آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

علم الهی یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفه می‌باشد. اینکه این علم دارای چه جزئیاتی است و کیفیت آن چگونه است را هرگز انسانِ مادیِ محدود نمی‌تواند آنگونه که باید درک کند. تنها می‌توان با استناد به آیات قرآن کریم و کتب شاخص و برگزیده مانند نهج البلاغه، صحیفه‌ی سجادیه و آثاری از این قبیل و نیز از طریق احادیث و روایات معتبر، به حدودی از این علم، درخور فهم و ذهن مادیِ انسان دست یافت. همچنین این دستیابی را می-توان با دقت و تأمل در جهان آفرینش و نشانه‌های بسیاری که در خود انسان و همچنین محیط اطراف وجود دارد، یافت. در پژوهش حاضر کیفیت و چگونگی تعلّق علم الهی و به ماسوا و مراتب این علم به روش توصیفی - تحلیلی از دیدگاه حکیم صدرالمتألهین بررسی گردیده و سپس به تبیین دیدگاه آیت‌الله مصباح درباره‌ی علم الهی در بیان حکمت متعالیه پرداخته شده است. در پایان آنچه حاصل گشته بیانگر آن است که حق‌تعالی در تمامی مراحل آفرینش - قبل و بعد از ایجاد - به موجودات علم داشته و همچنان خواهد داشت. هیچ زمانی نیست که واجب-تعالی به آفریده‌های خود علم نداشته باشد. همچنین در این پژوهش، مراتبی که فلاسفه و حکما برای علم الهی بیان نموده‌اند مورد بررسی قرار گرفته که شامل: عنایت الهی، لوح و قلم، قضا و قَدَر می‌باشد. این مراتب نیز همگی حاکی از همین تعلّق علم الهی به ماسوا می‌باشد که همه‌ی جزئیّاتِ موجودات را در بر می‌گیرد و هیچ چیز بر او پوشیده نیست. البته مراتبی که ذکر گردید تنها برای تقریب به ذهن محدود بنی‌آدم و درک بهتر موضوع است وگرنه واجب‌تعالی در علم خود نیازمند هیچ‌گونه دسته‌بندی و یا زمان‌بندی نمی‌باشد بلکه از پیش به همه چیز آگاه است. کلید‌واژه‌ها: علم الهی، مراتب علم الهی، قضا، قَدَر، حکمت متعالیه، صدرالمتألهین، آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی.

عرصه تربیت اخلاقی گسترده تر از بقیه عرصه های تربیتی است زیرا ناظر به همه ابعاد انسان و شخصیت او است. هم‌چنین همه مراحل رشد انسان را از کودکی تا پایان عمر در خود جای داده است، در حالی که انسان در هیچ مرحله‌ای از رشد و بلوغ اخلاقی متوقف نمی شود، به طوری که بگوییم او نیازی به تربیت اخلاقی ندارد. دلیل دیگر بر اینکه عرصۀ تربیت اخلاقی، گسترده‌تر از سایر عرصه‌هاست، این است که اخلاق، همه ابعاد اجتماعی ، اقتصادی و سایر ابعاد زندگی انسان را در خود جای داده است. عشق به خود، جوهرۀ روح و اساس فعالیت‌های انسانی و مربوط به جستجوی لذت و خوشبختی است؛ زیرا همۀ رفتارها و تلاشهایی که برای ارضای عشق به خود انجام می‌شود، ناشی از آن است. هم‌چنین از آنجا که هدف اصلی در پرورش اخلاقی از نظر عشق به خود، ایجاد روحیۀ عبودیت و بندگی در متربّی است، به طوری که این معنویت بتواند رفتار او را به نحوی هدایت کند و شکل بدهد که مطابق با برنامۀ تربیت بر اساس مبانى و اصول شناخت انسان و مبانى تربیت اخلاقی در قرآن و حدیث و با استفاده از نظریه های اسلامی نو در روانشناسی انسان و تحقیقات قرآنی مانند نظریۀ هرم روانشناختی علامه مصباح یزدی و و جهت گیری به روابط چهارگانه انسان با خدا ، خود ، دیگران و طبیعت باشد. برای اینکه این مباحث به صورت ذوقی باقی نمانَد، بر اساس مطالب مذکور، بنده این پایان نامه را نوشتم تا به این سؤال اساسی پاسخ دهم که حقیقت و کیفیت روند تربیت اخلاقی از طریق هدایت عشق به خود و گرایش به لذت و خوشبختی در پرتو قرآن و روایات بر اساس نظریه هرم روانشناختی علامه مصباح یزدی چیست؟ سوالات فرعى: 1- شرح و توضیح نظریه هرم روانشناختی علامه مصباح یزدی ، به ویژه با توجه به عشق به خود و گرایش به لذت و خوشبختی چیست؟ 2- چگونه می توانیم از این نظریه،‌ استفاده کنیم تا آن را در فهمیدنِ جریان کار تربیت اخلاقی از طریق هدایت جهت عشق به خود و گرایش به لذت و خوشبختی در پرتو قرآن و روایات به کار گیریم؟ 3- بر اساس آیات و روایات، چهار مرحله رشد ، تثبیت ، اصلاح و تشدید در تربیت اخلاقی در مورد هدایت عنصر عشق به خود و گرایش روح به لذت و خوشبختی، چیست؟ 4- چگونه می توان روند «تشدید بعد عشق و گرایش به اوج لذت و خوشبختی و گرایش به مقام قرب الهی» را نشان داد؟ این تحقیق از چهار فصل و یک خاتمه تشکیل شده است ، فصل اول: مقدّمات و مفاهیم، فصل دوم: مبانى ، فصل سوم: حقیقت تربیت اخلاقی، فصل چهارم: نحوۀ تربیت اخلاقی و خاتمه: نتایج و توصیه‌ها موضوع تحقیق: تربیتی روش تحقیق: توصیفی - تحلیلی. نکات جدید در این تحقیق: بازخوانى و نتیجه‌گیری نظریه کار تربیتی در عرصه اخلاقی در قرآن کریم و روایات درمورد هدایت عشق به خود و تنظیم گرایش به لذت و خوشبختی ، بر اساس نظریۀ هرم روانشناختی.

