آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: موضوع مورد پژوهش یکی از قصه های پر رمز و راز قرآن کریم است; داستانی که در تورات و سایر کتابهای یهود و نصارا موجود نیست و قسمتی از زندگی پر ماجرای حضرت موسی(علیه السلام)را بیان می کند. این داستان آیات 60 تا 82 سوره کهف را به خود اختصاص داده است که حضرت موسی (علیه السلام)در پی یکی از بندگان صالح خداوند رهسپار شد تا از علم او بهره مند گردد. نکته مهم در این داستان، چگونگی همراهی و رفتار متقابل حضرت موسی و خضر(علیهما السلام)است که هرگاه انسان آن را مرور می کند، انبوهی از سؤالات فرا روی او قرار می گیرد و او را به تأمل وا می دارد. در این پژوهش، تلاش شده که این داستان از قرآن، روایات و تاریخ مورد کنکاش قرار گیرد و برای سؤالات و شبهات مطرح شده، در حد وسع پاسخی ارائه گردد. این رساله، در پنج فصل ترتیب یافته است: در فصل اول، کلیات تحقیق ارائه می شود. در فصل دوم، جایگاه قصه موسی و خضر(علیهما السلام) در قرآن تشریح می گردد. در فصل سوم، تفسیر آیات همراهی خضر و موسی(علیهما السلام) مطرح می شود. در فصل چهارم، درسها و عبرتهای این داستان و استشهاد معصومین(علیهم السلام) به آن مورد بررسی قرار می گیرد. و در فصل پنجم، خلاصه مباحث و پیشنهاد رساله ارائه می گردد.

رساله ای که پیش رو دارید یکی از مهمترین داستانهای قرآن، با عنوان «داستان موسی و خضر(ع)» را بررسی کرده و عبرتهای آن را بیان می کند. و نیز بحث می کند که براساس آیات شریفه آیا این قصه یک داستان تاریخی و واقعی است و یا آن که تمثیلی و نماد یا اسطوره است. بدون شک مراد از موسی، موسی بن عمران(ع) و مراد از آن عالم الهی حضرت خضر (ع) است. از کتابهای روایی وتاریخی استفاد ه می شود که خضر لقب یکی از پیامبران الهی به نام «تالیا» از نوادگان حضرت نوح است که قبل از طوفان به دنیا آمده و زمانی که یکی از امیران لشکر ذوالقرنین بود بر وادی ظلمات وارد شد و از چشمه آب حیات نوشید و از عمری جاودان تا نفخ صور یافت. هم اینک محل اقامتش به صورت قطعی مشخص نیست گرچه روایاتی متعدد مسجد سهله را محل اقامت او می دانند و در غیبت، مونس تنهایی و پس از ظهور در زمره وزیران حضرت مهدی (عج) خواهد بود. گرچه حضرت موسی (ع) از مقامی به مراتب بالاتر از حضرت خضر (ع) برخوردار بود لیکن به جهت تهذیب نفس و دفع عجب به امتحانی سخت از جانب خداوند مبتلا و مأمور به تبعیت از وی شد. افزون بر نظر مشهور که آن را سفری علمی و آموزشی دانسته اند به نظر می رسد جنبه پرورشی و تربیتی آن بیشتر مورد توجه بوده و شاید مراد عارفانی که موسی (ع) را صاحب شریعت می دانند که برای رسیدن به مقام طریقت از خضر (ع) تبعیت کرد همین امر باشد. اعتراضات موسی (ع) در راستای عمل به تعدی بود که با خدا بست تا در مقابل ظلم ساکت نماند، برای او اعتراض به یک پیامبر و عالم الهی که در مقابل کارهایش متعهد بر سکوت و تبعیت شده به مراتب دشوارتر از قیام در مقابل ظلم فرعون و قبطیان است. مواردی از جمله: محدودیت علم بشری و پیچیدگی اسرار جهان هستی، اداره جامعه براساس شریعت و نه طریقت، تعبد و اخلاص اولیای الهی، لزوم سرور و ناملایمات برای رشد و تکامل بشر، ممانعت علم همه جانبه از بروز بسیاری از اعتراضات و سوءظن ها، آداب استاد و شاگرد نسبت به خدا ، علم، عالم ومتعلم تجلی ولایت الهی در افعال و حالات اولیای الهی، ممانعت شیاطین از رسیدن بشر به اهداف مقدس و لزوم مقابله با آنها، و در نهایت تسلیم محض بودن در مقابل افعال، گفتار و رفتار معصومین (ع) را می توان از جمله درسها و عبرتهای این داستان برشمرد.

