آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهبیانات حضرت علی (ع) در نهج البلاغه ، سرشار از دلایل روشن، منطقی و بدیهی در خصوص مسائل گوناگون برای هدایت مردم به سوی حقایق می‌باشد. در زمینه‌های موضوعات کلامی نیز از این دلایل در نهج البلاغه به وفور یافت می‌شود که در این رساله از آن‌ها با نام «برهان» یاد شده است و هدف از این تحقیق، گردآوری و مقایسه‌ی آن‌ براهین با براهین مشابه در کتاب‌های کشف‌ المراد و شوارق الالهام است و روشی که با استفاده از آن تحقیق صورت گرفته،‌ توصیفی اسنادی با تکیه بر تحلیل محتوا می‌باشد.براهین نهج البلاغه به سه دسته قابل تقسیم‌بندی اند: 1- براهین مربوط به خدا و اوصاف او 2- براهین مربوط به بحث امامت و خلافت 3- براهین مربوط به معاد و دیگر مسائل.بررسی این براهین و دلالت‌های منطقی آن‌ها به اضافه‌ی نظریاتی که از آن‌ها به دست می‌آید، در فصل یک این رساله نگاشته شده است. فصل دوم اختصاص دارد به براهین و دلایلی که دو متکلم بزرگ شیعه (علامه حلی و عبدالرزاق لاهیجی) در دو کتاب (کشف المراد و شوارق الالهام)، در زمینه‌ی موضوعات کلامی مرتبط با براهین به دست آمده از نهج‌ البلاغه، ذکر کرده‌اند.در فصل سوم، به مقایسه‌ی بین این دو نوع براهین پرداخته شده است: مبانی، خاستگاه‌ها و جایگاه‌ استدلال‌های امام علی (ع) در نهج البلاغه و دو متکلم شیعی در کتاب‌های مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه ای که به دست آمده است این است که هر چند هدف هر دو نوع استدلال یکی است ولی هر کدام با توجه به مخاطبان و شرایط محیطی که در آن مطرح شده‌اند، شکل‌ها و خصوصیات مربوط به خود را دارند: استدلال‌های نهج البلاغه بیشتر محسوس و ملموس بوده و با اندک توجهی از طرف مخاطب، وی را به مقصد مورد‌نظر می‌رساند،در حالیکه دلایل دو کتاب مذکور، بیشتر رنگ عقلی- فلسفی داشته و مقدمات علمی و فکری مخصوص به خود را طلب می‌کنند. واژگان کلیدی: برهان،کلام، نهج البلاغه، کشف المراد، شوارق الالهام،صفات الهی،امامت،معاد.

نظریه‌ای را که بر اساس آن، زمان واقعیت دارد ولی گذر زمان واقعیت ندارد، نظریۀ «زمان بدون گذر» می‌نامیم؛ گذر زمان، به تعبیری، برآمده از زنجیره‌ای از رویدادهاست که در آن، هر رویداد در نسبت با «اکنون» مرتب می‌شود. هدف اصلی این مقاله واکاوی دیدگاه صدرالمتألهین دربارۀ گذر زمان است. در این راستا نشان می‌دهیم که او از سویی بنیاد زمان را زنجیره‌ای عینی از رویدادها می‌داند که در آن، هر رویداد در نسبت با رویدادهای دیگر مرتب می‌شود نه در نسبت با اکنون، و از سوی دیگر، برای اجسام اجزاء زمانی در نظر می‌گیرد و در مورد اتصال اجزاء زمانی یک موجود تحلیلی دارد که مطابق آن، تمایز وجودی میان مقصدهای گذشته، اکنون و آینده از میان ‌می‌رود. هردو سوی این قضیه تنها با نظریۀ زمان بدون گذر همخوانی دارد نه با نظریۀ رقیب آن (این نظریه که زمان و گذر زمان، هردو واقعیت دارند). بدین لحاظ می‌توان گفت که صدرا به نظریۀ زمان بدون گذر گرایش دارد. این مطلب می‌تواند لوازم هستی‌شناختی برخی مفاهیم کلیدی فلسفۀ صدرا مانند حرکت جوهری و حرکت به‌معنای قطع را روشن‌تر ‌سازد.

