آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ارزش­ها سلسلۀ امور تجویزی هستند که مبتنی بر مجموعه­ای از باور­ها با هدف عینیت بخشیدن به مفاد آن باور­ها تنطیم و ارایه می­گردند. باورها به مثابۀ مبانی و ارزش­ها به منزلۀ بایدها و نبایدها در واقع دو رکن اصلی یک مکتب فکری به شمار می­روند. یکی از مسایل بنیادین در قلمرو ارزش­ها کشف معیارهای سنجش مفاهیم ارزشی می­باشد. مقالۀ حاضر با تمرکز بر انجام چنین رسالتی در صدد است ضمن مراجعه به آثار علامه مصباح یزدی، با روش توصیفی-تحلیلی و در مواردی نقلی-روایی با تکیه بر رویکرد استنتاجی، به هدف تبیین معیارهای مزبور از منظر علامه مصباح بپردازد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد عناصری چون نظام­مندی، اصالت، عقلانیت، پایداری، انتقال پذیری، عمق، همسویی با هدف آفرینش، استحکام، اشراف ولایت الهی و انگیزه­مندی نمونه معیارهای سنجش ارزش­ها از منظر علامه مصباح به شمار می­روند. مجموعه آثار و در مواردی سیرۀ رفتاری علامه مصباح از جمله ابزار و منابع این پژوهش خواهد بود.

يکي‌ از مباحث مهم در زمينة اخلاق، که در هر مکتب اخلاقي بايد به آن پرداخته شود و کاربردهاي مختلفي نيز دارد، «قلمرو اخلاق» يا به‌ تعبيري قلمرو ارزش‌هاي اخلاقي است. اين بحث با تعريف اخلاق ارتباط روشني دارد؛ زيرا مي‌توان اخلاق را به‌گونه‌اي تعريف کرد که فقط بخشي از ارزش‌ها را شامل شود؛ چنان‌که مي‌توان آن را به‌گونه‌اي ديگر تعريف کرد که دايره‌اش وسيع‌تر باشد. هرچند در محافل علمي در اين زمينه کم‌وبيش اختلافاتي به‌چشم مي‌خورد. ارزش اخلاقي به چيزي اطلاق مي‌شود كه در كمال نهايي انسان مؤثر است. ازاين‌رو، همه واجبات فردي و اجتماعي و مستحبات بايد به گونه‌اي انجام شوند كه زمينه‌ساز سعادت انسان شوند. البته بايد توجه داشت كه ارزش اخلاقي در عرف، شرع و از نظر عقل به نيت وابسته است. اولاً بايد رفتار داراي حسن فعلي باشد. ثانياً، ارزش‌هاي اخلاقي و معنوي در دين و براساس بينش الهي، داراي مراتب است و از نظر ارزش و اعتبار يكسان نيستند.

در کنار عواملي همچون هواي نفس و شيطان، گرايش به دنياي مذموم يکي از عوامل سقوط انسان محسوب مي‌شود. ازاين‌رو بايد دنياي مذموم و آثار آن را شناخت و براي فاصله گرفتن از آن کوشيد. شناخت دنياي مذموم، آثار و مفاسد گرايش به آن و نيز راهکارهاي دوري از آن با تأکيد بر ديدگاه‌آيت‌الله ‌مصباح‌ يزدي، مسئله مقاله حاضر به‌شمار مي‌رود. نتايج اين تحقيق که با استفاده از روش توصيفي ‌ـ تحليلي صورت گرفته، حاکي از آن است که گرايش به دنياي‌ مذموم مي‌تواند منشأ گناهان و انحرافات، محروم‌شدن از معنويات، کفر، ترس و سختي هنگام مرگ گردد. ازاين‌رو براي دوري از دنياي‌ مذموم در حوزه ‌بينشي، بايد عبرت‌آموزي و درک حقيقت ‌دنيا و اصالت ‌ندادن به‌ آن را تقويت کرد؛ در حوزه‌ گرايشي با بهره‌گيري از الگوهاي معنوي مي‌توان کشش به ‌سوي ‌دنيا را کاهش‌ داد؛ و در حوزه ‌رفتاري، همنشيني با انسان‌هاي زاهد، تلاوت‌ قرآن، توسل به معصومان(ع) و عمل به‌ ضد مي‌توان روحيه دنياگرايي را مهار کند.

