آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده این رساله به بررسی میزان تطابق آراء ملاصدرا در سه مساله عقول، حدوث عالم و علیت با مطالب نهج البلاغه پرداخته است. به این منظور کتب فلسفی و تفسیری صدرا، مطالعه و آراء ایشان درباره مسایل فوق، جمع آوری شده است. همچنین با مراجعه به شروح نهج البلاغه، مطالب مرتبط با موضوعات مذکور، استخراج و رساله در سه فصل تنظیم گردیده است: در فصل اول، با بررسی عقول در حکمت صدرا و فرشتگان در نهج البلاغه، معلوم شد که عقول و ملایکه از حیث اوصاف و وظایف بر هم قابل تطبیقند. از حیث تجرد، ملایکه مقرب در صورتی بر عقول، قابل تطبیقند که در مرتبه تجرد تام باشند، اما در صورت تنزل وجودی و تمثل ملایکه در هیأت و صورت عالم مادون خود، بر عقول تطبیق نمی کنند. از حیث کثرت نیز، تعداد ملایکه مانند تعداد عقول، بی شمار و دارای کثرت نوعی و تشکیکی است هر چند در مورد منشأ کثرت فرشتگان، نهج البلاغه ساکت است. از حیث وظایف نیز، عقول و ملایکه، به اذن الهی، مدبران عالم مادون خود می باشند و در افاضه کردن صور موجودات و ابلاغ وحی، ایفا نقش می کنند. در فصل دوم با بررسی، حدوث عالم در حکمت صدرا و نهج البلاغه، روشن شد که جهان مادی، حادث به حدوث زمانی است و این حدوث بادوام و استمرار فیض الهی تنافی ندارد. در فصل سوم با بررسی علیت در حکمت صدرا د نهج البلاغه معلوم شد که ملاک معلولیت، نقصان و فقر وجودی است که از متن وجود و هستی معلول، انتزاع می گردد. این نیاز، دائمی، مستمر و عین ذدات معلول است و جمله ی معلولات، شؤون و جلوه ذات باری تعالی می باشند. کلید واژه ها: عقول، ملایکه، عقل فعال، جبرئیل، عقول عرضی، حدوث، حرکت جوهری، علیت، فقر وجودی، تاجلی.

معرفت دینی ، تحول و تکامل آن از مباحث مهم کلام جدید و دغدغه ی کثیری از متفکران و محققان این حوزه است که در قرن حاضر بسیار به آن توجه شده است. هدف این رساله ، تحلیل ، تبیین معرفت دینی و فرایند تحول آن از دیدگاه سه اندیشمند معاصر ، استاد شهید مرتضی مطهری (ره) ، دکتر عبدالکریم سروش و آیت الله عبدالله جوادی آملی است تا با کنکاش در آراء هر یک از ایشان در زمینه ی معرفت دینی و مسائل مربوط به آن و بررسی تطبیقی نظرات محققین مذکور بتوان به ملاک های صحیح تحول ، تکامل معرفت دینی و کیفیت وصول به حقیقت دین دست یافت. در این پژوهش سعی شده است که به اهداف تعیین شده ی زیر جامه ی عمل پوشانده شود: 1 . مقایسه ی تعریف و برداشت های سه محقق از معرفت دینی و این که چه کسانی می توانند به آن دست یابند. 2 . شناخت و تحلیل اندیشه ی متفکرین مذکور در مورد تأثیر معارف بشری بر معرفت دینی. 3 . آگاهی از آراء این سه اندیشمند در مورد مبانی ساختار تحول معرفت دینی. 4 . شناخت و مقایسه ی اندیشه ی سه محقق در مورد چگونگی جمع بین دین ثابت و نیازهای متغیر. پس از بررسی اهداف مذکور به شیوه ی توصیفی و اسنادی با تکیه بر تحلیل محتوا در آثار هر یک از این سه بزرگوار به نتایجی دست یافتیم که برخی از آن ها عبارتند از: الف) آن چه شهید مطهری (ره) در مورد دین و معرفت دینی بیان کرده اند ، مربوط به مقام تعریف می شود اما عبارات دکتر سروش در این زمینه مربوط به مقام تحقق است . البته آیت الله جوادی آملی ، چون در جایگاه منتقد به بررسی آراء دکتر سروش پرداخته اند، مسائل را در همین مقام مطرح کرده اند. ب) یکی از مسائل مهم که در بحث معرفت دینی ، مورد توجه کامل شهید (ره) بوده ، اعتقاد به وجود فطرت است که البته آقای جوادی آملی نیز در برخی موارد به آن اشاره کرده اند. ج) یکی از اهداف مهم این پژوهش به دست دادن معیار هریک از افراد مذکور در زمینه ی تحول معرفت دینی است . استاد مطهری (ره) تمام تغییرات و تحولات در زمینه ی معرفت دینی را تنها با استفاده از عقل آزاد از اغراض ورذایل اخلاقی ، در قلمرو اصول ثابت و فطری دین و متناسب با تحول تکاملی معارف بشری ، صحیح دانسته اند. دکتر سروش تمام مسائل مربوط به معرفت دینی از جمله تحول ، تکامل ، اجتهاد و ... را تنها مسبوق و مستند به معارف بشری بیرون دینی می دانند. آقای جوادی آملی با اعتقاد به تجرد علم ، معرفت دینی را از هرگونه تحول و تطوری بری دانسته و معتقدند آن چه تحول می یابد ، نفس عالم است که مجازاً به معرفت و از جمله معرفت دینی نسبت داده شده است . د) شهید مطهری (ره) برعقل به عنوان منبع و نیز ابزاری برای فهم دین بسیار تأکید کرده اند ، اما عقل در تئوری دکتر سروش همان اندازه نقش دارد که سایر صفات بشری چون حب و بغض و ... . و از نظر ایشان دخالت عقل در فهم دین ، کمکی است که تئوری های علمی ، فلسفی ، کلامی و عرفانی به فهم دین می کنند . ه) با دقت در مورد قبل ، یکی از بنیادی ترین نقاط اختلاف سه اندیشمند مذکور در بحث مطابقت معرفت دینی با دین شکل می گیرد به این معنا که براساس گفته های علامه مطهری (ره) و استاد جوادی آملی با استفاده از عقل می توان به فهمی از دین دست یافت که کاملاً بر آن منطبق باشد اما با استناد به گفته های دکتر سروش ، این امر امکان پذیر نیست . امید است که این پژوهش کمک مؤثری در زمینه ی تبیین مسائل معرفت دینی باشد.

