آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرا در آثار خویش اصالت وجود، و، به تَبَع، اعتباریت ماهیت، را در دو معنا به کار می برد: 1. مفهوم وجود در عالم خارج از ذهن دارای مصداق است، اما ماهیت مصداق خارجی و بیرونی ندارد. 2. هر دو دارای مصداق خارجی اند با این تفاوت که وجود تحقق بالذات، و ماهیت به عرض و به واسطة وجود تحقق خارجی دارد. بنابر معنای اول، عالم خارج صرفاً عالم وجود است و بر اساس معنای دوم، عالم خارج عالم وجود و ماهیت، هر دو، است. نظریه های مبتنی بر اصالت وجود برخی مبتنی بر معنای اول از اصالت وجود و بعضی مبتنی بر معنای دوم است. از آنجا که این دو معنا با یکدیگر ناسازگارند (زیرا یکی تحقق خارجی ماهیت را نفی و دیگری اثبات می کند)، نظام صدرایی دستخوش نوعی ناسازگاری درونی است. برای رفع این ناسازگاری لازم است یکی از دو معنا و نظریه های مبتنی بر آن از نظام صدرایی حذف گردد. مقالة حاضر می کوشد این ناسازگاری را در سخنان، ادله و لوازم معرفتی نظام اصالت وجود صدرایی نشان دهد.

تلقّی مشهور از علل ناقصه همان علل چهارگانه ارسطویی است. اما برخی متفکّران افزون بر علل چهارگانه، علل دیگری چون «معد»، «شرط» و «عدم مانع» را از زمره علل ناقصه بر شمرده­اند. برخی بر علّیّت «معد»، «شرط» و «عدم مانع» به عنوان علّت ناقصه، دلایلی را ذکر می­کنند. مقاله می­کوشد نشان دهد از آنجا که «معد» قابل انفکاک از معلول است نمی­توان آن را به عنوان علّت در نظر گرفت؛ چرا که علّت و معلول بدون یکدیگر قابل فرض نیستند. از سوی دیگر قائلان به حصر عقلی علل اربعه، «شرط» و «عدم مانع» را بازگشت به علّت فاعلی یا علّت مادی می­دهند؛ چراکه یا متمم فاعل­اند و یا قابل، و نمی­توان آنها را به عنوان علل مستقل در کنار علل اربعه در نظر داشت. اما از آنجا که اساساً استقلال علّی در علل ناقصه امکان پذیر نیست؛ نمی­توان این مبنا را پذیرفت. در ثانی علّت غائی به عنوان یکی از علل اربعه، نقشی جزء متمّمیت فاعل ندارد و بر این اساس نمی­توان آن را به عنوان قسمی از علل ناقصه دانست. اشکال دیگر بر علّیّت «عدم مانع» آن است که امر عدمی نمی­تواند بر امر وجودی تاثیر گذار باشد؛ اما از آنجا که «عدم مانع» بازگشت به امر وجودی دارد، می­توان آن را در کنار «شرط» به عنوان یکی از اقسام علل ناقصه برشمرد.

از مسائل مرتبط با «دعای حاجت»، چگونگی تأثیر این نوع دعا بر جهان مادّی است، جهانی تحت حاکمیت قوانین استثناناپذیر. از یک سو، اجابت دعا امری قطعی تلقی می‌شود و از سوی دیگر، قوانین جهان طبیعت نقض‌ناپذیر محسوب می‌گردد. در باب این مسئله، مقاله به بررسی تطبیقی آرای دو متفکر، استاد مرتضی مطهری و النور استامپ، می‌پردازد، دو متفکری که جهان را قانونمند و در عین حال دعا را نیز مؤثر می‌دانند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد باور به «اختیار» از مهم‌ترین مبانی‌ای است که هر دو فیلسوف به آن پای‌بندند. تفاوت مهم دو اندیشمند دیدگاه آنها در باب تعین‌گرایی است. استاد مطهری به تعین‌گرایی قائل است و از طریق بحث قضا و قدر می‌کوشد پاسخی برای مسئلۀ پیش‌گفته بیابد، در حالی که النور استامپ تعین‌گرایی را انکار می‌کند و با پذیرش عدم قطعیت، راه خود را برای علت معدّ دیدن خداوند علاوه بر علت مفیض بودن او باز می‌کند و از این طریق مسئلۀ دعا را پاسخ می‌گوید.