حسن خلق و خوش اخلاقی در آموزه های اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و زیبنده شدن به این مهم، آثار وپیامدهای پربرکتی را به ارمغان خواهد آورد. از آن جا که پژوهش در باب شناخت آثار و پیامدهای خوش اخلاقی، ازاهمیت ویژه ای برخوردار است، در پژوهش حاضر به این مهم پرداخته شده و جهت تبیین و بررسی اخلاق اجتماعی در قرآن ازدیدگاه آیت الله مکارم شیرازی آیت الله مصباح یزدی, دراین تحقیق تلاش شده است با تحلیل آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام و استنباط از این آموزه ها، آثار و پیامدهای خوش اخلاقی، مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا، ابتدا با مروری بر معناشناسی حسن خلق، به تعریف و بیان مفهوم این موضوع پرداخته شده از جمله :گشایش رزق، آرامش روحی روانی، نابودی گناهان، خیر دنیا و آخرت و نیز مواردی از قبیل جلب دوستی و محبت دیگران، آبادی شهرها، آسایش زندگی، همبستگی و الفت به عنوان پیامدهای خوش اخلاقی در این حوزه اشاره کرد.

مسئله ایدئولوژی و رابطه آن با دین و این سؤال که آیا اساساً دین ایدئولوژی شدنی است؟ و ایدئولوژی مقید به دین می‌شود یا خیر؟ پس از استقرار حکومت اسلامی در ایران از مسائل پرچالش بین دین‌شناسان به‌حساب می‌آید. مدت‌های مدیدی موافقان و مخالفان بر سر آن به نزاع قلمی و فکری پرداختند. در پژوهش حاضر آراء دو دین‌شناس مطرح معاصر جناب دکتر سروش و مصباح در این مسئله مورد بررسی قرار گرفته است و برای آن که مسئله متنازع‌فیه دقیق‌تر و بهتر خود را نشان دهد، حیث تاریخی و معنایی ایدئولوژی مورد بررسی قرار گرفت تا در یابیم که هر یک از موافق و مخالف به چه وصفی از اوصاف تاریخی و معنایی نظر داشته‌اند. از منظر جناب دکتر سروش ایدئولوژی در معنای اخص با قید دین نه ممکن است و نه مطلوب و دین به‌مراتب از ایدئولوژی فربه‌تر و انسانی‌تر و درعین‌حال لطیف تراست اما در مقابل جناب مصباح دین‌شناس دیگر معاصر، اساساً ایدئولوژی را راهنمای رفتار و به منزله چراغ روشنایی راه می‌دانند و معتقدند که جهان‌بینی الهی علت ناقص شکل‌گیری ایدئولوژی اسلامی است و ایدئولوژی به منزله آن بایدهای کلی است که چهارچوبه رفتار فرد مسلمان را شکل می‌دهد.

در كتب اخلاقي تأكيد شده است كه اخلاق مطلوب آن است كه موافق حكم عقل و اخلاق نامطلوب مطابق حكم نفس باشد. از اين‌گونه تعابير، اين شبهه به وجود مي‌آيد كه گويا دو نيروي متضاد در درون آدمي وجود دارد. درحالي‌كه چنين نيست؛ اين امر ناشي از اشتراك لفظي و كاربردهاي متفاوت واژه اخلاق است كه گاهي لفظ در معناي حقيقي و گاهي در معناي مجازي به كار مي‌رود. ازاين‌رو، ضروري است كه واژگان و اصطلاحات خاص آنها مورد توجه قرار گيرد. براساس آيات نوراني قرآن، در درون هر انساني، بالقوه دو نوع گرايش وجود دارد: گرايش به اموري كه انجام آن گناه و كارهاي بد، و گرايش به اموري كه موجب كمال و سعادت آدمي است. بنابراين، در هر انساني، هم گرايش به خير و هم گرايش به شر وجود دارد. انسان قادر است با استفاده از عقل، ميل خود را كنترل و تكامل يابد و يا با تبعيت از نفس سقوط كند.

