آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه کنکاش‌های علمی دانشمندان در عرصه‌های مختلف همراه با پیدایش جریان‌ها و مکاتب گونه‌گون فکری، چالش‌های فراوان و جدی‌ّای را فراروی عالمان دینی تشیع قرار داده است. پیدایش مسائل نو و چالش‌های جدید در عرصه تاریخ تفکر و کلام شیعه، وظیفه پاسداران حریم دیانت را دوچندان کرده است، رسالتی که تنها با کوششی معقول و منطقی مبتنی بر اصول اسلامی و میراث کهنِ آن دست یافتنی است. اما بررسی مسایل و معضلات امروزین متکلمان و طبیعتاً پاسخگویی بدان‌ها، نمی‌تواند بدون توجه به میراث کهن و تراث قدیمی این دانش صورت گیرد؛ چراکه پیش‌برد فکر و اندیشه، زمانی به صواب نزدیک است که بر اساس میراث گذشته صورت پذیرد تا از اصول دینی و عقیدتی خویش دور نیافتد و سر از خط انحراف فکری و عقیدتی در نیاورد و حتی اگر امروزه چنین می‌نماید، با استمداد از بازخوانی همان میراث، کژیهای احتمالی به راستی بدل گردد.تاریخ شکل گیری کلام امامیه، بزرگان و اندیشمندانِ نخستین این دانش، ارتباط اینان با یکدیگر و اهل‌بیت علیهم‌السلام در عصر حضور، مباحث کلامی و روش‌های مورد استفاده اینان در فرآیند تکلم و ... از جمله مباحث مهمی است که سهم به‌سزایی در به دست دادن تاریخی از تفکر شیعه دارد؛ تاریخی که در یک پارادایم قابل دفاع، می‌تواند بسیاری از شبهات و مسایل ناظر به فکر و تاریخ شیعه را که امروزه متکلمان با آن درگیر هستند را پاسخ دهد.امروزه این مشکل از سوی برخی مطرح می‌شود که کلام امامیه نه در محتوا و نه در روش، اصیل نیست و ریشه در آموزه‌های اصیل اسلام و تشیع ندارد. صورتی تعدیل شده از این فرضیه را می‌توان در پروژه برخی دیگر یافت که کلام امامیه را در صورت نیکو و قابل قبول آن، مرهون تلاش‌های متفکران معتزلی می‌دانند و آن را دانشی معرفی می‌کنند که نه تنها ریشه در باور‌های اصیل شیعی ندارد، بلکهبسیار از تفکر آنان متأثر است. تأثیرپذیری کلام شیعه از کلام اعتزال در محتوا و روش فرضیه‌ای است که برخی از پروژه‌های به انجام رسیده در مغرب زمین و حتی ایران در پی اثبات آن بوده‌اند. از نگاه آنان عقل‌گراییِ متکلمانی چون شیخ مفید و سید‌مرتضی و شاگردان ایشان نیز در همین راستا تفسیر و تأویل شده و متکلمان ماقبل از اینان نیز عمدتاً افرادی تلقی شده‌اند که بر پایه نقل به دفاع از دین پرداخته‌اند و اگر نمود‌هایی از عقل‌گرایی در آن‌ها یافت می‌شود تحت تأثیر معتزلیان رخ نموده است.ابوجعفر مومن‌الطاق اما، شخصیتی است که منابع از وی به عنوان یکی از نخستین دانشوران و متکلمان شیعی یاد کرده‌اند. وی در عصر صادقین علیهم‌السلام زندگی می‌کند و همراه با هشام‌بن‌حکم و هشام‌بن‌سالم و زراره‌بن‌اعین تلاش می‌کند از مبادی و مبانی فکر شیعه دفاع نماید.نکته قابل ملاحظه و دقت این‌که بازخوانی و واکاوی انگاره‌های اعتقادی و روش و متد کلامی افرادی چون هشام‌بن‌حکم یا مومن‌الطاق و ... خبری غیر از فرضیه سابق را رقم می‌زند؛ ایده‌ای که نشان از نحوه‌ای تلاش خرد‌گرا در سایه وحی دارد. روش و منهجی که بر خلاف تفکر اعتزال و ریشه در آموزه‌ها و آموزش‌های اهل بیت علیهم‌السلام دارد.بررسی احوال و شخصیت مومن‌الطاق، بازخوانی جریان‌ها و مکاتب فکری دوره وی و انعکاس افکار و روش‌های ساری و جاری اینان در بستر تاریخی مورد نظر، تقابل و تعامل ابوجعفر با سردمداران این جریان‌ها و افکار غیر امامی، خود گویای این حقیقت است که کلام امامیه نه تنها در عهد مومن‌الطاق بلکه از ابتدای پیدایش، اصیل بوده و ریشه در آموزه‌ها و آموزش‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام دارد. متکلمان عصر حضور نیز افرادی هستند که تحت لوای ایشان، هم در محتوا و هم در روش، به نحوی عمل کرده‌اند که از دیگر جریان‌های فکری معاصر خویش قابل تشخیص و جداسازی هستند.در این پروژه تلاش شده نشان داده شود که از بین روش‌های کلامی مورد استفاده متکلمان معاصر با مومن‌الطاق، ابوجعفر از منهجی بهره می‌برده است که عقل، در مقام استنباطِ حکمِ اعتقادی، نه به عنوان منبعی مستقل، بلکه به عنوان مخاطب وحی و دوشادوش آن به یاری متکلم می‌آید. کارکرد عقل اما، در دیگر مقامات و حوزه‌های کلامی متکلم در کنار وحی و در عرض آن است. در این نوشته از این متد به روش ترکیبی( ترکیب عقل و وحی) یاد شده است. توجه ویژه مومن‌الطاق به دو منبع عقل و وحی به عنوان منابع معارف و استفاده از روش ترکیبی در مقام توجیه، استدلال و دفاع، ویژگی کلام مومن‌الطاق قلمداد می‌شود. متدی که با استفاده از گزارش‌های موجود از مناظرات او و دقت در آثار و عناوین مکتوبات وی، جهت‌گیری‌های او در نقل و انتخاب مباحث و روایات، همراه با تحلیلِ باورهای معاصرانش تا حدودی ما را به روش و محتوای مباحث کلامی او آشنا می‌کند.از لحاظ محتوا نیز ویژگی کلام ابوجعفر، توجه خاص به مباحث امامت و فضایل علی‌بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام است؛ گرچه مباحثی از توحید و نبوت هم در اعتقادات او قابل بررسی است.