اصطلاح داده حسی (sense-datum) اول بار به وسیله (جرج ادوارد مور) (George Edward Moore) در مجموعه‌ای سخنرانی در خلال سالهای 1910 و 1911 به کار گرفته شد. به موجب نظریه داده حسی، در فرآیند ادراک حسی، متعلق مستقیم آگاهی (معلوم بالذات ) پدیده‌ای ذهنی و غیرمادی است . این نظریه در تقابل با نظریه واقع‌گرایی مستقیم (direct realism) است در واقع‌گرایی مستقیم فاعل شناسا (S) مستقیما و بدون واسطه‌ای ذهنی از وجود و نیز دست کم بخشی از صفات شیء مادی (O) در پیرامون خود آگاه می‌شود. نظریه داده حسی دارای دو تقریر است : واقع‌گرایی غیرمستقیم (indirect realism) و اصالت پدیدار (phenomenalism) در واقع‌گرایی غیرمستقیم پدیده ذهنی یاد شده حاکی از شیئی مادی در جهان خارج و به سخن دیگر واسطه‌ای بین ذهن و فراذهن است و در اصالت پدیدار این پدیده فاقد هر نوع بازنمایی است . در پژوهش حاضر از نظریه داده حسی و تقریر واقع‌گرایی غیرمستقیم آن در برابر واقع‌گرایی مستقیم و تقریر اصالت پایدار دفاع می‌کنیم. مهمترین برهان بر اثبات داده حسی برهان خطای حسی (argument from illusion) است ، ضمن بررسی مبانی این برهان از استحکام آن در برابر ایرادهای وارد دفاع خواهیم کرد. برای اثبات صحت تقریر واقع‌گرایی غیرمستقیم در برابر اصالت پدیدار به نظریه علی ادراک حسی (causal theory of perception) استناد جسته و ضعف این نظریه را به کمک اثبات ناسازواری درونی اصالت پدیدار جبران خواهیم کرد. از دلایل مهم بر ناسازواری درونی اصالت پدیدار نظریه ترجمه‌ناپذیری گزاره‌های شیئی (thing statements) است . این نظریه در برابر ایرادهای وارد قابل دفاع و در اثبات مطلوب تواناست .

نیایش از منظر «خداباوری کلاسیک» نوعی «تخاطب» با امرِ الوهی/ مقدس است. در برابر، «همه‌خداباوری» به دلیل نفی شخص‌وارگی امرِ الوهی از پذیرش این تعریف امتناع و آن را به «ژرف‌اندیشی» تعریف می‌کند. نیایش به معنای «ژرف‌اندیشی» با چالش‌هایی روبه‌رو است. این معنا از نیایش افزون بر ناسازگاری مفهومیِ الوهیتِ ناشخص‌وار، با فهم متعارف از نیایش و واقعیت میدانی رفتار مؤمنان نیز ناسازگار است. ازاین‌رو، ژرف‌اندیشی نه‌تنها «همه‌خداباوری» را در موضعی برتر از «خداباوری کلاسیک» قرار نمی‌دهد بلکه آن را در تعریف دین نیز دست‌خوش چالش می‌کند. اگر در تعریفِ یک دین نتوان جایگاه بایسته‌ای برای نیایش یافت، می‌توان به ناسازگاری آن حکم داد و این اشکالی است که «همه‌خداباوری» را، به طور جدی، تهدید می‌کند. در این مقاله با مرور معناشناسی نیایش در دو تصور «خداباوری کلاسیک» و «همه‌خداباوری» به بررسی نقدهای مطرح خواهیم پرداخت و در پایان ضمن نشان‌دادن قوت اشکالاتِ وارد بر معنایِ نیایش در «همه‌خداباوری» نشان می‌دهیم که معنایِ این مقوله در «خداباوری کلاسیک» قابل دفاع‌‌تر است.

چکیده نینیان اسمارت از جمله متفکرانی است که با رویکردی پدیدارشناختی به مطالعه دین پرداخت و نقش مهمی در گسترش مطالعات دینی ایفا نمود. او پدیدارشناسی دین خود را به پدیدارشناسی جهان¬بینی¬ها گسترش داد و درصدد توصیف و تحلیل ادیان سنتی و جهان¬بینی¬های غیردینی بو. در این رساله برآنیم تا ضمن بیان طرحی کلی از نظریه دین او، مهم¬ترین عنصر این نظریه، یعنی ابعاد دین را، با تکیه بر کتاب ابعاد امرمقدس اوتوصیف کنیم.اسمارت الگویی هفت¬بعدی ترسیم می¬کند که شامل بعد آموزه¬ای، عبادی، اسطوره¬ای، تجربی، اخلاقی، اجتماعی و مادی است. اینالگوی هفت¬بعدی ما را یاری خواهد کرد تا اولاً درک بهتری از نظریه اسمارت به دست آورده و ثانیاً به مفهومی واقع¬بینانه¬تر از دین، نقش و مناسبات خاص آن در جهان امروز نزدیک شویم. در ادامه نیز برای درک هرچه بهتر دین¬شناسی اسمارت، به بررسی ارتباط دو بعد تجربی و عقیدتی، که در مطالعات دینی همواره محور توجه بوده-اند،خواهیم پرداخت. در این زمینه،رابطه وجودی این دو بعد را در پرتو نزاع دو جریان مهم در تحلیل فلسفی تجربه دینی، یعنی ذات¬گرایی و ساخت¬گرایی، و رابطه تجربه و تفسیر دنبالخواهیم کرد. اسمارت به عنوان یک ساخت¬گرا، باورها، یعنی بعد عقیدتی را، مقدم می¬داند، اما ساخت¬گرایی او تفسیری حداقلی از ساخت¬گرایی است و بدین لحاظ با ساخت¬گرایی امثال کتس و هیک متفاوت است.با وجود این¬که اسمارت تبیین در خور اهمیتی از دین ارائه می¬کند، اما بدین لحاظ که تعریفی مشخص از دین ارائه نمی¬کند و از سوی دیگر عناصری چون تجربه آگاهی محض را نیز تصدیق می¬کند، در معرض نقد قرار می گیرد.