در ديدگاه آيت‌‌الله مصباح يزدي تنها راه رسيدن به سعادت، ايمان و رکن اصلي آن «توکل» بر خداوند متعال است. «توکل» يعني: انسان با ايمان و باور کامل، همه امور را به خداوند واگذارد و او را تكيه‌گاهى مطمئن براى خود قرار دهد. در اين صورت خداوند نيز او را کفايت مي‌کند. توکل فعلي اختياري است که به يکباره و ناگهاني حاصل نمي‌شود، بلکه ملازم با نوع بينش، گرايش و کنش انساني است. کسب و تقويت بينش و معرفت صحيح اولين گام در رسيدن به توکل است؛ زيرا با بررسي عوامل و موانع توکل در بعد بينشي، مي‌توان با چشمي باز و به درستي در مسير توکل قدم گذاشت. اما سؤال آن است که کدام عوامل بينشي به تقويت توکل مي‌انجامد؟ و چه موانعي از ايجاد و تقويت آن جلوگيري مي‌کند؟ پژوهش حاضر با هدف بررسي عوامل و موانع بينشي توکل در اخلاقي اسلامي با تأکيد بر ديدگاه آيت‌‌الله مصباح يزدي، پس از تفحص، جمع‌بندى، طبقه‌بندى و ويرايش اطلاعات با روش توصيفى ‌ـ تبييني انجام شده است. نتايج تحقيق حاکي از آن است که براي توکل بايد معتقد به توحيد بود و علاوه بر اعتقاد، بايد به آن باورها ايمان داشت، و بايد فهمي درست از خود و رابطه خود با خداوند پيدا کرد و از آن معارف غافل نبود و به اين رابطه بيّن توجه داشت. همچنين دانستن نحوه تأثيرگذاري خداوند در عالم و آثار و نتايج توکل نيز تأثير بسزايي در کسب اين فضيلت دارد. از سوي ديگر، فقدان بينش توحيدي، غفلت، عدم درک صحيح از انسان و اعتقاد به وساطت غيرخدا در امور، از موانع بينشي توکل محسوب مي‌شوند.

چگونگي خلقت انسان و تفاوت او با ساير جانداران از مسائل مهم دانش انسان‌شناسي است؛ برخي مکاتب تجربه‌گرا با تنزل جايگاه انسان در نظام خلقت، او را در رديف حيوانات شمرده و تفاوت او را با حيوانات به اموري مانند بزرگي و پيچيدگي مغز و سرعت و تنوع فعاليت‌هاي ذهني‌اش تقليل داده‌اند. اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي درصدد بررسي تفاوت انسان با حيوان است. از نظر قرآن کريم، تفاوت اصلي انسان با حيوان در برخورداري‌ از روحي متمايز است. انسان افزون بر تفاوت در خلقت نخستين و ماده خلقت، در مرحله‌اي از آفرينش با دريافت حقيقتي متعالي به نام «روح» هويتي متفاوت از حيوانات يافته است. برخورداري از بينش‌ها و گرايش‌هاي متعالي، توانايي تشخيص ارزش‌ها، انديشه‌ورزي و توان حل مسئله، امکان ترجيح گرايش‌هاي متعالي، بهره‌مندي از قدرت بيان، توان فناوري، قدرت اجتماعي، خلاقيت و استعداد هنري، ظرفيت جانشيني خدا، و تقرب الهي از ويژگي‌ها انسان است.

در بحث از «ارزش اخلاقي»، افزون بر حسن فعلي، بايد به حسن فاعلي نيز توجه كرد. ازآنجاكه دربارة برخي مفاهيم مربوط به اين مسئله ابهاماتي وجود دارد، لازم است به توضيح آنها پرداخته شود. يکي از آنها، مفهوم «قربة الي الله» است که كاربرد بسياري دارد. و معمولاً جنبة سلبي آن در نظر است؛ مراد از اين اصطلاح اين است كه در برابر کاري که انجام مي‌شود، توقع پاداش از مردم نيست، بلکه کار فقط براي رضاي خدا و نزديک شدن به او انجام مي‌شود. به همين دليل، قرب به خدا جسماني نيست؛ زيرا ممكن است انسان از نظر مكاني در پست‌ترين مكان‌ها باشد، اما مقرب درگاه خدا باشد و به عكس، ممكن است در نزديكي خانه خدا باشد، اما از خدا بسيار دور. تقرب به خدا به اين معناست كه هرچه انسان به خدا نزديك‌تر باشد، مقرب‌تر است. اگر محبت خدا در دل انسان جاي گرفت، محبوب خدا مي‌شود. اين مفهوم تشكيكي است؛ يعني هر اندازه معرفت انسان به خدا بيشتر باشد، مقرب‌تر است.