خودآگاهی از مهمترین مسائلی که مورد تاکید اندیشمندان جامعه بشری و همچنین جمیع ادیان آسمانی قرارگرفته است، مسأله خودشناسی است، تا جایی که آن را سودمندترین دانشها دانسته اند و از آیات و روایات بدست می آید که مهمترین هدف خودشناسی دست یابی به شناخت خدای متعال است. من عرف نفسه فقد عرف ربه . اما کسی که می خواهد از طریق خودشناسی به خداشناسی نائل گردد، در ابتدا باید بداند که حقیقت او یا گوهری که به لفظ صأنا یا صمن بدان اشاره می کند د،وجودی ممتد و ذومراتب است که از عالم امر تا به عالم خلق امتداد وجودی دارد و این وجودواحد را به اعتبار جهان و حیثیات و مراتب متعددی که دارد، به اسامی و القاب گوناگونی چون روح، نفس، عقل و... نامیده اند. وجهه امری او از این حیث که فعل مستقیم الهی است، صروح نامیده می شود و وجهه خلقی او و از آن حیث که با دخالت اسباب و علل مادی پدید آمده، نفس نام دارد و این نفس نیز امری ذومراتب بوده که از بدن مادی آغاز و سپس نفس نباتی، نفس حیوانی، نفس ناطقه و نفس مطمئنه نامیده می شود. برای شناخت مراتب مختلف نفس، باید ازروشهای مختلف شناخت اعم از شناخت حسی، شناخت عقلی، شناخت قلبی و شناخت وحیانی استفاده نمود، اما از آنجا که غایت خودشناسی، شناخت خدای متعال است، لذا روش خودشناسی مبتنی است بر توجه کامل به خدای متعال و خالی کردن خانه قلب از هر آنچه غیر خداست و این بدست نمی آید مگر با تهذیب نفس که شامل تقوای ظاهر، تقوای باطن و خالی کردن قلب از رذایل اخلاقی، تنویر قلب با علوم الهی و صفات پسندیده و سرانجام توجه دائمی به خدای متعال به طوری که فناء کامل برای سالک، حاصل آید و فقط به مشاهده جلال و جمال الهی می پردازد. درواقع، انسان از طریق توجه به خدای متعال، نفس خویش را می شناسد، از این رو قرآن می فرماید:صولا تکونوا کالذین نسوا الله فانساهم انفسهم . کسی که به این مرحله برسد، می تواند از طریق شناخت خود که والاترین و کاملترین تجلی اسماء و صفات الهی است به شناخت خدای متعال دست یابد. چنین انسانی در می یابد که خداوند نور مطلق و ظاهر مطلق است و هر چه را که او درک می کند، به واسطه خدای متعال است و اگر بخواهد خویشتن را نیز بشناسد، باید توسط خدا بشناسد. او خواهد فهمید که هیچ حجابی بین او و خدا حائل نیست، مگر خود او، از این رو باتوجهی که به خدای متعال دارد و با شناختی که از صخود بدست آورده، در می یابد که نفسش وهمه ماسوی الله عین ربط و فقر محض اند، و فقط خداست که دارای غنای ذاتی و قدرت مطلقه می باشد. آنگاه خود و همه هستیها را فانی در هستی خدای سبحان می بیند و از نظر او سراسر عالم،آیات و نشانه های الهی می گردد و این حقیقت خودشناسی است.

آدمی در اولین مواجهه با عالم خارج تاثیراتی را در خود احساس می کند مثلا رنگ قرمز گل را مشاهده می کند. صدای زیبای پرندگان را می شنود. گلبرگ لطیف گلها را لمس می کند و... در این مواجهه آنچه عقل عرفی و جمعی قبول می کند این است که ما به تمام و کمال موجودات عالم خارج را به همراه صفات و خصوصیات ظاهری شان ادراک میکنیم. به عبارت دیگر در این مواجهه ما شاهد دو جهان هستیم که از دریچه یک جهان نظاره گر جهان دیگر هستیم. در این رویکرد جهان خارج ماهیتی دارد و وجودی که ماهیت آن عین ماهیت ذهنی است و از این نظر هیچ تفاوتی ندارد. ماهیت گل قرمز، درخت سبز و دیوار سفید و ... تماما بدون هیچ کم و کاستی به ذهن منتقل می شود و البته این ماهیت پل ارتباطی و علم ما به علم خارج می باشد اما در قالب دو وجود وجودی ذهنی و وجودی خارجی پس فارق، ذهن و خارج،وجود است و عامل ارتباط ماهیت. این مطلب عینا نظر اکثر فلاسفه اسلامی است درباره ماهیت علم. در این نوشتار سعی بر آن است که با نظری گسترده، جامع و در عین حال عمیق موشکافانه و به دور از کلی گویی و مبهم نویسی به تامل در این مبنا بپردازیم. علت این تردید نیز عوامل متعددی است که بارزترین آن خطای حواس و حتی خطای در تفکر و تعقل می باشد. از سویی وجود برخی مبانی فلسفی که مورد قبول متفکرین اسلامی واقع شده پذیرش مبنای فوق را در باب معرفت شناسی دچار مشکل می سازد. همچنین ادله حکمای اسلامی در باب تطابق کامل عین و ذهن که در مبحث وجود ذهنی فلسفه اسلامی ارائه شده مخدوش بوده و صرفا وجود ماهیتی را در ذهن مدرک اثبات می کند نه چیز دیگری را. لذا سعی نموده ایم بادقت درکلمات بزرگان قوم به نقد و بررسی مبنای فوق پرداخته و نظریه ای که با اشکالات کمتری مواجهه است را مورد توجه و بررسی قرار دهیم.

