آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به چگونگی ارتباط نفس مجرد با بدن در فلسفه اسلامی از دیدگاه فلسفه مشاء «ابن سینا» و فلسفه اشراق «سهروردی» می‌پردازد. مسئله ارتباط مجرد با مادی از مهم‌ترین مباحثی است که فکر بسیاری از فیلسوفان را به خود مشغول کرده است. با توجه به این‌که چگونگی ارتباط مجرد با مادی از جنبه انسان‌شناسی در مقایسه با جهان‌شناسی کمتر بررسی شده، نگارنده بر آن است تا در این مقاله این مسئله را از دیدگاه ابن سینا به عنوان فیلسوف مشائی و سهروردی به عنوان فیلسوف اشراقی از جبنه انسان‌شناسی بررسی کند. ابتدا نفس از دیدگاه دو فیلسوف اثبات و تعریف شده، سپس به تأثیر متقابل نفس و بدن پرداخته شده و در ادامه، اصل بودن نفس و فرع بودن بدن و چگونگی ارتباط این دو بیان شده است.

بررسی رابطه عقل و دین یکی از بحث‌های دیرینه در میان دین‌پژوهان و فلاسفه بوده است. به همین دلیل مناسبات و ناسازگاری میان عقل و دین جزء دغدغه‌های اصلی این دوگروه بودهو به آن پرداخته‌اند. نوشتار حاضرکه در سهفصل تدوین گردیده، بعد از تبیین معانی و تعاریفمختلف عقل و دین و همچنین قلمروهای اختصاصی هر کدام به ذکر ماهیت و حجیّت این دو ابزار مهم معرفت‌شناسی پرداخته و برای شناخت عمیق‌تر و دقیق‌تر این دوحجّت درونی و بیرونی به ذکر اقسام مختلف عقل و دین و شناخت ارکان مهم دین که عبارت‌اند از(وحی و ایمان) به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در ادامهبه بررسی انواعمناسبات میان عقل و دینو همچنینتعارضات احتمالی بوجود آمده میان عقل و دین پرداخته است.تلاش و کوششی که در این تحقیق به انجام رسیده این است که دیدگاه‌های امام (ره) را درباره نسبت عقل و دین مورد بررسی و ارزیابی قرار داده و آنچه که می‌توان از دیدگاه‌ حضرت امام استنباط نمود این است که حضرت امام عقل و دین را به منزله دوبال می‌داندکه یکی بدون دیگری ثمره‌ای به جز گمراهی نخواهد داشت، از اینرو ایشان اولاً به دلیل بهره‌مندی از سرچشمه زلال قرآن و ثانیاً مشی فلسفی –عرفانی‌اش میان عقل و دین تعاملی بسیار دقیق و مستحکم می‌بیند به طوری که که هیچ گونه گسست و تعارضی میان آن دو نیست. حال ذکر این نکته نیز در اینجا لازم است که نگارنده کوشیده تا دیدگاه‌ها و نظریات ایشان را از مجموعه آثار و نوشته‌های آنان، به اندازه توان علمی خود درباره نسبت عقل و دین مورد بحث و بررسی قرار دهد.