سوال اصلی رساله این است که آیا صوفیه اعم از قلندریه و اهل فتوت در برپایی آیین های عزاداری نقش داشته اند؟ در صورت اثبات این موضوع میزان تأثیر گذاری آنها بر آیین های عزاداری محرم به چه اندازه بوده و از میان آیین ها و عناصر عزاداری محرم کدام یک به طور مشخص اصلی صوفیانه دارد؟ فرضیه مطرح شده این است که صوفیه در بسیاری از آیین های عزاداری تأثیر اساسی و تعیین کننده داشته و منشأ بسیاری از آیین های عزاداری اند. بر این اساس بسیاری از آیین ها و عناصر عزاداری یا به کلی صوفیانه است و یا اینکه صوفیان واسطه انتقال آن از فرهنگ ایرانی و شرقی به فرهنگ شیعی و اسلامی بوده اند. در این رساله ابتدا ضمن معرفی موضوع، دسته بندی و مرور منابع به سابقه عزاداری در سنّت اسلامی و ایرانی پرداخته شده است. سپس اهل فتوت اعم از فتوت صوفیانه و عیاری ونیز نسبت آنان با تصوف مورد بحث قرار گرفته است. نیز در فصلی مجزا به گرایش های شیعی و آیینی فتوت نامه سلطانی که از لحاظ محتوا و صورت، تحوّلی در شیوه فتوت نامه نویسی به حساب می آید، پرداخته شده است. درباره قلندران و قلندر نامه ها نیز چنین بررسی هایی صورت گرفته و به ویژه در قلندرنامه های دوران صفوی، اقدامات آیینی آنان در برپایی عزاداری محرم نشان داده شده است. پس از آن در فصولی مختلف آیین های عزاداری محرم که گروه های صوفی در آن مدخلیت و نقش داشته اند، مورد دقت قرار گرفته است. به این ترتیب که در ابتدا آیین مورد بحث به عنوان یکی از آیین های محرم معرفی شده و جایگاه تاریخی آن در ارتباط با گروه های صوفی مورد بحث قرار گرفته و سرانجام صبغه و سابقه صوفیانه آن در عزاداری های محرم نشان داده شده است.این فصول عبارتند از سقّایی، جریده برداری، سنگ زنی، توغ برداری، نخل گردانی، خود آزاری آیینی و قمه زنی، نزاع حیدری و نعمتی. هچنین در فصولی مجزا به نقش صوفیه در قصه خوانی و نقالی، روضه خوانی و همچنین تعزیه خوانی پرداخته شده است. تأثیر دولت صفویه بر آیین های محرم و همچنین بررسی دو عنصر مهم «تکیه» و« بابا» که در آیین های عزاداری اهمیت دارند و در اصل عنصری صوفیانه هستند از دیگر موضوعات مورد بحث در این رساله است. در نهایت نیز با مرور محتوای رساله بر فرضیه اصلی - تأثیر اساسی صوفیه در آیین های محرم - تأکید شده است.