یکی از ارزشمندترین میراث مکتوب ائمه که تا کنون برای بسیاری از اهل علم و بصیرت ناشناخته مانده و گرد غربت بر روی آن نشسته رساله حقوق امام سجاد علیه السلام مجموعه ای از حقوق و وظایف انسان در برابر خدا و خلق و اعمال عبادی و اعضاء و جوارح است. حقوقی که امام سجاد علیه السلام در این رساله مطرح می فرمایند، مجموعه ای از حقوق مصطلح امروزی در علم حقوق و فقه اسلام نیست، بلکه حقوق اخلاقی است که غالبا در علم اخلاق از آنها سخن به میان می آید. سرچشمة اصلی این حقوق و پشتوانة آن، ایمان به خداوند بزرگ و دستورات حیات بخش اوست و حق اوست که اصل است و سایر حقوق از آن مشتق می گردد، زیرا حقوق دیگران زمانی مفهوم پیدا می کند که انسان بر خویشتن غلبه کند و حق صاحب حق را بدهد. آنچه که امام سجاد علیه السلام در این رساله بر آن تأکید می فرمایند این است که حق قبل از آنکه گرفتنی باشدف دادنی است. نکتة دیگری که در این رساله قابل توجه است اینکه رسالة حقوق حاوی تمام حقوق شرعی نیست، بلکه اهم حقوق را مورد بحث قرار داده و در نهایت اختصار و ایجاز متعرض آن شده و در نتیجه ابعاد هر حق را به طور کامل بررسی نکرده است. در فصل اول این پژوهش به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی حق و کاربرد قرآنی آن و مراد امام سجاد علیه السلام از حق و تلازم حق و تکلیف و اسناد و توثیق رساله حقوق و دورنمایی از زندگانی امام سجاد علیه السلام پرداخته شده و فصول دیگر به شرح و توضیح فرازهای این میراث گرانبها اختصاص یافته است. برای شرح این مجموعه غالبا به آیات قرآن و سخنان امیر مؤمنان و سایر معصومین علیهم الاسلام استناد شده است.

