آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

يکي از عناصر اصلي تمدن جديد غربي که عالم و آدم را فرا گرفته است، علم مدرن غربي است. علم مدرن که از جمله آن علوم انساني است؛ داراي بنيان‌هاي معرفت‌شناختي، هستي‌شناختي، انسان‌شناختي و ارزش‌شناختي خاص به‌خود است و در آن ريشه دارد. لازمه‌ پذيرش اين علوم، تن دادن به اين مباني و پيش‌فرض‌هاست. اين تحقيق با روش توصيفي-تحليلي در صدد است در مرحله نخست به شناسايي اين مباني و در مرحله دوم بر اساس انديشه‌هاي علامه مصباح ‌يزدي به نقد ‌و ‌بررسي مباني هستي‌شناختي علم‌ مدرن بپردازد. نتايج حاصله حکايت از آن دارد که علم‌ مدرن داراي مباني هستي‌شناختي چون طبيعت‌گرايي، تسلط بر طبيعت، طبيعت منبع ابزار و وسایل، قدرت‌آفريني طبيعت، تلقي مکانيکي از طبيعت، نفي حکمت و غايت از طبيعت است و تمامي اين پيش‌فرض‌ها از ديدگاه علامه مصباح يزدي دچار اشکالات متعدد و درنتيجه ناپذیرفتنی است.

واقع‌گرايي ديني، بي‌ترديد يکي از مهم‌ترين و بنيادي‌ترين موضوعات مورد بررسي در عرصه الهيات و فلسفه دين معاصر است. آيا حقايق ديني در عالم وجودي عيني و مستقل از آدميان و اذهان آنان دارند؟ آيا اين حقايق آن‌گونه که هستند و بدون دخالت اذهان آدميان در اين شناخت، قابل شناخت از جانب ما به ‌عنوان فاعل‌هاي شناسا هستند؟ در صورت قابل شناخت بودن، آيا اين معارف قابل انتقال به ديگران مي‌باشند؟ هدف از اين نوشتار، پاسخ دادن با اين پرسش‌ها از ديدگاه مرحوم علامه مصباح يزدي است. روش تحقيق در اين نوشتار، کتابخانه‌اي و اسنادي و در ادامه تحليل محتوايي است. علامه مصباح يزدي، براي حقايق ديني وجود عيني و مستقل قائل است و آنان را وابسته به اذهان و ساخته و پرداخته آنان نمي‌داند. همچنين آن حقايق را قابل شناخت مي‌داند و با تقريري خاص از واقع‌گرايي معرفت‌شناختي (واقع‌گرايي تقربي) امکان انتقال آگاهي از حقايق ديني را نيز مي‌پذيرد.

بنا بر «طبيعت‌گرايي روش‌شناختي»، در علم صرفاً بايد به عوامل طبيعي بسنده کرد. طبق اين اصل روشي، معرفت معتبر از طبيعت تنها با روش طبيعت‌گرايانه به ‌دست مي‌آيد و در اين روش عوامل فراطبيعي در هيچ سطحي، حتي در مباني و اصول موضوعه نبايد حضور داشته باشند، با تحليل بيانات علامه مصباح يزدي، مي‌توان مخالفت جدي ايشان با طبيعت‌گرايي روش‌شناختي را استنباط کرد. محدوديت‌هاي روش تجربي، امکان تأثير امور ماورایي در امور خارق‌العاده، ضرورت ارتباط علم و متافيزيک و دادوستد معرفت‌ها از مواردي در ديدگاه ايشان است که مانع پذيرش طبيعت‌گرايي روش‌شناختي مي‌شود؛ اما ايشان راه شناخت امور عادي طبيعت را تجربه مي‌دانند و نوعي خودبسندگي تبييني براي طبيعت قائل هستند، چون مي‌توان با تجربه روابط اعدادي ميان امور مادي را شناخت و مي‌توان تأثيرات امور ماورایي را از متن تبيين حذف نمود. البته تجربه هم نبايد از قلمرو خود فراتر رود و در مورد امور ماورا‌ءالطبيعي و ارزش‌ها اظهارنظر نمايد. معجزات نيز از پديدهاي طبيعي هستند که قابل تبيين صرفاً طبيعي نيستند.

