراوان ديگرى نيز بين اين دو متن وجود دارد كه خوانندگان محترم مى‌توانند، به مقدمه آقاى مشكور (صفحه، ك - كد) بر كتاب المقالات و الفرق مراجعه نمايند. المقالات و الفرق اوّلين بار بر اساس دو نسخه موجود آن، به تحقيق و تعليق محمّد جواد مشكور به سال 1341ش. منتشر شد. محقق، مقدّمه‌اى مفصّل بر كتاب نوشته و در ضمن آن افزون بر زندگانى مؤلّف، راجع به كتاب نيز توضيحاتى آورده است و تعليقات مفصلى نيز به كتاب افزوده است. اين كتاب مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق و فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد: آيات، احاديث، برخى از اصطلاحات و كلمات در كتاب، قوافى، ملل و فرق و مذاهب و اهل مذاهب، نام زنان و مردان، كنيه‌ها، شهرها و مكان‌ها.

كنز الولد نوشتۀ ابراهيم بن حسين الحامدى دومين داعى مطلق طيبى، كتابى است از جمله كتب سرّى فرقۀ اسماعيليه شاخۀ طيبيه است كه به بيان عقايد اين گروه مى‌پردازد.در اين كتاب عقايد اسماعيليه طيبيه و اسرار التوحيد اسماعيلى به‌خوبى ترسيم مى‌شود. ابراهيم بن حسين در اين كتاب جهان‌شناسى نوافلاطونى-اسماعيلى داعى کرمانى(از داعيان اسماعيلى) را به گونه‌اى مبتكرانه با نظريات اساطيرى درهم آميخته و براساس آن جهان‌شناسى خاصى را بنيان نهاده كه به عنوان نمونه مورد استفاده متفكران متأخر طيبى واقع شد و رسائل اخوان الصفا نيز توسط همين داعى به محافل طيبيان يمن راه يافت.مستعلويان طيبى، همانند اسماعيليان فاطمى(در مصر) براى ظاهر و باطن دين و احكام شرعى اهميت يكسانى قائل بوده‌اند و علاقۀ دورۀ فاطمى را به جهان‌شناسى و بينش ادوارى تاريخ كه اجزاء عمدۀ تشكيل‌دهندۀ نظام حقايق مستعلويان نيز شدند حفظ كردند، ولى اصلاحاتى نيز در تعاليم مذهبى-فلسفى خود وارد نمودند كه به نظام حقايق آنها ویژگی‌هاى خاصى مى‌بخشيد. يكى از ويژگى‌های «كنز الولد» از بعد فلسفى آنست كه در اين كتاب براى نخستين‌بار در تاريخ انديشۀ اسماعيلى از رسائل إخوان الصفا و نيز الرسالة الجامعه ياد مى‌شود و مؤلف در مناقشات خويش با مخالفان بر ديدگاه‌هاى مطرح‌شده در اين رسائل اعتماد مى‌ورزد.از اين‌رو مى‌بينيم كه داعيان طيبى در يمن همان روش حامدى را در اعتماد به رسائل مذكور در پيش گرفته و آنرا به عنوان‌كتاب مورد اعتماد پس از قرآن كريم در نظر مى‌گيرند. مؤلف در اين كتاب به‌خوبى به بيان عقايد اسماعيليه و اصول و احكام اين فرقه پرداخته و به توصيف دقيق فلسفۀ دعوت و صور عرفانى آن و دانش حقايق باطنى و نيز الهيات و مراتب روحى و دينى اقدام نموده است.در موارد بسياری «كنز الولد» از «ظهور ولد تام» یعنى امام قائم منتظر سخن مى‌گويد كه پس از تمام شدن ادوار هفتگانه‌اى كه نزد اسماعيليه معروف و مشهور است ظهور خواهد كرد. «كنز الولد» شامل يك مقدمه و چهارده باب است:الباب الاول:في التوحيد من غير تشبيه و لا تعطيل.الباب الثاني:الابداع الذى هو المبدع الاول.الباب الثالث: المنبعثين عن المبدع الاول معا و تباينهما.الباب الرابع:المنبعث الاول القائم بالفعل و ما ذلك الفعل؟الباب الخامس:المنبعث الثاني القائم بالقوة و ما سبب ذلك؟الباب السادس:الهيولى و الصورة و ما هما في ذاتهما و سبب تكثفهما و امتزاجهما.الباب السابع:ظهور المواليد الثلاثة:المعدن و النبات و الحيوان.الباب الثامن:ظهور الشخص البشرى اولا و في كل ظهور بعد وفاء الكور.الباب التاسع:ظهور الشخص الفاضل من تحت خط الاعتدال.الباب العاشر:الارتقاء و الصعود الى دار المعاد.الباب الحادى عشر:معرفة الحدود العلوية و السفلية.الباب الثاني عشر:الثواب و الارتقاء في الدرج الى الجنة الدانية و العالية.الباب الثالث عشر:اتصال المستفيد بالمفيد و ارتقائه اليه و اتصاله به.الباب لرابع عشر:العذاب بحقيقته و كيفيته.

