آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

گرچه هدفمندی سوره­ها با تدبر تصدیق می­گردد، اما همچون برخی از مباحث جدید علوم قرآنی با مخالفت­ها و موافقت­های بسیاری مواجه شده است. ازآنجاکه قصص قرآن در بطن سوره واقع گردیده، با اثبات هدفمندی هر سوره و ارتباط هدف اصلی سوره با قصص عنوان‌شده، نتایج مطلوبی حاصل می­گردد. همچون پاسخ به چرایی تکرار و پراکندگی برخی از قصه­ها در قرآن، علت ایجاز و یا تفصیل برخی از داستان­ها و از همه مهم‌تر، پاسخی به شبهه مستشرقان و هم‌رأیان ایشان که تکرار را نتیجه غیر وحیانی بودن قرآن می­دانند و درنهایت این مسئله را اثبات می­نماید که ساختار قصه­ها تابعی از اغراض سوره­ها هستند. در این راستا، داستان حضرت ابراهیم (ع) در سور مختلف بررسی شد اما به جهت رعایت اختصار تنها در سور «بقره، انعام، مریم، حجر و ممتحنه» به تفصیل بیان شده است و ارتباط داستان و محور سوره در سایر سور در ضمن جدول ارائه گردیده است. با نظر به پژوهش صورت گرفته می­توان گفت: قصه­های قرآنی به‌عنوان بخش اعظمی از آیات قرآن، در راستای هدف و غرض سوره تکرار شده و بجای نقل منسجمِ داستان در یک سوره، تصاویر بُرش خورده از یک داستان به‌صورت پراکنده در راستای هدف مزبور در سوره­ها مطرح‌شده‌اند.

خدای متعال از باب دستگیری انسان، راهی را برای رسیدن به عرش و تقرب خود قرار داد و راهنمایانی نیز بر این مسیر تعیین کرد. انبیای الهی همان مرشدان طریق حقیقت هستند که مسیر نیل به حضرت حق را نمایان ساخته و راه را از بی‌راه تمییز می دهند. از طرفی انسان‌ها روحیات و خلقیات متفاوتی دارند که روش‌های گوناگونی را برای تربیت آنان می‌طلبد. در این نگاشته روش تبلیغی حضرت ابراهیم× با تکیه بر کلیت تبلیغی که در آیه 125 سوره نحل بیان شده، بررسی کرده و آیات طبق روش‌های موعظه، برهان و جدال أحسن تحلیل شده‌اند؛ زیرا به بیان آیه موردنظر، انسان‌ها به سه دسته حق‌پذیر، حق‌گریز و حق‌ستیز دسته‌بندی می‌شوند که روش تبلیغی مناسب خود را می‌طلبد. نتیجه حاصل شده حاکی از آن است که بیشترین روش اتخاذشده به‌وسیله حضرت ابراهیم× روش برهان بوده است.

خداوند متعال حضرت ابراهیم(ع) را علاوه بر مقام رسالت، به مقام امامت نیز مفتخر ساخت؛ زیرا آن حضرت از پیامبرانی است که برای تبیین اصول دین الهی نه تنها راه را می نمود، بلکه مردم را در مسیر درست راه می بُرد و این همان کاری است که امام و رهبر انجام می دهد. در معناشناسی اقناع، آن رابه «راضی و همراه کردن افراد برای گرایش به موضوع، فعّالیّت یا هدفی خاص» تعریف کرده اند. آنچه این مقاله که با شیوة توصیفی تحلیلی سامان یافته، بدان پاسخ داده این است که اقناع حضرت ابراهیم(ع) برای هدایت مردم به سوی شریعت الهی چه ویژگی هایی دارد، از چه روش هایی بهره برده است و چه هدف یا هدف هایی را دنبال کرده است؟ با بررسی داستان حضرت ابراهیم(ع) در قرآن کریم و با بهره گیری از تفاسیر و کتب مربوط، این نتیجه حاصل شد که اقناع آن حضرت ویژگی هایی چون تناوب و تکرار پیام، حُسن خُلق اقناع کننده و از روش هایی چون قرار گرفتن در جایگاه پرسشگر، گفتگو، پاسخ طلبی، رشدیافتگی و بُت شکنی، واژه آفرینی، خلاّقیّت در عمل و... استفاده نموده است و اهدافی چون جذب مخاطبین، تحریک فکر و اندیشه، ایجاد شک، کاهش مقاومت، تغییر موضع، تقویت موضع، ایجاد رفتار و ... را به صورتی دست یافتنی دنبال می کرد.

این پایان نامه مشتمل بر سه فصل است. فصل اول باعنوان تربیت و قصص قرآن، شامل مباحثی است درتعریف تربیت، الگوگیری از زندگی انبیاء و کمالات نفسانی و فضائل اخلاقی و صفات مشترک حضرت ابراهیم (ع) و حضرت موسی (ع). فصل دوم حاوی نشانه ها و روشهای تربیتی در زندگی حضرت ابراهیم(ع) است و سرانجام در فصل سوم، نشانه ها و روشهای تربیتی در زندگی حضرت موسی (ع) بررسی شده اند.

در این پژوهش طی چهار فصل سیره حضرت ابراهیم با تکیه بر آیات قرآن بررسی شده است. در فصل اول کلیاتی از بحث نظیر تعریف سیره، حنیف، ملت و ابراهیم آمده است. در فصل دوم با عنوان رفتار و شخصیت فردی ابراهیم(ع) از سیر کلی زندگی ابراهیم(ع)، سیره عقلانی، ویژگی های اخلاقی و روش نیایشی او بحث شده است. در فصل سوم با نام شخصیت خانوادگی ابراهیم(ع) به بررسی رفتار ابراهیم(ع) با آزر و والدین، رفتار او با همسران و رفتار وی با فرزندان پرداخته شده است. در فصل چهارم تحت عنوان شخصیت اجتماعی ابراهیم از دعوت آن حضرت به توحید و برائت او از شرک، سیره رفتاری او با فرمانروای معاصر و سیره رفتاری او با قوم لوط سخن رفته است

رساله حاضر بر آن است که با بررسی آیات قرآنی و روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و نیز روایات برادران اهل سنت و برخی کتب تاریخی و همچنین در پاره ای از موارد با استفاده از تورات، زندگی صحیحی از حضرت ابراهیم علیه السلام تبیین نماید. تا با تمسک و توسل به ذیل الطاف و عنایات خداوندی این قهرمان توحید را اسوه و الگو خود قرار داده و به رشد و سعادت واقعی رهنمون گردیم. در این راستا به انبوهی از روایات در کتب شیعه و اهل سنت برخورد گردید، که گاه مخالف با یکدیگر بودند. لذا خود را موظف بر آن دانستم تا ابتدا در مورد ارزش روایات تفسیری هر دو مکتب تحقیق نموده و سپس به بررسی روایات وارده در مورد ابراهیم علیه السلام در این کتب بپردازم. لازم به تذکر است که ملاک حقیقی در برخورد با روایات مقایسه آنها با مفاد آیات قرآن در زمینه زندگی و شخصیت ابراهیم علیه السلام بوده و در پاره ای از موارد از ملاکهای عقلی، تاریخی معتبر بهره جویی شده است.