آن‌چه پیش‌رو دارید، مشروح مذاکرات دو جلسه از سلسله‌ کرسی‌های نقد و نظریه‌پردازی است که با حضور اساتید و صاحب‌نظران برگزار گردید. موضوع اصلی این نشست، تصور یا تصدیق‌بودن علم و نحوه تکون تصور و واقع‌نمایی تصور است که توسط جناب آقای دکتر احمدی تبیین می‌گردد؛ همچنین اساتید دیگر نیز به ارائه دیدگاه‌های خود می‌پردازند که در ادامه خواهد آمد.

این پژوهشیک پیشگفتار و سه بخش داردکه در مقدمه به موضوع ، روش ، پیش فرض ها ، دشواری ها و نوآوریهای پژوهش اشاره شده است . در بخش اول از حقیقت و چیستی عصمت و تاریخچه آن بحث شده است . در بخش دوم عصمت برعقل عرضه گردیده است و مباحث آن در چهارفصل سامان یافته است . در بخش سوم که درباره عصمت و اختیار است مباحثی از قبیل منشاء جبری پنداشتن عصمت و پیامدها و مفاسد آن ، منشاء اختیاری عصمت ، اکتسابی یا موهبتی دانستن منشاء عصمت ، عصمت در کودکی و نسبت عصمت از سهو و نسیانبا اختیار مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است . در بخش سوم عصمت برآیینه نقل عرضه گردیده است .

نشانه های عصر ظهور در متون اسلامی مسأله ظهور منجی در آخرالزمان، یکی از مسایل مشترک ادیان الهی و حتی ادیان غیرالهی و برخی مکاتب فلسفی است. ادیان آسمانی به یمن بهره مندی از منبع وحی اتصال به مبدأ هستی، از تحقق وعده الهی در واپسین فصل حیات بشر و پیدایش مدینه ای فاضله در فراخنای گیتی خبر داده اند.آنچه در این میان، دین اسلام را از سایر ادیان و مذاهب دیگر متمایز می کند، پیشگویی های دقیقی است که با ذکر مصادیق و جزئیات، درباره شخص منجی، نشانه های ظهور و شاخصه های حکومتی او بیان شده است. نگارنده در این پایان نامه، با تحقیق و تأمل در متون اسلامی، به منظورتبیین صنشانه های عضر ظهور، مسایل زیر را بررسی نموده است. الف - منظور از نشانه های ظهور چیست؟ توضیح: نشانه های ظهور به مجموعه حوادثی گفته می شود که بر اساس پیش بینی معصومین(ع) در عصر غیبت واقع شده و با ظهور حضرت مهدی (عج) رابطه کشفی داشته باشند.ب - فرق میان شرایط ظهور با علائم ظهور چیست؟ توضیح: رابطه ظهور با شرایط یک رابطه واقعی است در حالی که رابطه آن با علائم یک رابطه کشفی است. ج- نشانه های حتمی وغیرحتمی کدامند؟ توضیح: نشانه های حتمی، نشانه هایی هستند که تحقق آنها بدون هیچ گونه قیدو شرطی الزامی است؛ به گونه ای که ظهور حضرت حجت علیه السلام را نیز بدون تحقق آنها واقع نخواهد شد. در مقابل، نشانه های غیرحتمی به نشانه هایی گفته می شود که تحقق آنها مشروط به شروطی است که در صورت تحقق آن شروط، نشانه مشروط نیز محقق خواهد شد. در ادامه علائم پنج گانه و حتمی ظهور که عبارتند از: خروج سفیانی، قیام یمانی، ندای آسمانی، قتل نفس زکیه وخسف در بیداء، مورد برسی و تحلیل قرار گرفته است. و در پایان، به مسأله رجعت که درآخرالزمان واقع می شود نیز اشاره شده است. و در پایان، به مسأله رجعت که در آخرالزمان واقع می شود نیز اشاره شده است.

عدالت از مهمترین دغدغه های فلاسفه و اندیشمندان و از نیازهای جوامع بشری در طول تاریخ بوده است. عدالت ، محور اندیشه امام علی (ع) و حکومت آن حضرت الگوی عملی عدالت دراسلام به شمار می رود.دغدغه اصلی این تحقیق ، تبیین و ساماندهی نظری بحث عدالت درنگرش و روش امام علی (ع) می باشد. در فصل اول عدالت از دیدگاه اندیشمندان غرب مانند افلاطون، ارسطو، هابز، کانت، رالز و نازیک بیان شده است. در فصل دوم عدالت از دیدگاه اندیشمندان مسلمان مانند فارابی، مسکویه رازی، خواجه نظام الملک، غزالی، خواجه نصیر، ابن سینا و ابن خلدون بررسی شده است.همچنین در پایان فصل عدالت از دیدگاه متفکران متاخر مسلمان بیان شده است مانند امام خمینی، سیدقطب، مرتضی مطهری، محمدباقر صدر، علی شریعتی، و نصر حامد ابوزید بیان شده است.فصل دوم به تبیین مبانی عدالت و استخراج اصول عدالت در حوزه سیاست و حکومت اختصاص دارد. فصل سوم به مفاهیم پیرامونی و مرتبط با عدالت می پردازد که مهمترین آنها انصاف است و برتر از عدالت به شمار می رود.