اندیشه‌های قاضی سعید قمی بر مبنای نگاه فلسفی ـ عرفانی خاص وی به مسائل بنا شده است و همین موضوع باعث شده نظریات متفاوتی نسبت به فلاسفه پیش از خود ارائه دهد. تبیین متفاوت قاضی سعید از مسئله علم که می‌توان گفت تا حدود زیادی در مقابل با اندیشه‌های ملاصدرا در باب علم است، اهمیت پرداختن به این موضوع را دوچندان می‌سازد. پژوهش حاضر که با بررسی مستقیم آثار و نظریات قاضی سعید صورت گرفته، تلاشی است برای معرفی شاخصه‌های اندیشه وی در مسئله علم که می‌تواند وجوه تمایز تفکرات قاضی سعید نسبت به سایر فلاسفه به حساب آید و باب‌های تازه‌ای را در وجودشناسی و معرفت‌شناسی علم به روی ما بگشاید. به اجمال می‌توان گفت که عمده نظریات قاضی سعید در زمینه علم مبتنی بر تفسیری است که از آیت خدا دانستن نفس در جامعیت و کلیت ارائه می‌دهد. او علم نفس را نه حصولی می‌داند، نه حضوری و استفاده از تعبیر حضوری در مورد علم نفس را مَجاز می‌شمرد و معتقد است که علم نفس، بصر عقل بر طبایع کلیه است، بدین‌ترتیب حاضر بودن اشیاء برای انسان به معنای ظاهر بودن آن‌ها برای نفس عاقله است.

مدرنیسم با هدف غلبه بر خشونت دینی قرن هفدهم، در جستجوی عقلانیت عینی و تجربه گرایی عاری از ارزش داوری بود. جنگهای جهانی اول و دوم نشانگر ناتوانی مدرنیسم در غلبه بر خشونت و حتی تشدید خشونت از سوی مدرنیسم بود. نقد مدرنیسم نشان می دهد تمامی اشکال عقلانیت خود محصول سنت اند و مشاهدات گرانبار از نظریه اند. اشکال افراطی پست مدرنیسم، همه انواع عقلانیت را محصول قدرت می دانند. در یک چارچوب پست مدرن دانشمند محصول پارادایم خاص است، مدافعان پارادایم های رقیب در جهانهای مختلف زندگی می کنند، و نظریات علمی غیر قابل قیاس اند. پست مدرنیسم نسبیت و فقدان معیار جهانشمول در قضاوت درباره نظریات و نهایتا آشوب و آنارشیسم معرفتی را به ارمغان می آورد. در چنین فضایی، تأکید بر قدرت، فرا روایتی ناپیدا در زندگی اجتماعی فراهم می کند که باعث تشدید خشونت می گردد. عده ای معتقدند در این وضعیت نیازمند گذار از پست مدرنیسم هستیم. از دگرسوی، گسترش ارتباطات در عصر حاضر و طرح مسائلی چون اقتصاد جهانی، اخلاق جهانی و دین جهانی گفتگوی حیطه های مختلف علمی و فرهنگی را به عنوان محیط ةای ایدئولوژیک گوناگون به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل کرده است. برخی دانشمندان در پاسخ به چنین نیازی مطالعات میان رشته ای و انسجامی را پیشنهاد کرده اند. عده ای از آنان تلاش می کنند، آثار اجتناب ناپذیر عقلانیت های خاص را تحت محاسبه در آورند. پل جی. واتسن شروع این تلاش را پذیرش این امر می داند که اکثر تحقیقات مؤتفهای ایدئولوژیک دارند. وی در حیطه روانشناسی دین روشهایی عملیاتی پیشنهاد کرد که گفتگوی تجربی روانشناسی و دین را ممکن ساخته است. این الگو قابل گسترش به سایر حیطه های معرفتی است. واتسن نظرگاه گرایی نیچه، معرفت شناسی عشق ژراردی. و الگوی محیط ایدئولوژیک را گامهای مهم این فرآیند می داند. این الگو بر مبنای نیروی پویشی یک عشق اقتدار ناطلب، انتقادی و انسجامی با آرمان صلح بدون سقوط در ورطه نسبی گرایی، و در چارچوب یک تجربه گرایی دیالکتیکی- هر منوتیکی بنا شده است

پیوست در منابع دیجیتالی

پیوست در منابع دیجیتالی