بنابر آیات و روایات سعادت حقیقی و پایدار در گرو ایمان است و از مهم ترین معیارهای سنجش ایمان، مقدار توکل(کمی و کیفی) بر خداوند متعال است. بنا به اهمیت موضوع برای درک بهتر فضیلت توکل، با رجوع به منابع کتابخانه ای با روش توصیفی و تحلیلی در صدد بررسی عوامل و موانع آن در ابعاد بینشی، کنشی و گرایشی و نیز آثار و نتایج آن با تأکید بر دیدگاه علامه مصباح یزدی(ره)برآمده ایم. نتایج تحقیق حاکی از آن است که توکل وکیل گرفتن خداوند متعال برای انجام کارها و اعتماد و تکیه بر اوست که أمری اختیاری است و به یکباره و ناگهانی حاصل نمی شود، بلکه ملازم با نوع بینش، گرایش و کنش انسانی است که منجر به بروز آثار روحی و رفتاری می گردد. از آن جا که در میان عوامل بینشی، گرایشی و کنشی از جهت تأثیر در رفتار نوعی ترتیب وجود دارد، در ابتدا باید به بررسی مبادی شناختی توکل پرداخته و معارفی را کسب و باور نمود و بدان معارف نیز توجه داشت، لذا فقدان آگاهی و یا کسب بینش باطل مانعی اساسی برای کسب توکل خواهد بود. توکل در بعد گرایشی همانند دیگر اعمال و رفتار اختیاری است که علاوه بر درک، از میل و انگیزه سرچشمه مى‌گیرد و اگر میل و گرایش نسبت به انجام آن نداشته باشیم هرگز بدان مبادرت نخواهیم کرد. البته به جهت آن که ملکات نفسانی با تکرار عمل حاصل می شود باید گفت: حصول توکل نیاز به تکرار برخی عوامل و ترک برخی موانع رفتاری دارد. همچنین توکل و عدم توکل بر خداوند آثار و نتایج ظاهری و باطنی در کلیه شؤون فردی و اجتماعی انسان دارد که از مهم ترین آثار توکل جلب منفعت، نجات از هر بدی و محفوظ بودن از هر دشمنی است.

انسان موجودی کمال طلب است و به کمال گرایش دارد. در میان اندیشمندان اسلامی‎ در مورد اصل کمال نهایی شکی نیست اما در مورد مصداق کمال نهایی انسان، اختلاف نظر وجود دارد. ما در این پایان نامه کمال نهایی انسان را از دیدگاه علامه مصباح یزدی مورد بررسی قرار دادیم؛ زیرا ایشان یکی از بزرگترین اندیشمندان و فیلسوفان اسلامی ‎معاصر هستند نگاهی جامع، عمیق، عقلی و نقلی دارند. ایشان کمال نهایی انسان را رسیدن به قرب الی الله می دانند. از آنجاکه دنیا با محدودیت‌هایی که دارد ظرفیت ظهور کمال نهایی انسان را ندارد، کمال نهایی انسان در جهان آخرت و در جوار رحمت اللهی تحقق می‎یابد؛ به شرطی که انسان در این جهان در مسیرکمال خود حرکت کرده باشد. انسان اولا حقیقت خود را که روح اوست بشناسد و ثانیا کمالات روحی خود را پرورش دهد؛ زیرا تا انسان خود را نشناسد خدای خود را هم نخواهد شناخت. ازآنجاکه خداوند تنها مبداء و مقصد همه کمالات است؛ هرکس به میزان توانش به این منبع نامتناهی نزدیک تر شود، از کمالات بیشتری بهره مند خواهد شد. انسان مرکب از جسم و روح است. انسانیت انسان به روح اوست؛ بدن انسان، ابزاری در خدمت روح اوست. پس انسان باید کمالات روحی خود را پرورش دهد که آن بدون معرفه الله امکان ندارد. از دیدگاه علامه مصباح یزدی کمال نهایی انسان همان کمال حقیقی است که مصداق ان، قرب الی الله است. انسان باید راه دستیابی به ان را بشناسد تا در مسیرآن حرکت نماید و هم موانع آ ن را بشناسد تا از آن دوری نماید. بهترین راه دست یابی انسان به کمال نهایی خود، خلوص نیت، ایمان به خدا، عمل صالح، عبودیت و بندگی خداوند است. همچنین بزرگ ترین ما نع رسیدن انسان به قرب الی الله «هوای نفس» و «متابعت از وسوسه‌های شیطان» است.