این مقاله با تأکید بر اندیشه پیتر برن، که یکی از مهم‌ترین چهره‌های شاخص فلسفه دین معاصر است، افزون بر تبیین دیدگاه او درباره رئالیسم و نارئالیسم و همچنین خداباوری، دین و الاهیات، به واکاوی و بررسی بنیان‌های فلسفی این مسئله پرداخته است. نظرگاه پیتر برن با این که یک رویکرد انتقادی به ابعاد مختلف نارئالیسم است، دربردارنده تمییزی اساسی میان خداباوری و الاهیات در اتخاذ نظرگاه رئالیستی و نارئالیستی درباره آن‌هاست. با توجه به تفکیک دو ساحت الاهیات و خداباوری، می‌توان چنین گفت که وی معتقد به نارئالیستی بودن الاهیات -لیبرال- به عنوان یک رشته علمی و آکادمیک و رئالیستی بودن دین، خدا و گفتمان خداباورانه است. در نظرگاه او، غایت گفتمان خداباورانه به موجودی فراذهنی، فرادنیایی و متعالی اشاره دارد. این نوشتار در نهایت به واکاوی و بررسی مبانی فلسفی این موضوع پرداخته و اشارت اجمالی پیتر برن در بررسی ریشه تمایز رئالیسم و نارئالیسم و همچنین تفسیر نارئالیستی مدرن از دین را مورد مداقه قرار داده و افزون بر واکاوی ریشه‌های مسئله رئالیسم و نارئالیسم دینی و با تأکید بر نسبت سوژه و ابژه - بالاخص در فلسفه کانت - به نقد و بررسی این بنیان فلسفی در نظرگاه پیتر برن پرداخته است.