مقاله حاضر به بررسي نقش شناخت در ترجيح اميال متعالي انسان با تأکيد بر ديدگاه علامه مصباح يزدي ‌پرداخته است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد که شناخت‌هاي بنيادين بر حسب متعلقاتش در شناخت مبدأ، معاد، راهنما و انسان‌ خلاصه مي‌شود. انسان با شناخت اسما و صفات الهي، تمسک به آنها، شناخت رابطه بين خالق و مخلوق و در نتيجه افزايش محبت به خداوند، هنگام تزاحم اميال، انتخاب صحيح‌تري خواهد داشت. شناخت ماهيت و ويژگي‌هاي زندگي اخروي، مثل آگاهي از ارجحيت حيات اخروي، بروز ملکات در آن عالم و تجسم اعمال و نيز آگاهي نسبت به ثواب و عقاب الهي موجب ترجيح اميال متعالي خواهد بود. آگاهي از جايگاه راهنمايان دين و شاهد بودن آنان نسبت به اعمال جوانحي و جوارحي و نيز آگاهي از تعاليم آنان زمينه ترجيح اميال عالي را براي انسان فراهم مي‌سازد. کسب آگاهي نسبت به سرشت مشترک انسان و کرامت ذاتي و اکتسابي او نقش بسزايي در هنگام تزاحم اميال ايفا مي‌نمايد. اين مقاله به شيوه مطالعه کتابخانه‌اي و روش توصيفي و تحليلي اين موضوع را بررسي مي‌کند.

ارزش اخلاقي به رفتاري تعلق مي‌گيرد که انسان را به سوی کمال نهايي سوق دهد و در سعادت ابدي او تأثير داشته باشد. در اسلام، چنين چيزي متوقف بر ايمان به خدا و روز قيامت است. آنچه به‌طور قطع از آيات و روايات استفاده مي‌شود، این است که اگر کاري بدون ايمان انجام شود، در آخرت ثمري نخواهد داشت: «وَقَدِمْنَا إِلَي مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَّنثوراً» (فرقان: 23). بنابراين انسان قبل از کسب ارزش‌هاي اخلاقي لازم است به کسب ايمان بپردازد. اما آيا ايمان نيز از ارزش‌هاي اخلاقي به‌شمار مي‌آيد؟ زيرا اين سؤال مطرح است كه چگونه ارزش اخلاقي بر كسي که هنوز ايمان نياورده، صادق است؟ چون نمي‌توان کسب ايمان را مبتني بر ايمان دانست. از سوي ديگر، ارزش اخلاقي، فعل اختياري انسان است. بنابراين اگر ايمان براي کسي به ‌عنوان يک فعل اختياري مطرح نباشد، او کاري انجام نداده است تا ارزش اخلاقي داشته باشد.

قلمرو دين يکي از مباحثي است که در ميان متکلمان و فيلسوفان دين حائز اهميت بوده و در زمان معاصر با عنوان‌هايي نظير نياز بشر به دين، انتظار بشر از دين، و گسترة شريعت نيز مورد بحث واقع شده است. مسائل اصلی در قلمرو دين اين است که دين چيست؟ چه ارکان و اجزايي دارد و تا چه حد مي‌تواند در زندگي بشر دخالت داشته باشد؟ شأن دین بیان چه نوع مسائلی است؟ آیت‌الله مصباح یزدی قلمرو دین را بیان امور مربوط به سعادت ابدی انسان می‌دانند. ديدگاه ايشان برخي ابهامات را به‌دنبال داشته است که اين مقاله به‌‌روش کتابخانه‌اي و با رویکرد تحلیلی به بررسي آنها مي‌پردازد؛ ابهاماتی مانند سکولار شدن دين؛ خروج بسياري از متون ديني از قلمرو دين؛ عدم تشخيص گزاره‌هايي که به سعادت انسان ارتباط دارد؛ چگونگی تشخيص ارتباط مستقيم يا غيرمستقيم گزاره‌ها و... . نوشتار حاضر این ابهامات را تبیین و بررسی می‌کند. مهم‌ترین یافتة این مقاله آن است که این ابهامات عمدتاً ناشی از عدم درک درست این دیدگاه است.

اين متن درس اخلاق استاد به طلاب علوم ديني پيرامون رابطة دين و اخلاق است. دين شامل احكام، اعتقادات و اخلاق است. دين اسلام يعني دين حق، بر سه اصل استوار است: ايمان به خدا، ايمان به روز جزا و ايمان به آنچه خداي متعال نازل كرده است. اين سه، اصول دين (توحيد، نبوت و معاد) است. بنابراين، دينداري امري اعتقادي، تعبدي و عملي داراي مراتب است كه حد نصاب آن، همان اعتقاد به اصول دين است. دو فرضيه پيرامون رابطة دين و اخلاق مطرح است: 1. در اسلام، ارزش اخلاقي بدون اعتقاد به خدا، پيامبر و قيامت مفهومي ندارد. 2. بعضي مراتب اخلاقي، بدون دين تحقق نمي‌يابد. آنچه پذيرفتني است، فرض دوم است و ايمان و عمل صالح با يكديگر متلازم هستند. اين مقال، به تفصيل پيرامون رابطه دين و اخلاق مي‌پردازد.