از دیر زمان مساله تعارض ظاهری میان علم پیشین الهی و اختیار انسان ذهن متکلمان و فیلسوفان دین را به خود مشغول داشته است. از آنجا که علم مطلق الهی مستلزم خطاناپذیری آن است، از این رو اگر خداوند در زمان T1 بداند که فاعل S عمل A را در زمان T3 انجام می دهد، آنگاه S در زمان T3 فعلی جز A را نمی تواند انجام دهد و این در تعارض با اختیار انسان است. خردورزان در حوزه فلسفه دین در تبیین مسائل مذکور به نتایج متفاوتی می رسند. عده ای تعلق علم پیشین الهی را به افعال اختیاری انسان انکار می کنند، عده ای دیگر با قبول تعلق علم پیشین الهی به افعال آینده انسان، اختیار را انکار می کنند. اما اینکه تا چه حد می توانند از عهده حل این مساله برآیند، خود قابل تامل است. در این پایان نامه با توجه به هدف آن که بررسی و مقایسه ی آراء استاد مطهری و خانم لیندا زاگزبسکی در باب علم پیشین الهی و اختیار است، ابتدا پاسخ های سه گانه کلاسیک به این مساله (بوثیوس گرایی، آکام گرایی و مولیناگرایی) در دیدگاه زاگزبسکی نقد و بررسی شده، سپس ضمن پذیرش برخی از عناصر این سه دیدگاه و تلفیق آن ها سه راه حل بدیع از زاگزبسکی ارائه شده است. آنگاه به بررسی دیدگاه استاد مطهری در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر پرداخته شده است. در نهایت هم وجوه شباهت و اختلاف راه حل های سه گانه زاگزبسکی با آراء استاد مطهری نشان داده شده است. نتیجه گیری نهایی این است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الهی با اختیار انسان را می پذیرند اما "آکام گرایی تومیستی" و دو راه حل دیگر زاگزبسکی علی رغم نکات مثبت و قابل پذیرشی که دارند در نشان دادن این سازگاری ناتوان اند ولی با دیدگاه استاد مطهری می توان علاوه بر برطرف کردن نقایص دیدگاه زاگزبسکی، راه حل مناسبی نیز ارائه کرد.

افلاطون در رساله تئوتتوس معرفت را «باور صادق موجه» تعريف می کند. اين تعريف که به تعريف (يا تحليل) سه جزيی معرفت معروف است تا دهه 1960م تعريفی غالب برای معرفت به حساب می آمد. در سال 1963م ادموند گتيه، فيلسوف آمريکايی، در مقاله ای سه صفحه ای، ضمن پذيرش لازم بودن اجزای سه گانه، با طرح دو مثال نقضی، کافی بودن آنها را مورد ترديد قرار داد. از آن زمان تاکنون پاسخ های متعددی به مثال های نقضی گتيه داده شده است. دسته ای از اين پاسخ ها، ضمن پذيرش ايراد گتيه در کافی نبودن شرايط سه گانه، با افزودن شرط چهارمی در پی تکميل شرايط سه گانه برآمده اند. در اين مقاله ضمن بررسی و نقد اين قبيل پاسخ ها نشان می دهيم که تلاش در اين زمينه تاکنون ناموفق بوده و ايراد گتيه همچنان به قوت خود باقی است.

در این مقاله به بررسی دیدگاه یوجین فونتینل در زمینۀ جاودانگی فردی می پردازیم. او با استفاده از روش تجربی و پراگماتیستی ویلیام جیمز و پروردن نظریۀ میدانی او و ایده های روانشناسانه اش دربارۀ ""خود""، دیدگاه خاصی برای امکان وجود زندگی پس از مرگ ارائه کرده است. از نظر ایشان با استفاده از آرای جیمز، درون جهانی که پوینده و دارای رابطه محسوب می شود، می توان فناناپذیری را تصور کرد. اعتقاد به جاودانگی موضوعی جدا از زندگی ما در این جهان نیست، بلکه از زندگی این جهانی ما نیرو می گیرد. منظور فونتینل، ارائۀ نظریه ای معقول درباره جاودانگی فردی است که منطقاً ناسازگار نباشد. بنابراین نظریۀ فونتینل در زمینۀ جاودانگی از این جنبه اهمیت دارد که بدون داشتن دیدگاهی دوگانه انگارانه و بدون اینکه پای از دایره تجربه بیرون نهد، زندگی پس از مرگ را توجیه و به این ترتیب دیدگاه تجربه گرایان را در مخالفت با جاودانگی فردی متزلزل کرده است.