سبک زندگی به‌ عنوان مجموعه درهم‌ تنیده‌ای از الگوهای رفتاری فردی و اجتماعی، برآمده از نظام معنایی متمایزی است که یک فرهنگ، در یک جامعه انسانی ایجاد می‌کند. بازخوانی آموزه‌های اسلام و ژرف‌اندیشی در آن، ظرفیت بالای این آموزه‌ها را برای فرهنگ‌ سازی و ارائه الگوهای رفتاری مناسب نشان می‌دهد؛ زیرا انتزاعی ‌ترین لایه‌های اعتقادی و معرفتی تا عینی‌ ترین سطوح رفتاری که امروز با عنوان سبک زندگی از آن یاد می‌شود، طبق فرمایشات آیت‌الله مصباح در چارچوب نظام معنایی اسلام جای گرفته و در مسیر تکامل و سعادت انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. و انسان‌ها باید بر اساس نظام ارزشی خود سبک زندگی خود را داشته باشند و از آنجا که معیار اسلام است لذا باید بر اساس این نظام اسلامی رفتارهای خانوادگی و بین‌المللی بررسی شود. در این تحقیق بعد از بررسی مفاهیم به بیان دیدگاه آیت‌الله مصباح درباره سبک زندگی در سه حیطه انسان شناختی و خداشناسی و اجتماع پرداخته شده است. این رساله به بیان دیدگاه این استاد وارسته پرداخته که در نوع خود بی سابقه است و دیدگاه ایشان را در این حوزه‌ها مطرح می‌کند. و در مرتبه‌ی متعالی‌تر به حیات طیبه پرداخته شده‌است، که ثمره داشتن یک سبک با الگوهای اسلامی است. اصلی‌ترین سؤالی که به آن پرداخته شده‌است، بررسی دیدگاه آیت‌الله مصباح درباره سبک زندگی است. هدف از طرح این سؤال استخراج الگوی سبک زندگی اسلامی است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از شیوه تحلیلی و توصیفی به روش اسنادی در منابع مربوط به این‌موضوع پرداخته‌است.

ابعاد مختلف مسأله کمال و سعادت انسان از دیر باز در بین فلاسفه و اندیشمندان شرق و غرب محل بحث و مناقشه بوده است. با توجه به جایگاه ویژه این بحث در تعالیم ادیان مختلف صبغه کلامی این موضوع نیز کم رنگ تر از مباحث عقلی و فلسفی آن نیست. آثار آیت الله مصباح یزدی(ره) از آن جهت در اینجا اهمیت دارند که از امتزاج افق فلسفی و کلامی این مسأله در تفکر ایشان می‌توان بنیان محکمی برای باور پذیری تفکر شیعی در ابعاد مختلف این موضوع دست پیدا کرد. بررسی مبانی وصول به سعادت و گردآوری عوامل و موانع کشف سعادت و تقسیم آن‌ها به دو گروه نظری-اعتقادی و عملی-رفتاری در آثار آیت الله مصباح یزدی(ره) در سه فصل جداگانه به عمل آمد. از جمله نتایج حاصل از این نوشتار می‌توان به اهمیت مسائل توحید، وجود باری تعالی و شناخت صفات کمالیه و سلبیه او، عقل و اختیار و تقرب الهی در بحث مبانی، قرآن، خداشناسی و خودشناسی، خوف و رجا، توبه و شفاعت در فصل عوامل، و جهل و نادانی، گناه،عالم فاسد و بدعت، هوای نفس و غفلت در بحث موانع نیل به سعادت اشاره نمود.