در این پژوهش که با عنوان «انتظار بشر از دین» از منظر اندیشمندان مسلمان خصوصاً استاد جوادی آملی و دکتر سروش می باشد، این مسأله مطرح است که انسان ها چه نیازی به دین دارند و دین چه انتظاری از انسان. هر چند در این مسأله، دیدگاه ها و رویکردهای گوناگونی وجود دارد، ولی در این پژوهش این بحث را از دیدگاه نظریه پردازان معاصر در حوزة دین شناسی، خصوصاً استاد جوادی آملی و دکتر عبدالکریم سروش بررسی و تحلیل نموده ایم. در ابتدا به تبیین موضوع پرداخته شده و اینکه آیا این دو پرسش «انتظار بشر از دین» و «انتظار دین از بشر» قابل جمعند؛ سپس به تحلیل و بررسی این که آیا پرسش فوق، یک رویکرد درون دینی دارد یا برون دینی، پرداخته شده است و پس از تبیین آنها، به بیان فواید و کارکردهای دین از منظر این دو متفکر و همچنین این که رابطة دین با اخلاق و دین با دنیا و آخرت چگونه است و چه تفاوتهایی در این زمینه در آراء آنها وجود دارد. سرانجام در بررسی مسأله به ریشه یابی اختلافات و علت تفاوتها دیدگاهها پرداخته شده و از آن جا که اساس تفکر استاد جوادی آملی بر مبنای خدا محوری و دکتر سروش بر مبنای انسان محوری می باشد، تفاوت فاحشی در پاسخ این دو به پرسش «انتظار بشر از دین» دیده می شود و در پایان در یک مقایسه و ارزیابی نتیجة مورد نظر ارائه شده است.

این رساله در ‎۶ فصل تنظیم شده است. فصل شامل نکاتی درباره تحقیق و زندگانی حضرت زینت(س) است.فصل دوم اسناد خطبه های حضرت زینب و بررسی از نظر رجالی و روایی است. فصل سوم خطبه های حضرت زینب و اختلاف نسخ را آورده است. فصل چهارم به بررسی و تحلیل خطبه کوفه می پردازد.فصل پنجم به تحلیل خطبه شام می پردازد. عنوان فصل ششم تحلیل از احتجاج به ابن زیاد نام دارد

آرمان شهر یا اتوپیای اقتصادی در حکمت متعالیه حاکی از مدینه­ای است که به نحو اتمّ کمالات نشئه جسمانی نفوس در آن محقق باشد. نوشتار حاضر ابتدا با ترسیم «نظریه علم اشتدادی» به عنوان مبنایی معرفت شناختی مبتنی بر اصول حِکمی چون تناظر انسان با مراتب هستی، تناظر مراتب هستی با علم، نسبت انسان با حقیقت و روش تأویل محور، نگرشی بدیع از علم در حکمت متعالیه ارائه می‌دهد و با عنایت به آن مختصات اتوپیای اقتصادی را ترسیم می­نماید. بالاترین مرتبه در سلسله علم اشتدادی متعلق به نبی است که به عنوان زعیم، بیشترین احاطه وجودی را بر مدینه دارد و بر اساس منطق وحیانی و عدالت توزیعی با زیربنای معرفتی مدینه را به حدّ اعلی تکاملی می‌رساند و پس از نبی، مقربان به او عهده­ دار این امور هستند. ترسیم اتوپیای اقتصادی بر اساس مختصات علم اشتدادی، برآیندهایی نظیر «بهره‌مندی از امکانات مادی»، «توسعه سرمایه انسانی»، «اشتغال متناسب با ظرفیت­های هر مرتبه وجودی»، «رضایت شغلی»، «ثبات اقتصادی»، «گسترش رفاه اقتصادی» و «توسعه اقتصادی» را به دست می­دهد. از موانع تحقق اتوپیای اقتصادی می­توان به «انباشت ثروت»، «گسترش فقر»، «وابستگی به امور مادی» اشاره نمود که در این نوشتار به آن پرداخته شده است.

در فلسفه ملاصدرا انسان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. انسان تنها موجود ممکنی است که دارای حدّ وجودی مشخص و معینی نبوده و مراتب وجودی او متناظر و مطابق با عوالم و مراتب وجودی آن است. اصول و قواعد تأسیس این نظام فلسفی از قبیل اصالت وجود، تشکیک در وجود و به ویژه دو اصل حرکت جوهری و اتحاد عالم و معلوم و همچنین مراحل تکوین نفس و نسبت آن با بدن می‌تواند مبنای فلسفه زیست‌محیطی را شکل دهد که به واسطه آن بتوان راهکارهایی برای تبیین نسبت انسان و طبیعت ارائه نمود و براساس آن بحران زیست‌محیطی که طبیعت از آن رنج می برد، مدیریت شود. در نظام فلسفی حکمت متعالیه، طبیعت به عنوان مرتبه‌ای از مراتب وجود به تناسب بهره‌ای که از وجود دارد؛ واجد علم، ادراک و شعور است بنابراین تعامل انسان با این موجود زنده به کلی با آنچه در فلسفه زیست‌محیطی مبتنی بر فلسفه غرب تعریف شده، متفاوت است. تبیین و تحلیل معنای انسان و طبیعت در فلسفه ملاصدرا و بیان نسبت آن دو از اهداف اصلی این مقاله است.