فلسفه سیاسی یا حکومت از اهم مسائل فلسفی است و از جمله بحث‌هایی است که تا حدودی اکثر فیلسوفان اعم از غربی و شرقی آن را مورد نظر قرار داده‌اند. رساله حاضر با مشخص کردن محورهای فلسفه سیاسی که به هشت قسمت تقسیم شده ابتدا به بیان نظرات فیلسوف انگلیسی جان‌لاک پرداخته و نظرات وی را در خصوص هشت مورد مشخص برای فلسفه سیاسی بیان می‌شود و بعد در فصل چهارم نظرات استاد شهید مرتضی مطهری و مقایسه نظرات این دو‌اندیشمند پرداخته می‌شود. لاک در بخش اول وضع طبیعی را یک وضعیت ایده‌ال می‌داند و آن را به عنوان مدینه فاضله معرفی می‌کند ودر بخش دوم درمورد وضع سیاسی و قرارداد مجبور می‌شود به چند مورد از ایراداتی که به وضع طبیعی وارد است اقرار کند ودر پایان بخش دوم وضع سیاسی را به وضع طبیعی ترجیح داده و هدف وضع سیاسی را حفظ مالکیت می‌داند. در بخش سوم به تعریف مالکیت از دیدگاه لاک پرداخته شده که لاک در بحث مالکیت مسأله مهم را کارو تلاش می‌داند وبیان می‌کند تنها چیزی که مالکیت را بوجود می‌آورد کار و تلاش است. در بخش چهارم مسأله آزادی بیان می‌شود که از نظر لاک آزاد بودن انسان به خاطر عاقل بودن اوست. در بخش پنجم به عدالت و برابری پرذاخته شده که از دیدگاه لاک انسان‌ها همه در وضع برابری هستند و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد که البته بیان می‌کند که منظور فقط برتری اخلاقی است. در فصل ششم گریزی به رابطه دین و سیاست زده شده که لاک به شدت مخالف رابطه دین و سیاست است و معتقد است که دین و سیاست باید از هم جدا باشد. در فصل هفتم بحث تساهل مطرح می‌شود ودر اینجا لاک معتقد است که تساهل نشانه و شاخص مذهب راستین است از نظر او هیچ کس حق ندارد افکار دیگری رارد و کینه توزی کند زیرا معتقد است که ادراک فهم بشر از حقیقت ناقص است و در بخش هشتم موضوع انقلاب یا اصلاح حکومت است

فلسفه سیاسی یا حکومت از اهم مسائل فلسفی است و از جمله بحث‌هایی است که تا حدودی اکثر فیلسوفان اعم از غربی و شرقی آن را مورد نظر قرار داده‌اند. رساله حاضر با مشخص کردن محورهای فلسفه سیاسی که به هشت قسمت تقسیم شده ابتدا به بیان نظرات فیلسوف انگلیسی جان‌لاک پرداخته و نظرات وی را در خصوص هشت مورد مشخص برای فلسفه سیاسی بیان می‌شود و بعد در فصل چهارم نظرات استاد شهید مرتضی مطهری و مقایسه نظرات این دو‌اندیشمند پرداخته می‌شود. لاک در بخش اول وضع طبیعی را یک وضعیت ایده‌ال می‌داند و آن را به عنوان مدینه فاضله معرفی می‌کند ودر بخش دوم درمورد وضع سیاسی و قرارداد مجبور می‌شود به چند مورد از ایراداتی که به وضع طبیعی وارد است اقرار کند ودر پایان بخش دوم وضع سیاسی را به وضع طبیعی ترجیح داده و هدف وضع سیاسی را حفظ مالکیت می‌داند. در بخش سوم به تعریف مالکیت از دیدگاه لاک پرداخته شده که لاک در بحث مالکیت مسأله مهم را کارو تلاش می‌داند وبیان می‌کند تنها چیزی که مالکیت را بوجود می‌آورد کار و تلاش است. در بخش چهارم مسأله آزادی بیان می‌شود که از نظر لاک آزاد بودن انسان به خاطر عاقل بودن اوست. در بخش پنجم به عدالت و برابری پرذاخته شده که از دیدگاه لاک انسان‌ها همه در وضع برابری هستند و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد که البته بیان می‌کند که منظور فقط برتری اخلاقی است. در فصل ششم گریزی به رابطه دین و سیاست زده شده که لاک به شدت مخالف رابطه دین و سیاست است و معتقد است که دین و سیاست باید از هم جدا باشد. در فصل هفتم بحث تساهل مطرح می‌شود ودر اینجا لاک معتقد است که تساهل نشانه و شاخص مذهب راستین است از نظر او هیچ کس حق ندارد افکار دیگری رارد و کینه توزی کند زیرا معتقد است که ادراک فهم بشر از حقیقت ناقص است و در بخش هشتم موضوع انقلاب یا اصلاح حکومت است در اینجا لاک بین انحلال جامعه و حکومت تفاوت گذاشته و اشاره می‌کند که حکومت به جز یورش خارجی به دلایل داخلی از هم می‌پاشد. در فصل چهارم نظرات استاد مطهری بیان می‌شود. استا د در بخش اول وضع طبیعی لاک را نه تنها ایده‌ال نمی‌داند بلکه تحقق آن در بین انسان‌ها و غیر انسان‌ها را محال می‌داند. در بخش دوم استاد در مورد وضع سیاسی وجامعه نظری عمیق دارند و جامعه را فقط حافظ مالکیت نمی‌داند بلکه موجب رشد و کمال معنوی و مادی می‌داند. در بخش سوم در موضوع مالکیت با تأیید نظر لاک تحت عنوان کارو تلاش ولی به نظر لاک قید می‌زند که بحث حلال و حرام وطریق کسب اموال بسیار مهم است. در بخش چهارم در موضوع آزادی استاد مطهری تأکید زیادی بر آزاد بودن انسان دارد و آزادی را شرظ پیشرفت دانسته ولی ایشان آزادی را هدف نمی‌داند بلکه بیان می‌کند وسیله است برای رسیدن به هدف. دربخش پنجم استاد بیان می‌کند که عدالت و برابری یعنی اینکه هر صاحب حقی به حقش برسد ایشان عدالت را از مقدسات بشری دانسته‌اند. در بخش ششم و رابطه دین. سیاست استاد بر خلاف لاک به شدت موافق رابطه دین و سیاست هستند و بیان می‌کند که رابطه دین و سیاست مثل روح و بدن است. در بخش هفتم در بحث تساهل استاد با نظرات لاک مخالف است و بیان می‌کند که امکان ندارد شخصی که اهل سیرو سلوک باشد دشمن نداشته باشد و تساهل کامل باشد. و در بخش هشتم و حق انقلاب استاد بیان می‌دارد که انقلاب باید حرکت رو به جلو باشد و صرف شلوغ شدن جامعه را انقلاب نمی‌دانند حتی انقلاب 1917 روسیه را انقلاب ندانسته بلکه عقب‌گرد و ارتجاع می‌داند.