هدف این مقاله بررسی مفهوم و اهمیت مدارای مذهبی و اخوت و برادری جهانی در آموزه‌های امام علی(ع)، به خصوص در نهج‌البلاغه است. اسلام آزادی اندیشه، آزادی بیان عقاید و اعمال قضاوت مستقل در مسائل دینی را تایید می‌کند. آن همچنین مدارای مذهبی در میان پیروان ادیان، جوامع مذهبی، اقوام و ملل را تصدیق نموده و به درک متقابل و همکاری میان تمامی مردم استدلال می‌نماید. حضرت علی (ع)، در راستای آموزه‌های اسلامی، مردم را برادر در دین یا خلقت می‌داند. بنابراین، او به حفظ امنیت همه مردم، به خصوص غیرمسلمانان معتقد است. او اصل برابری برای تمام مردم به عنوان حق مادرزادی تاکید ورزیده و نابرابری و تبعیض مبتنی بر قبیله، ملیت و خانواده را ناشایست می‌داند. او به برادری همه انسان‌ها به عنوان آفریدگان خدا توصیه می‌نماید. این جهان شمولی بر روی سه پایه استوار است، یعنی جهانشمولی پیام حضرت محمد (ص)، یگانگی خداوند و در نتیجه وحدت ادیان و وحدت بشر. خدا پیامبر را فرستاده تا دستورات او را آشکار کرده و به ذکر خدا فرا خواند. امام علی معتقد است که فرمانروا باید با رحمت و مدارا با همه افراد تحت حکومت خود رفتار نماید.

مسئله اثبات واجب یکی از مهم ترین مسائل مورد توجه اندیشمندان به خصوص متکلمان و فلاسفه بوده است. مؤلف کتاب ابوالحسن بن احمد ابیوردی از علمای امامیه قرن دهم هجری مقام و پایه علمی والایی داشته و جامع معقول ومنقول بوده است و از او آثار متعددی برجای مانده است. رساله مورد بحث شامل سه بخش (مقدمات بحث، دلایل مؤلف، دلایل دیگران) است. مؤلف در مقدمه به ذکر چهار نکته پرداخته است. 1- ذکر معنای واجب، ممکن و ممتنع و بیان این نکته که واجب تعالی علت تامه برای وجودش است. 2- ممکن به فاعل موجود نیازمند است. 3- اگر وجود ممکن از علتش واجب شود موجود می‌شود. 4- در این قسمت مؤلف به سه نکته اشاره کرده است: الف) امکان ممکن دلیل احتیاجش به علت است. ب) این امکان برای ممکن لازم است. ج) بقاء ممکن با از بین رفتن علتش ممتنع است. او پس از بیان و توضیح این مقدمات به ذکر دلایل خود که هدفش از تألیف این رساله بوده است می‌پردازد و دوازده دلیل بر این مطلب می‌آورد. او در این دلایل بیان می‌کند که اگر واجب لذاته یافت نشود و موجود در ممکنات منحصر شود تسلسل تا بی نهایت و عدم تناهی ممکنات لازم می‌آید و به طرق مختلف براهین خود را بیان می‌کند. مؤلف سپس به ذکر دلایل دیگران از جمله ابن سینا و سهروردی در باب این مسئله می‌پردازد. مؤلف در خاتمه رساله به ذکر و حل سه شبهه می‌پردازد.اما در مورد شیوه تصحیح و روند تصحیح متن رساله ابتدا به شناسنامه نسخه‌ها اشاره شده است و ویژگی نسخه‌ها بیان شده است. سپس به نحوه مقابله نسخه‌ها و انتخاب شیوه تصحیح اشاره شده است و بیان شده که به دلیل ویژگی نسخه‌ها تصحیح بر اساس نسخه اصل صورت نگرفته است؛ هرچند که به یکی از نسخه‌ها اعتماد بیشتری شده است.