آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پس از اتخاذ رویکرد مبناگروی در دانش معرفت‌شناسی، یکی از مسائل مهم، تبیین چرایی صدق گزاره‌های پایه و بدیهی است. در میان گزاره‌های بدیهی، قضایای اولی (تحلیلی) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علامه مصباح یزدی با استناد به اشکالات عدیده و برخلاف رویکرد منسوب به قدما، امکان حکایت اولیات از مصادیق خارجی را برنمی‌تابد و در عوض محکی آنها را در رابطه میان مفاهیم در ذهن دنبال می‌کند. به‌رغم آنکه بر رابطه میان مفاهیم در اولیات اشراف حضوری داشته و به دنبال آن تبیین معیار صدق اولیات از طریق ارجاع به علم حضوری تأمین می‌گردد، اما این نظریه با پرسش مهمی روبه‌روست؛ با فرض آنکه اولیات را حاکی از روابط میان مفاهیم در ذهن بدانیم، چگونه می‌توان این تلازم در ذهن را ملاک برای اتحاد مصادیق در خارج تلقی نمود؟ چگونه می‌توان دخالت ذهن و ساختار آن را در برقراری این ارتباط نفی نمود؟ چگونه می‌توان مطمئن بود که اگر ذهن ما به گونه‌ای دیگر آفریده می‌شد یا مانند یک هوش مصنوعی ساختار دیگری برایش تعریف می‌گشت، قضایای دیگری را به ‌عنوان قضایای اولی تلقی نمی‌نمود؟ ناگفته روشن است که عدم پاسخ مناسب به پرسش مزبور ابتدا به نسبیت در مبانی معرفت بشری و از آنجا به نسبیت در تمامی علوم می‌انجامد. در مقاله حاضر برآنیم که با روش توصیفی ابتدا مبنای علامه مصباح یزدی در باب نحوه بازنمایی مفاهیم و تمایز آن از نحوه دلالت داده‌ها در هوش مصنوعی را تبیین نموده و سپس با روش تحلیلی پاسخ مناسبی نسبت به اشکال مزبور ارائه دهیم.

از دیدگاه اسلام، محور همة ارزش‌ها، ایمان به خداست. در روایات، مباحث مختلفی دربارة ایمان مطرح شده است که برخی از آنها ذیل عنوان «حقیقت ایمان» بیان شد. موضوع دیگری که در روایات دربارة ایمان مطرح است، «کمال ایمان» است. البته همان‌گونه که اشاره شد، معصومان(ع) در روایات درصدد بحث‌های منطقی و کلاسیک نبوده‌اند، بلکه به ‌مقتضای حال مخاطب و نیاز او، مطلبی را بیان فرموده‌اند. بنابراین تفاوت‌هایی که بعضاً در آنها مشاهده می‌شود، نباید منشأ تحیر و توهم اختلاف بین روایات گردد. این‌ تفاوت‌ها، درحقیقت آموزه‌هایی است که یک معلم برای شاگرد خود یا یک مربی برای متربی‌اش بیان می‌کند تا نکاتی را برای بهره‌گیری در زندگی به او تذکر دهد. برخی مؤلفه‌های کمال ایمان عبارتند از: عدم تجاوز از حق، فهم صحیح دین، غلبه دین بر شهوت و واگذاری امور به خدا. این مقال به تفصیل به بیان مؤلفه‌های کمال ایمان و شرح و تفسیر آن می‌ پردازد.

این مقاله به بحث پیرامون حقیقت ایمان در پرتو روایات می پردازد. ارزش های اخلاقی در اسلام موجب سعادت حقیقی و ابدی انسان می شوند و لازمه سعادت، نیل به کمال حقیقی انسانی است. ازاین رو، سه مقوله ارزش های اخلاقی، کمال و سعادت انسان متلازم یکدیگرند. این ارزش ها دو دسته اند: ارزش های اخلاقی اصیل که مستقیماً در حرکت انسان به مقام قرب الهی نقش آفرین هستند و ارزش های مقدمی اخلاقی که هرچند خودشان عامل اصلی نیستند، اما به این حرکت کمک می کنند؛ چراکه کمال نهایی انسان نیل به قرب الهی است و سعادت حقیقی او نیز در سایه قرب الهی به دست می آید. این نوع ارزش ها «عبادت» نام دارند. ازآنجاکه سعادت انسان در سایه قرب الهی به دست می آید، محور همه ارزش های اخلاقی باید ایمان به خدا و عبادت و بندگی او باشد.