یکی از آموزه‌های دینی (قرآنی - روایی) مسلمانان، آموزه‌ی بسیار مهم دگرگونی سیّئات و حسنات است. این آموزه تحت عناوین تبدیل، حبط و تکفیر و... در قرآن و روایات مطرح گردیده است. آنچه بیشتر مورد عنایت عالمان مسلمان قرار گرفته است مسئله حبط (احباط) و تکفیر است، ولی مسئله تبدیل دو جانبه سیّئات و حسنات با توجه به مبانی فلسفی - کلامی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. موضوع نوشتار حاضر تحت عنوان «نظریه دگرگونی سیّئات و حسنات» بر آن است تا با رویکردی میان رشته‌ای و با هدف نشان دادن میزان سازواری یا ناسازواری مسئله تبدیل دوجانبه سیّئات و حسنات با توجه به تعاریف گوناگون و مبانی مختلف فلسفی - کلامی، به تحلیل و تبیین این آموزه مهمّ قرآنی - روایی بپردازد. این نوشتار ضمن بررسی معانی حسنه و سیّئه و دگرگونی و بیان مبانی فلسفی - کلامی،‌ به امور زیر دست یافته است:اوّلاً دگرگونی دوجانبه سیّئات به حسنات امری ممکن است.ثانیاً دگرگونی سیّئات و حسنات را در اولویت قرار داده است،‌ زیرا هم جنبه ایجابی دارد و هم بیشتر مورد عنایت عالمان مسلمان بوده است.ثالثاً دگرگونی را دست کم به صورت یکی از احتمالات زیر موجه می‌‌نماید:الف. دگرگونی به معنای محو و اثبات در خود سیّئه و حسنهب. دگرگونی به معنای محو و اثبات در نگرش ناظرپ. دگرگونی به معنای تبدیل از نوع خلع و لبست. دگرگونی به معنای تبدیل از نوع لبس پس از لبسنتیجه نهایی پژوهش حاضر این است که اگر کسی اهل تبدیل سیّئه به حسنه شده است، نام ظالم از او برداشته شده و از همه مزایایی که یک انسان سالم بهره‌مند است، برخوردار می‌‌شود مگر این که دلیل خاصّ نقلی مبنی بر سلب برخی امتیازات از چنین شخصی در دست باشد.

مسئله ولایت از مهمترین اعتقادات و تفکر شیعی است و از دیرباز با رویکردهای متفاوت فلسفی،کلامی، عرفانی و...به آن پرداخته شده است؛ مطرح شدن ولایت به عنوان اساس و رکن در برخی از این رویکردها ما را بر آن داشت که یک نگاه مبنایی به این مسئله درحیطه عرفان و کلام داشته باشیم تا مبانی هستی شناسی و انسان شناسی آن را دنبال کنیم. از دید عرفان مقام غیب محض الهی و حبّ او به متجلی شدن، سبب ظهور و بسط فیض ازطریق ولایت ـ براساس مراتب خاص آن ـ در عوالم وجود می باشد.و انسان کامل به عنوان مظهر اتمّ ولایت الهیه وساطت رساندن این فیض به سایر موجودات را عهده دار است. در علم کلام هم، امام به عنوان حامل ولایت الهیه عهده دار این وساطت می باشد.از آنجا که ولایت الهیه امری زوال ناپذیر بوده و مبانی آن استمرار و تداوم این ولایت را در زمان غیبت انسان کامل نیز بطور محکم اثبات می کند، میتوان چنین نتیجه گرفت که؛ ولایت فقیه استنساخی از ولایت عرفانی و کلامی است به نحوی که در زمان غیبت انسان کامل، امتداد همان ولایت در اداره امور جامعه می باشد.

این رساله با عنوان«بررسی تحلیلی سرگذشت حضرت نوح علیه السلام از دیدگاه قرآن و عهدین» که در چهار فصل تنظیم گردیده بر آن است که سرگذشت آن حضرت را بر اساس آیات قرآن و روایات مشهور با گفته های تورات و انجیل دربارة آن حضرت بررسی و تحلیل نماید. در فصل اول با عنوان«کلیات» به مباحثی چون آشنایی اجمالی با قرآن و عهدین(تورات و انجیل) قرآن و مسألة تحریف، اسرائیلیات و تحریف معنوی در قرآن و تفاوت داستان و سرگذشت در قرآن و عهدین پرداخته شده است. فصل دوم این رساله که به شرح زندگانی و دعوت این پیامبر الهی می پردازد، مباحثی چون زندگینامه نوح، دین و شریعت در دوران نوح و اصول و ویژگی های دعوت نوح را مطرح ساخته و آنها را از دیدگاه قرآن و عهدین بررسی کرده است و در آخر هم مبحثی با عنوان علت عدم موفقیت نوح در دعوت و تبلیغ آورده شده است. رئوس کلی موضوعات فصل سوم که شرح واقعه طوفان، چگونگی شکل گیری و ماجرای بعدی آن است، به این قرار است: علت و سبب، نشانه آغازین و نحوة نزول طوفان، فرمان ساختن کشتی و عکس العمل کافران در برابر آن، نقد روایات اسرائیلی دربارة مشخصات و حوادث شگفت انگیز کشتی، سرنوشت فرزندان نوح، اسرائیلیات مطرح شده در این باره، سرچشمة این روایات و ...فصل چهارم تحت عنوان«طوفان نوح جهانی است یا منطقه ای» به موضوعاتی چون دیدگاه تورات، مورخان و مفسران اسلامی دربارة عمومیت طوفان، و اولوالعزم در منطق قرآن و حدیث پرداخته، تنها دو تن از پیامبران اولوالعزم(پیامبر خاتم(ص) و حضرت ابراهیم(ع) را دارای رسالت جهانی دانسته و برای سه پیامبر اولوالعزم دیگر از جمله حضرت نوح(ع) رسالتی قومی و منطقه ای اثبات کرده و سپس شواهد و دلایل قرآنی، تاریخی و باستانشناسی خود را در تأیید رسالت قومی نوح و منطقه ای بودن طوفان آورده است.