در کنار معرفت حصولی- مفهومی، معرفت حضوری- شهودی نیز در میان فلاسفه اسلامی از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است. علامه طباطبایی، هنگام بحث از معرفت حصولی، از معرفت حضوری نیز با اهمیت فراوان یاد کرده و معرفت حصولی را در نهایت مسبوق به معرفت حضوری می‌داند. در این نوشته تلاش می‌شود، با روش تحلیلی، مبانی نظری وی درباره معرفت حضوری- شهودی و دفاع عقلانی از اعتبار معرفتی آن تبیین گردد. یافتۀ مهم این نوشته آن است که معرفت حضوری- شهودی، علاوه بر آن که تکیه‌گاه معرفت حصولی است، دفاع عقلانی متقن نسبت به اعتبار معرفت را نیز فراهم می‌آورد. مبنای این اعتبار آن است که دست‌یابی به حقیقت هدف اصلی معرفت است، و اگر در معرفت حضوری- شهودی احراز کنیم که خود حقیقت در اختیار ماست، دغدغه دیگری به لحاظ معرفت‌شناختی نخواهیم داشت. از نظر علامه طباطبایی، همان طور که شهود حسی یقینِ مطابق با واقع در نفس ما ایجاد می‌کند، معرفت حضوری- شهودی نیز حاوی چنین سیطره‌ای بر حقیقت است. در پایان این نوشته مصادیقی از نظریات مدعی نقض نسبت به اعتبار معرفت حضوری- شهودی مطرح شده و مورد تحلیل و تبیین قرار گرفته تا به طور عینی اعتبار معرفت‌شناختی دریافت‌های حضوری- شهودی تثبیت گردد.