دربارة ارتباط اخلاق با دين گفته شد که برخلاف آنچه برخي تصور مي‌کنند، دين اسلام همة ساحت‌ها و عرصه‌هاي زندگي اجتماعي را دربردارد و دستورهای اسلامي در همة زمينه‌ها، ارزش‌هايي را مطرح مي‌کنند. بنابراين ارزش‌هاي اخلاقي مختص به حوزة محدودي از زندگي نيستند، بلکه تمام عرصه‌هاي زندگي را فرامي‌گيرند. اکنون اين پرسش ‌مطرح است که آيا ارزش‌هايي که دين اسلامي در عرصه‌هاي اخلاقي مطرح مي‌کند، با ارزش‌هايي که در جامعه مطرح مي‌شوند و در محاورات عرفي بر آنها تکيه و در محافل علمي و دانشگاهي دربارة آنها بحث مي‌شود، يکسان است؟ آيا پاسخ دين به سؤالات اخلاقي عين پاسخي است که علما و دانشمندان و فيلسوفان اخلاقي مي‌دهند؟ يا اينکه ممکن است علماي اخلاق کاري را خوب و ارزشمند معرفي کنند، ولي دين آن را ارزش نداند؟ اين مقال به دنبال پاسخ به اين پرسش‌هاست.

اراده نوعي توانايي رواني ويژۀ انسان است که وي را قادر مي‌سازد تا با اختیار خود، مسير رشد را به‌طور آگاهانه انتخاب کند. با توجه به اينکه محور اصلي رفتارهاي انسان اراده و اختيار است و کارهاي آگاهانۀ انسان در همۀ ابعاد، مستند به اراده است؛ يکي از محورهاي اصلي علوم انساني را مي‌توان اراده و اختيار انسان دانست؛ اراده‌اي که شدت و ضعف دارد و مي‌تواند کاهش يا افزايش يابد. هرقدر انسان، اراده نيرومندتري داشته باشد، حسن انتخاب بيشتري خواهد داشت و سوء‌انتخاب او در بيشتر اوقات ناشي از سست‌ارادگي اوست. آيت‌الله مصباح يزدي در تأليفات خويش به نقش اراده به‌عنوان يکي از ابعاد وجودي انسان در شکل‌گيري رفتارهاي او فراوان پرداخته‌اند. در اين پژوهش که از روش بررسي اسنادي و كتابخانه‌اي، و تحليل مباحث استفاده شده، به بررسي اصول و روش‌هاي تقويت اراده، با تأکيد بر ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي پرداخته شده است. نتيجه به‌دست‌آمده حاکي از آن است که با اصولي همچون آگاهي‌بخشي و بينش‌افزايي، موعظه، تقويت ايمان، تصحيح نيت، تقواپيشگي، تقويت عبوديت و بندگي، تقويت بيم و اميد، اعمال اراده، مداومت بر عمل، پرهيز از گناه، کنترل چشم و گوش، و همچنين با روش‌هايي همچون نماز، توسل، توکل، انفاق، تحميل به نفس، تلقين به نفس، و ورزش، مي‌توان اراده را تقويت کرد.

هدف از پژوهش حاضر بررسي تأثیر باور به معاد و تصوير همه‌جانبۀ آن در تربيت عقلاني از منظر علامه مصباح يزدي است. پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي انجام گرفته و درنهايت نظريات تربيتي اين فيلسوف استنتاج شد. در مراحل انجام پژوهش، نخست، معناي تربيت عقلاني که شامل تعريف لغوي عقلاني، تعريف ماهوي عقلاني، تعريف مصداقي عقلاني است، بررسي شد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد در پرتو باور به معاد، عقل انسان، تمرکز پيدا کرده و هدفمند مي‌شود. قلمرو انديشه و نظر انسان و به‌تبع آن، معرفت او هم توسعه مي‌يابد. زندگي‌اش از يک معنا و ارزش خاصي برخوردار خواهد شد. در پرتو اين باور مراتب معرفتي انسان که عبارتند از: علم‌اليقين، عين‌اليقين و حق‌اليقين تعالي يافته و انسان ترغيب مي‌شود که خود را از هر مرتبه به مرتبه‏هاي بالاتري از معرفت، برساند.