چکیده ندارد.

چکیده:موضوع آفرینش و امهال ابلیس همواره با سوال ها و شبهات فراوانی در حوزه های فلسفی، کلامی و تفسیری روبرو بوده است رساله ی حاضر که در شش فصل سامان یافته است با تکیه بر تفاسیر و چشم اندازی به آراء حِکمی و عرفانی، در پی شناخت از چیستی و ماهیت ابلیس و نیز حکمت آفرینش و امهال آن از سوی خداوند متعال بوده سوالی که با پاسخ های متفاوت و متخالف حتی از سوی مفسران و اندیشمندان اسلامی همراه بوده است.در این راستا نخست در فصل دوم حقیقی یا مجازی بودن این داستان مورد پژوهش قرار گرفته و در این باره دیدگاه تمثیل با سابقه ای که در بین مفسران داشته در ترازوی نقد قرار گرفته و چنین نتیجه گیری شده که داستان مذکور از مقوله ی تمثیل است اما نه تمثیلی که اصل داستان تخیلی و مطابق خارجی نداشته باشد بلکه تمثیل به این معنا که حقیقتی معقول و معرفتی غیبی از یک جریان تکوینی به صورت محسوس و مشهود بازگو شده تا فهم آن برای همگان ممکن گردد.در فصل سوم دیدگاه های تأویلی از ابلیس به ویژه از سوی عارفان به دو قسم متعارض و غیر متعارض با ظواهر آیات تقسیم گردیده و علت مهم در بسیاری از تأویل های نوع اول حاکمیت تفکر جبری متأثر از اندیشه های اشعری شناخته شده است.فصل چهارم با طرح مبحث خیر و شر و اینکه از خداوند جز خیر صادر نمی شود و نیز حکمت آفرینش و امهال ابلیس از منظر فیلسوفان، با اعتقاد به اصل همبستگی و انداموارگی اجزاء جهان، و همچنین از نگاه عارفان با باور آنها به اصل وحدت وجود، و نیز از منظر مفسرانی که فلسفه ی وجود آن را ابتلاء و آزمایش دانسته اند، چنین نتیجه گیری شده، وجود شیطانی که آدمی را به شر و معصیت دعوت کند از ارکان نظام بشری است چنانکه اگر او نبود عالم انسانی هم نبود.در فصل پنجم با مقدمه قرار گرفتن بحث بطون و ژرفناکی قرآن و نیز گفتاری در حقیقت تأویل نتایج زیر به دست آمده است:1-