یکی از مسائلی که در طول سال‌های اخیر خصوصا در جوامع غربی و آمریکا طرفدارانی پیدا کرده ، مسأله شیطان‌پرستی است. در این تحقیق در ابتدا سعی شده است مسأله شیطان‌پرستی ریشه‌یابی شده و سپس ریشه‌ها و اصول و فلسفه‌ ی بنیان‌گذاران آن ، با استفاده از آرای مرحوم علامه مورد نقد و بررسی قرار گیرد. در بررسی‌های به دست آمده در این تحقیق مشاهده می‌شود که عوامل موثر در ایجاد پدیده شیطان‌پرستی دو گونه هستند، که عمدتا به علت تحریفات صورت گرفته در تورات و انجیل ایجاد شده‌اند. این عوامل، در این کتب به دو صورت بستن صفات ناروا به خداوند و بستن صفات مثبت به شیطان هستند. با توجه به این تحریفات، در طول سالیان گذشته انواع مختلفی از شیطان‌پرستان، از قبیل شیطان‌پرستان فلسفی ، دینی ، گوتیک و آته ایستیک به وجود آمدند که موارد مربوط به هرکدام به طور مفصل ذکر می‌گردد. در شیطان‌پرستی خدایی وجود ندارد و شیطان به عنوان فرشته‌ای قدرت‌مند و طرفدار انسان است که در بررسی آرای مرحوم علامه مشاهده می‌شود هرگز چنین نیست. به طور کلی مبانی این گروه بر انسان محوری با تأکید بر لذائذ مادی و جذابیت‌های جنسی پایه‌گذاری شده است. دیگر مبانی شیطان پرستی از قبیل خدایی جز خود انسان وجود ندارد و هر انسانی خود یک خداست، اعتقاد به اصالت ماده، وابسته به راه چپ بودن در برابر راه راست که راه خدایی است، وجود نداشتن روح در اعتقادات این گروه ، عدم تقابل خیر و شر ، همچنین تحریفات تورات و انجیل که ریشه به وجود آمدن این فرقه هست نیز از منظر مرحوم علامه مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.

چکیده نفس ناطقۀ انسانی یا «روح» همواره مورد توجه و مطالعۀ بسیاری از دانشمندان قرار گرفته است. نحوۀ پیدایش نفس ناطقه از مسائل اصلی در باب نفس ناطقه انسانی است. مقالۀ پیشِ رو به این مسئله پرداخته که آیا آیۀ شریفۀ «میثاق» می‌تواند تأییدی بر قِدم نفوس ناطقه انسانی باشد؟زیرا طبق آیۀ شریفۀ «میثاق» خداوند از فرزندان آدم - پیش از این‌که به دنیای مادّی بیایند - بریگانگی خویش پیمان و اِقرار گرفته است و فرزندان آدم بر این توحید اِقرار کرده‌اند. سپس به صلب حضرت آدم(ع) بازگشته‌اند. دربارۀ معنای آیۀ «میثاق» سه قول گفته شده است که عبارتند از: اثبات عالم ذَر‌‌، پیمان فطری از انسان در همین دنیا و وجود جمعی نفوس نزد خداوند که در مرتبه‌ای قبل از عالم دنیاست. در مقام داوری وپاسخ به پرسش پیش‌گفته، می‌گوییم: قول اول که با قِدم نفوس سازگار است با ضرورت عقل و ظهور آیۀ مخالفت دارد و به تناسخ باطل منجر می‌شود. قول دوم نیز با سیاق آیۀ «میثاق» سازگاری ندارد و مستلزم این است که آیه را بر معنای مجازی حمل کنیم. به این ترتیب، آیۀ «میثاق» - در نظر علامه طباطبایی(ره) - نمی‌تواند تاییدی بر قِدم نفوس ناطقه باشد‌‌، بلکه مقصود این است که نفوس در مرتبه‌ای پیش از عالم دنیا در نزد خدا و به‌وجود جمعی حضور داشته‌اند و پروردگار را در ربوبیت مشاهده کرده‌اند و این مشاهده از طریق نفس خودشان بوده است و حمل آیۀ شریفه برقول علامه طباطبایی(ره)هم تاحدی بعید به نظرمی رسد.