«الوهابية بين المباني الفكرية و النتائج العملية» تأليف آيت الله جعفر سبحانى است كه به تحليل و نقد مبانى فكرى و استنتاجات علمى فرقه وهابى پرداخته ‏اند. حركت و تفكر تجديد دينى ريشه در اعماق تاريخ اسلامى دارد كه بعد رحلت رسول اكرم (ص) به بهانه اصلاح پرچم هايى برافراشته شد و موجب تشتت افكار و ايجاد بدعت هايى در امت اسلامى گرديد و اخيرا نيز حركاتى صورت گرفته كه قسمت هاى اعظمى از عالم اسلام را تحت تأثير خود قرار داده است. مؤسس اين اعتقادات احمد بن عبد الحليم معروف به ابن تيميه حرانى است. لذا مصنف در راستاى حفظ اتحاد مسلمين و تعمق در اعتقادات به بررسى عقائد و مبانى فكرى وهابيون كه با عنوان تجديد دينى بدعت هايى را در دين ايجاد كرده ‏اند با ذكر اهم ارتكازات فكرى آنها در تجسيم خداوند متعال، پايين آوردن مقام انبياء و اولياء و تكفير مسلمين مي پردازند. پس از معرفى وهابيت و نقطه شروع و عواملى كه كمك به انتشار تفكر وهابى كرده به بررسى عقائد آنان در توحيد، شرك، عبادت، بدعت هاى دينى، زيارت قبور و سيره مسلمين در اين باره، صيانت از آثار اسلامى، برزخ، توسّل، شفاعت، مقامات اولياء، تبرك به پيامبر (ص) و آثار حضرت، مراسم بزرگداشت تولد اولياء، گريه كردن بر ميت پرداخته مى ‏شود.

الحمد لله ذي العز المجيد والبطش الشديد الفعَّال لما يريد، أحمده حمد عبدٍ معترف بالعجز والتقصير، وأشكره على ما أعان عليه من قصد ويسر من عسير، وأصلي وأسلم على إمام المجاهدين وصحابته الغرِّ الميامين. وبعـد... فإن تراث الإسلام وسير أعلامة ونبلائه ما يزال مج...

دانش‌های عقلی‌ای چون کلام، منطق و فلسفه از آغاز پیدایی خود در میان مسلمانان، هم‌چنان که موافقان و مروجانی داشته، با مخالفت‌های شدیدی نیز در میان قشری از متدینان مواجه بوده است. این موضع موافق و مخالف البته منحصر به دیانت اسلام نبوده و در دیگر ادیان چون یهودیت و مسیحیت نیز وجود داشته است. مقاله حاضر کندوکاوی است مختصر در علل و دلایل مخالفت با علم کلام در بین مسلمانان و عمدتا اهل سنت. شیوه بررسی در این مقاله، استقرائی- تاریخی است. ضمن این که پاسخ‌های اجمالی به دلایل مخالفان نیز ارائه و به محورهای کلی و اساسی و برانگیزاننده موافقت و مخالفت با علم کلام اشاره می‌شود.

بحث­ها و نوآوری های کلامی ملاصدرا، هر چند در قالب­های رایج کلامی صورت نپذیرفته، اما تحوّلی عظیم در مسائل کلامی به وجود آورد. گذشته از آن، می توان گفت مهم­تر از دست­آوردهای کلامی صدرالمتألهین، روش وی در دست­یابی به این نتایج است؛ هر چند که توجّه بسیارِ خوانندگان آثار ملاصدرا به دست­آوردهای محتوایی اندیشة او، مانع گردید که روش او در دست­یابی به این نتایج، به نحو شایسته­ای مورد عنایت و الگوبرداری قرار گیرد.<br /> بررسی روش صدرالمتألهین در دست­یابی به نوآوری­های کلامی، می تواند عامل پویایی و تحوّل کلام در عصر حاضر باشد؛ اما آن، مستلزم چارچوبی مفهومی است که در عین استواری و اعتبار، از گستردگی و شمول لازم نیز برخوردار باشد. در این نوشتار، با بهره گیری از برخی نظریه­های ویژه در دانش هرمنوتیک (به طور مشخص، نظریة معروف قوس هرمنوتیکی با قرائت پل ریکور) و تبیین چارچوب مفهومی مناسب، روش کلامی صدرالمتألهین مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است.

«الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص)» نام مجموعه کتاب‌ هایی است در ۳۵ جلد که توسط سید جعفر مرتضی عاملی در شرح زندگانی حضرت محمد (ص) نوشته‌ است. نویسنده از بیست سالگی شروع به مطالعه و تحقیق در مورد سیره نبوی کرده و حاصل مطالعات خود را به تدریج منتشر ساخته‌ است. نویسنده در این کتاب‌ ها به بررسی اثرات مسئله منع حدیث در درستی حقایق تاریخی و نقش تازه‌ مسلمانان اهل کتاب در تاریخ اسلام می‌ پردازد و روش‌ های سیره‌ نگاری را بررسی و اسلوب خود را تشریح می‌ کند. جلد سی و چهارم و سی و پنجم این کتاب شامل فهرست گوناگون مانند: آیات، اعلام، ادیان و مذاهب و فرق، اُمم و جماعات و قبایل، اماکن و بقاع، اشعار، مصادر و مراجع است.