معاد از ارکان ادیان الهی است.دین اسلام که خاتم ادیان است، دقیق ترین تعبیر را از معاد دارد؛ اما قرآن و روایات کتب علمی نیستند که همه جوانب موضوعات را بکاوند و این یکدلیل عمده اختلاف مسلمانان در فهم آموزه های دینی است که موجب پیدایش فرقه های زیادی شده است. موضوع معاد جسمانی از مسائل اختلافی میان مسلمان است. در این تحقیق دیدگاه مکتب تفکیک و مکتب ملاصدرا را با ظاهر قرآن می سنجیم. قرآن و روایات در عین این که در این باره تعابیر دقیقی دارند، اما زبان دین، زبان علم نیست که صریح در این باره سخن گفته باشد؛ پس دیدگاه این دو مکتب را نمی توان به ظاهر قرآن نسبت دارد. یکی از اختلافات مهم مکتب ملاصدرا و مکتب تفکیک بر سر مسئله معاد جسمانی است که حتی می توان پیدایش مکتب تفکیک را واکنشی به معاد جسمانی ملاصدرا تلقی کرد. ملاصدرا با اصول و مقدمات گوناگونی که شمار آنها را در کتب مختلف خود به -صورت مختلف بیان کرده و حتی برخی تا پانزده و بر گمان نگارنده حتی بیش از پانزده است اقدام به اثبات معاد جسمانی خود کرده است که می توان اصول او را به چند دسته -تقسیم کرد: الف اصول انسانشناسی؛ ب اصول دنیا شناسی، ج اصول وجودشناسی عام؛ه - - - -اصول نفس شناسی؛ و اصول اخرت شناسی. - مکتب تفکیک که به گمان ما در واکنش به معاد جسمانی ملاصدرا تحقق پیدا کرده است،مدعی است همین بدن عنصری این جهانی در جهان آخرت برانگیخته می شود. آنان ادعای خود را مستند به ظاهر قرآن می دانند،حال آن که توضیح دادیم که قرآن و روایات به طورصریح به معاد جسمانی نپرداخته است.

واژه «کتاب» یکی از مهمترین کلید واژگان قرآنی است که معانی متعددی را دارا می باشد. یکی از کاربردهای وسیع آن در حوزه وحی است که به پیامبران الهی اِسناد داده شده است. این کلمه از نظر لغوی به معنی «نوشته» یا «نوشتن» است که در متن عبری عهد قدیم و آیات قرآنی نیز فراوان به این معنی آمده است. در کنار این معنی ، معنی «ثبت و ضبط» نیز به عنوان معنی ضمنی قابل تصور است. اسناد مشتقات ماده «کتب» به خدای سبحان می تواند بر مبنای همین معنی ضمنی باشد. لذا این واژه در کاربردهای قرآنی بویژه در حوزه وحی لزوماً به معنای مادی و ملموس یا متنی مدون نیست. اِسناد برخی مفاهیم وحیانی توأم با کتاب به برخی انبیای الهی نشان از عدم ترادف آنها دارد. در مواردی نیز رابطه جزءواژگی یا عموم و خصوص میان آنها برقرار است. از طرفی، یکی انگاری همه عناصر وحیانیِ نازل شده بر پیامبران الهی نیز منتفی است. لذا مدلول هر یک از مفاهیم کتاب ، قرآن ، فرقان ، حکمت و ذکر در اِسناد به پیامبر اسلام (ص) متفاوت از دیگری است. این امر درباره دیگر پیامبران نیز صادق است. عمومیت اِسناد کتاب به پیامبران و خصوصیت اسناد دیگر مفاهیم وحیانی ـ همچون تورات و انجیل و قرآن ـ نسبت به برخی پیامبران، بیان از آن دارد که کتاب به عنوان یک اسم معنی و مفهومی کلی بر شاکله اصلی تعالیم هر پیامبر دلالت دارد که از آن تعبیر به «شریعت» می شود. استعمال مشتقات ماده «کتب» درباره خدا ـ که مفید معنی هایی چون ایجاب و حکم کردن است ـ تأییدی بر این سخن است. تفاوت مولفه های معنایی هر کتاب نیز حاکی از تفاوت کتابها و به عبارتی تفاوت در شریعت هاست. استعمال کتاب درباره پیامبر اسلام (ص) دلالتی بر مرحله نوشتاری بودن قرآن و تدوین آن ـ همانگونه که برخی از خاورشناسان چنین پنداشته اند ـ نیست ؛ بلکه هر کدام از این کلمات، معانی خاص خود را دارند. اقتباس تعالیم پیامبر اکرم (ص) از کتاب مقدس یهود و نصاری نیز منتفی است و آرای نویسندگان غیر مسلمان در این باره از استواری و منطق علمی برخوردار نیست.