اعتقاد به دعا و استجابت آن از زوایای مختلفی نیازمند تحلیل است؛ زیرا از سویی نشانگر عاملیت الهی در جهان بوده و از سوی دیگر، فرایند آن در نظامی رخ می دهد که قانون علیت از اصول بنیادین آن است. برهمین اساس، پذیرش تحقق پدیده ای در پرتو استجابت دعا با چالش هایی مواجه است؛ به طوری که برخی، استجابت دعا را برآمده از دخالت باری تعالی دانسته و آن را ناقض قوانین طبیعت می دانند. در مقابل برخی تحقق یک پدیده در عالم قانون مند طبیعت را به عنوان برآیندی از استجابت دعا، انکار کرده اند. با توجه به تأثیرات عمیق نهاد دعا در نظام اعتقادی، ارائۀ دیدگاهی منجسم در چگونگی اثرگذاری دعا امری ضروری است. بدین منظور در نوشتار پیش رو که با روش توصیفی ـ تحلیلی بوده و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات آیت الله مصباح یزدی صورت گرفته است؛ استجابت دعا به عنوان بستر عاملیت الهی در منظومه قوانین حاکم بر طبیعت، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که استجابت دعا برآیند اثرگذاری طولی علل فراطبیعی بر علل مادی، در فرایند قوانین حاکم بر طبیعت است.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: نظریات مختلفی در مورد نحوه برخورد با علوم غربی به ویژه علوم انسانی غربی وجود دارد. از روشنفکران سکولار که علم و فناوری غربی را تنها راه پیشرفت می دانند. و اما دیگران که معتقدند در علم و تمدن غرب هیچ برگ زرینی یافت نمی شود که بتوان از آن استفاده کرد. روش و یافته‌ها: روش تحقیق در این مقاله توصیفی و تحلیلی و از نوع کتابخانه‌ای است. یافته ها حاکی از آن است که از دیدگاه آیت الله مصباح در مواجهه با علم غرب آسیب هایی وارد شده است که باید از آن اجتناب کرد. از جمله این آسیب ها می توان به رویکرد سیاسی و ناسیونالیستی، خود باختگی، التقاط و انطباق دین با علم غربی اشاره کرد. رویکرد صحیح علم غربی است و باید در این زمینه نقد و انتخاب شود. اما به دلایلی فواید این علوم در بیشتر رشته ها حداقل است. به ویژه مبانی و مفروضات، روش شناسی عقلی و توصیفی و جنبه هنجاری علوم انسانی؛ اما استفاده از علوم پایه، علوم تجربی و روش شناسی تجربی را می توان به حداکثر رساند. نتیجه: از نظر آیت الله مصباح می توان از علوم غربی به طور کلی استفاده کرد; اما میزان کاربرد آنها در زمینه های مختلف یکسان نیست. باید بین مبانی و روش ها و یافته های علم تفاوت قائل شد.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: در این پژوهش به اختصار به اندیشه های قرآنی- تربیتی دو متفکر مسلمان معاصر مصباح یزدی و ابوالاعلا مودودی اشاره شده است. اهداف این پژوهش عبارتند از: کشف نکاتی در نظام تعلیم و تربیت قرآنی برای بررسی و نقد نظام تعلیم و تربیت غربی، اصلاح روش های آموزشی مدارس، دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی. روش و یافته: روش این پژوهش توصیفی، تطبیقی و پرسشی (تفسیر موضوعی) در آثار قرآنی محققین مذکور است. مهم ترین اندیشه های مصباح یزدی عبارتند از: ضرورت تربیت جاهل، ظرفیت یادگیری انسان، نقش معلم در تربیت، نقش گروه و تقلید در یادگیری، جامعیت در تربیت، اهمیت علم بنیادین اسلامی. تحقیق با انگیزه الهی، لزوم بررسی صلاحیت معلم قبل از شروع یادگیری. و اندیشه های مودودی عبارتند از: درمان روح متعلم با تربیت صحیح، برانگیختن عواطف و فطرت زبان آموز همراه با آموزش، شفقت استاد و روش مناسب، استفاده از مثال های حسی برای آموزش فراحسی. موضوعات، معیارهای پذیرش فراگیر و نقش مشاهده عینی در یادگیری. نتیجه‌گیری: بر این اساس و با توجه به تحلیل تطبیقی این اندیشه‌ها و رویکردها، مصباح یزدی و مودودی، هر دو اسلام را دارای نظام و مکتب ارزشمندی در علوم انسانی به‌ویژه تربیت می‌دانند.

غرائز، پاره‌اي از اميال و گرايش‌هاي دروني مشترک ميان انسان و حيوان است که در ذات آنها به‌منظور بقاء و استمرار وجودشان نهاده شده است که معمولاً با يکي از اندام‌هاي جسمي ارضاء مي‌شوند. با توجه به حکيمانه و هدف‌مند بودن نظام هستي، انسان داراي کمال حقيقي بوده و طبعاً غرائز او نيز بايد در راستاي تأمین کمال حقيقي، مديريت شوند. پژوهش حاضر به روش توصيفي ـ تحليلي و با هدف مديريت صحيح غرائز حيواني انسان در راستاي کمال حقيقي از منظر قرآن، با تأکيد بر انديشۀ علامه مصباح يزدي سامان يافته است. حاصل تحقيق اينکه راه‌کارهاي بينشي مديريت غرائز عبارتند از: 1. ايجاد بينش نسبت به مبدأ متعالي و صفاتي مانند علم، مالکيت، رازقيت و غناي مطلق؛ 2. ايجاد بينش نسبت به معاد و بيان هدف‌مندي نظام هستي و غايت‎مندي انسان، تعيين کمال نهايي او، بيان برتري آخرت نسبت به دنيا، نقش ابزاري ‌داشتن دنيا براي آخرت و رابطۀ عيني ميان آن دو. راه‌کارهاي انگيزشي آن نيز عبارتند از: انذار، تبشير، امر و نهي و وضع قوانين بازدارنده.