چکیده این موضوع از آن جهت که به بررسی آراء یکی از مفتیان مهم فرقه سلفیه در دوره معاصر نقش مهمی در گسترش و نشر عقاید وهابیت داشت پرداخته وآن را با تاکید بر آراء علامه طباطبائی (رحمه) نقد می‌نماید دارای اهمیت وضرورت بسیار است . در این تحقیق ابتدا به دو عنصر مهم کلیدی توحید و شرک پرداخته می شود. سپس ملاک شرک و مصادیق آن از دیدگاه عبدالعزیز مطرح می‌شود سپس با تکیه بر آراء علامه و استناد به آیات قرآنی آن‌ها را به چالش کشیده و ثابت می‌کنیم که هیچ‌کدام از مواردی که عبدالعزیز جز مصادیق شرک بر می‌شمادر و آن‌ها را منافی با توحید عبادی می‌داند صحیح نمی‌باشد و طبق نظر علامه همه آنها در راستایی توحید ربوبیی و توحید عبادی قرار می‌گیرند. بر این اساس من اصول و مبانی مورد نظر بن باز به صورت بدوی و بدون تامل در سایر آیات وسنت پیامبر ارائه شده است و بطلان آن از طریق بررسی قرآن و سیره ی نبوی آشکار می شود.

هر دستگاه معنوی، بر مجموعه‌ای از نظام‌های توصیفی و تجویزی ازجمله باورهای کلامی مبتنی است. پژوهش حاضر با روش گردآوری کتابخانه‌ای و شیوه اندیشه‌ورزی توصیفی، تحلیلی و استنتاجی و رویکردی ایجابی در تلاش است تا باورهای کلامی معطوف به معنویت را استخراج و معنویت مطلوب مبتنی بر آنان را با تأکید بر اندیشه علامه طباطبایی تبیین کند. نتیجه پژوهش حکایت از آن دارد که معنویت نوعی وضعیتی وجودی در انسان و حاصل باور، توجه و ارتباط با بُعد فرامادی انسان و جهان است. در اندیشه علامه طباطبایی معنویت مطلوب فراورده‌ای مبتنی بر اصالت عالم معنا و مدارج باطنی انسان است که به‌مثابه کمالی انسانی و معطوف به قرب الهی، با حرکت جوهری وجود انسان را متعین می‌سازد. این پدیده هویتی متطور و مشکک، مبتنی بر دین، ملازم با عدالت، عقلانیت و اخلاق محور دارد. منبع معنا به‌مثابه بنیان معنویت، هویتی متشخص و شخص‌وار دارد که در عین فرا‌بودگی، درون‌بوده و واجد صفاتی نظیر طهارت و قدسیت، شایستگی عبادت و خیر محض است. تشخص و شخص‌وارگی در کنار شایستگی عبادت، بستر پرستش و ارتباطی از جنس من-تو را فراهم می‌کند. فرا‌‌بودگی، مانع زمینی شدن معنویت و درون‌بودگی، عامل نزدیکی و پیوند با سالک معنوی است و قدسیت منبع معنا، در کل دستگاه معنوی تسری می‌یابد. این پژوهش مدعی است که دین خصوصا در دستگاه فکری علامه طباطبایی برای وصول به معنویت، لازم، کافی و نیاز به آن همیشگی است. راهنمای معنوی واجد صفاتی نظیر جامعیت علمی، راهبری باطنی، عصمت، رأفت و مهربانی و در یک‌کلام انسان کامل است. معنویت مطلوب به‌مثابه امتداد سیر معنوی در قالب معاد و تجسم اعمال -و نه تناسخ- محقق می‌شود. باور به معاد، فصل ممیز معنویت دینی و مدرن است و ضمانت اجرایی لازم برای پایبندی به مناسک معنوی را فراهم می‌آورد.

اعتقاد به معاد همواره از آغاز زندگی بشر به عنوان یک اصل در اعماق وجودی او ثابت و استوار بوده است دراهمیت آن همین بس که گفته شود تمام انبیاء الهی و اوصیاءو اولیاء عمده توانشان را در اثبات و تبیین روز حسابرسی قیامت گذاشته اند. از طرف دیگر مبحث معاد همواره یکی از پر جاذبه ترین موضوعات کلامی جهت مطالعه و پژوهش بوده است. و حکیمان و عارفان برای رسیدن به تصور هر چه صحیح تر از مسأله معاد تلاش های بی وقفه زیادی را متحمل شده اند. این تلاشهای متفاوت در بعضی مراحل تاریخی منجر به پدید آمدن نحله های فکری و کلامی متفاوت شده است.