دو عنوان «خوف و رجا» از معروف‌ترين عناوين در معارف اسلامي هستند که در فارسي به «ترس و اميد» ترجمه شده است. خوف و رجا در رفتار انسان تأثير اساسي دارند و اغلب رفتارهاي انسان بر پايه خوف و رجا شکل مي‌گيرند. مسئلۀ پژوهش، چيستي خوف و رجا و آثار تربيتي آن دو است. تبيين و تفهيم حقيقت خوف و رجا و بيان آثار تربيتي آن، به مربيان تربيت ديني کمک مي‌کند در تربيت متربيان خود از سازوكار رفتاري خوف و رجا در انسان استفاده کنند. حقيقت خوف و رجا با روش توصیفی ـ تحلیلی در آثار آيت‌الله مصباح يزدي مورد بررسي قرار گرفت. از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي همه رفتارهاي انسان براساس سه انگيزۀ اصلي: حب بقا و حب کمال و حب لذت شکل مي‌گيرند. انسان پيوسته دنبال بقا و کمال و لذت است و با موانع اين سه نيز همواره مبارزه مي‌کند. انسان دوست دارد منافع را به‌دست آورد و خود را از ضرر نگهدارد و براين‌‌اساس خوف و رجا در انسان شکل مي‌گيرند. خوف آثاري مثل تقواي الهي، ترک جاه‌طلبي، ايمنی در مقابل وسوسه‌های شيطان و هواي نفس دارد و رجا نيز آثاري مثل تلاش و اشتياق عمل صالح و توبه و بازگشت به‌سوي خدا دارد.

اين بحث، ازجمله مجموعه جديد مباحث درس اخلاق استاد براي طلاب علوم ديني پيرامون برخي ارزش‌هاي اخلاقي است. در اسلام، كاري ارزش اخلاقي دارد كه داراي حسن فعلي و فاعلي باشد. در اصطلاحات فلسفي، كمالات دو قسم هستند: كمال اول كه ذاتيات شيء را تشكيل مي‌دهد و كمال ثانيه كه شامل عرضيات است. صفت اخلاقي، آنگاه «خوب» شمرده مي‌شود كه كمال ثاني براي انسان باشد. افعال انسان نيز زماني نيكو است كه كمال ثاني براي انسان باشد. منظور از «ارزش اخلاقي»، چيزي است كه با نيت فاعل ارتباط دارد و كمالي براي آن فاعل ايجاد مي‌كند. از سوي ديگر، هدف از آفرينش انسان، رسيدن به كمال و قرب الهي است. اين مسير طولاني، با انجام افعال اختياري و با افعالي كه موجب كمال و سعادت انسان است و انسان را به مرتبه‌اي كه فقط به خداي متعال دل ببندد و خدايي شود، ممكن است. عبادت و بندگي خدا، تنها راه رسيدن به كمال و قرب الهي است.

امروزه بحث تحول در علم کلام با توجه به تحولاتی که در جامعۀ اسلامی رخ داده و مسائل و شبهات جدیدی که مطرح شده، به بحث مهمی در عرصۀ دین‌پژوهی تبدیل شده است. آیت‌الله مصباح یزدی‌& نیز با توجه به شناخت دقیقی که از نیازهای جامعه داشته‌اند، کلام سنتی را در انجام وظایفش ناتوان می‌دانند و ضمن ضروری قلمداد‌کردن تحول در علم کلام، مباحث ارزنده‌ای را بیان کرده‌اند. مسئلۀ اصلی نوشتار حاضر این است که آیت‌الله مصباح یزدی& چه تبیینی از پیشینه، ضرورت و کیفیت تحول در علم کلام دارند؟ در نوشتار حاضر، با رجوع به آثار نوشتاری و گفتاری آیت‌الله مصباح یزدی& روشن می‌شود که ایشان معتقدند علم کلام از گذشته، پیوسته در حال تحول بوده و با توجه به مسائل و شبهاتی که امروزه به وجود آمده، تحول در آن ضروری است. از نگاه ایشان، مهم‌ترین تحولی که باید در علم کلام رخ دهد از جهت مسائل و مبانی آن است؛ کلام باید به مسائل جدید تجهیز و مسائل بدون کاربرد آن کنار گذاشته شود. از سوی دیگر، مبانی و اصول موضوعۀ علم کلام که سست یا گرفتار شبهات شده‌اند، باید در محل خودشان تقویت شوند تا علم کلام بتواند با اتکای بر آن‌ها از عهدۀ انجام وظایف خویش برآید.

جلسه ا تا 49 درسگفتار حاضر، حاوی درس اول تا بیستم کتاب آموزش فلسفه یعنی مباحث معرفت شناسی جلد اول کتاب آموزش فلسفه است.