از ميان مباحث انسان‌شناسي، موضوع فطرت انسان و در مسائل فطرت، گرايش لذت‌طلبي نقش محوري در کمال آدمي دارد. از منظر علامه مصباح يزدي لذت‌طلبي پنج قلمرو حسي، خيالي، عقلي، وهمي و روحي دارد که هرکدام با تفاوت رتبه، در کمال انسان نقش‌آفرين هستند. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي تأثير اين پنج نوع گرايش در کمال انسان از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي مي‌پردازد. در منظر معظم‌له گرايش به لذت حسي دو نقش در کمال انسان دارد: 1. مثبت: که موجب آرامش او مي‌شود؛ 2. منفي: که مانعيت براي شکوفايي لذت‌هاي برتر انسان است. لذت خيالي، هم نقش زمينه‌اي براي تسلط شيطان بر انسان و هم نقش انگيزشي در رفتار انسان در دستيابي به کمال دارد. گرايش به لذت عقلي نيز سه نقش انگيزشي در تحصيل معرفت، و زمينه‌اي در ترجيح لذت‌هاي عالي، و نقش مديريتي در هدايت لذت‌ها به‌سوي کمال انسان دارد. لذت وهمي عامل مؤثري در نشاط معنوي براي رسيدن به کمال برتر است و از طرفي مايه سلب آرامش نفس مي‌شود. اما لذت‌طلبي روحي، دو نقش انگيزشي و مديريتي براي رسيدن به کمال ايفا مي‌کند، از سويي قوي‌ترين انگيزه براي دستيابي به کمال است و از جهتي لذت‌ها را در جهت شکوفايي استعدادِ لذت‌هاي اصيل، مديريت مي‌کند.

ایمان براساس منابع اسلامي، ارزش اصيلي است که موجب سعادت دنيا و آخرت انسان مي‌شود و ساير ارزش‌ها درصورتي‌که داراي حد نصاب باشند، از لوازم، نتايج و شاخه‌هاي ايمان به‌شمار مي‌آيند و اگر كمتر از حد نصاب باشند، انسان را در نیل به اين ارزش اصيل کمک مي‌کنند؛ هرچند خودبه‌خود موجب سعادت‌ دنيا و آخرت نخواهند شد. براي تحقق ايمان، سه مؤلفه لازم است: ابتدا شناخت محتوا و متعلق ايمان؛ زيرا بدون شناخت، تحقق ايمان ممکن نخواهد بود؛ هرچند علم به‌تنهايي نيز کفايت نمي‌کند و چه‌بسا عالماني که کافر بوده‌اند. نمونة بارز اين دسته، فرعون و بالاتر از او ابليس است. دومين مؤلفه، انگيزه براي ملتزم شدن به لوازم علم است. گاهي شرايط به‌‌گونه‌اي است که چنين انگيزه‌اي در انسان تحقق نمی‌یابد و به‌رغم وجود علم، چيزي مانع تحقق ايمان مي‌شود، اما اگر آن معرفت حاصل شد و اين مانع هم وجود نداشت، نوبت به مؤلفة سوم، يعني تصميم به التزام و عمل به لوازم شناخت مي‌رسد. اين همان عنصر اختياري است که در ايمان وجود دارد. به دليل عنصر اختيار است که ايمان ارزشي اصيل به‌شمار مي‌آید و ساير ارزش‌هاي اخلاقي و الهي در ساية آن تحقق مي‌یابد.

نظریۀ تکامل را چارلز داروین ابتدا در دانش زیست‌شناسی مطرح کرد، اما گذشت زمان نشان داد این نظریه محدود به حوزۀ زیست‌شناسی نماند و امروزه در شاخه‌های مختلف علوم انسانی مورد توجه قرار گرفته است. در این میان، تفسیر الحادی از این نظریه را، که امروزه در بستر الحاد تکاملی جدید روی داده است، می‌توان از جمله موانع جدی به‌منظور اسلامی‌سازی علوم انسانی تلقی کرد. از سوی دیگر علامه مصباح یزدی را می‌توان از پیشگامان پروژۀ اسلامی‌کردن علوم اسلامی قلمداد کرد. مسئلۀ مقالۀ حاضر این است که تأثیر الحاد تکاملی جدید بر مبانی علوم انسانی با محوریت آرای استاد مصباح یزدی نقد و ارزیابی شود. گردآوری داده‌‌ها به روش کتابخانه‌ای-اسنادی و صورت گرفته و برای داوری از روش تحلیلی (عقلی) سود جسته‌ایم. یافتۀ پژوهش نشان می‌دهد دعاوی ملحدان جدید از حیث اشکالات معرفت‌شناختی، الهیاتی و دین‌شناختی به‌شدت آسیب‌پذیر است.