آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم دارای امتیازات و اختصاصاتی است که آن را از دیگر کتب جدا می‌سازد. بهره‌گیری و دریافت معارف بلند این کتاب آسمانی که برای هدایت انسان‌ها نازل شده است در گرو مجموعه‌ای از امور است که هر کدام به گونه‌ای در فهم صحیح آن نقش دارد که از جمله این موارد آشنایی با محکم و متشابه است همانطورکه قرآن کریم در آیه هفتم سوره آل‌عمران، آیاتش را به این دو دسته تقسیم می‌کند، که در طول ادوار مختلف مورد توجه مفسران و قرآن پژوهان قرار گرفته است، فهمیدن دلایل، هدف و موارد این تقسیم، نقش مهمی در ترسیم مسیر اعتقادی و تصور درستی از محتوای ارزشمند این کتاب آسمانی خواهد داشت که پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی با استناد به آثار آیت‌الله مصباح یزدی و نگاهی به نظرات ابن تیمیه، تحقیقی در این زمینه در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد داد که طبق نظر آیت‌الله مصباح یزدی، فواتح سوره‌ها و آیات دارای معانی متعالی، مصداق آیات متشابه هستند و فلسفه وجود این آیات را تعالی محتوا، تشابه طبیعی و تشابه عارضی می‌داند و ابن تیمیه نیز آیات صفات را از متشابهات می‌خواند و ضمن معنادار دانستن متشابهات، آنها را به معنای ظاهری حمل می‌کند. وی رویکردهای مواجهه با زبان دین را به اهل تجهیل، اهل تأویل و اهل تخییل تقسیم می‌کند.

اين مجموعه به بحث پيرامون جايگاه اسلام و ايمان به عنوان فضايل اخلاقي، كه موجب سعادت انسان در دنيا و آخرت مي‌شود، مي‌پردازد. افزون بر تفاوتي كه ميان اسلام و ايمان مطرح است، كاربردهاي اين دو نيز متفاوت است. يكي اينكه اسلام جنبه‌اي نازل‌تر از ايمان قرار دارد و داراي مراتبي است: اسلام به معناي انقياد و تسليم است. اين اسلام به معناي تسليم، گاهي اختياري است و گاهي تكويني. گاهي تسليم اختياري است و گاهي عملي و بدون اعتقاد قلبي. گاهي نيز تسليم شدن در صحنه جنگ است و امري غيراختياري است. از سوي ديگر، اسلام به معناي تسليم از سر اعتقاد قلبي نيز داراي مراتبي است. عمل به دستورات ديني و اينكه انسان هيچ گناهي مرتكب نشود؛ اينكه حتي مكروهات و مستحبات را رعايت كند و مرحله آخر اينكه انسان اصالتاً توجهي به غيرخدا نداشته باشد. اين متن به تفصيل به ارتباط اسلام و ايمان و مراتب اين دو مي‌پردازد.

احسان مالي به معناي کمک به ديگران بدون انتظار معاوضه و مبادله مالي است و در ادبيات قرآن با واژه‌هايي مانند: انفاق، صدقه، زکات و قرض به‌کار رفته است. از نظر قرآن، احسان مالي در کنار عبادات در سازندگي جان انسان اثرگذار است. در گزاره‌هاي ديني احکام، شرايط،‌ آداب،‌ و آثار فراواني براي آن مطرح ‌شده است. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي نقش احسان مالي در تربيت و رشد اخلاقي را از ديدگاه علامه مصباح يزدي مورد بررسي قرار داده است؛ و نشان داده که جذابيت‌هاي دنيا، مال و اولاد، پست و مقام زمينه دل‌بستگي را به‌وجود مي‌آورد. دل‌بستگي مي‌تواند منجر به حرص، بخل و حتي کفر و شرک در انسان شود. براي در امان ماندن از اين آسيب‌ها بايد نخست نوع نگاه انسان به دنيا و آخرت اصلاح شود و با زهدورزي و انفاق عملي در دفع و رفع تعلقات و دل‌بستگي‌ها مقدمات قرب الهي را فراهم ساخت.

انسان تربيت‌يافتة اخلاقي، فردي است که بر عواطف خود کنترل داشته و آنها را در مسير رضايت الهي ايجاد و ابراز مي‌کند. ازاين‌رو لازم است که عواطف پسنديده، به‌وسيلة روش‌هايي در جان متربي، ايجاد و در ادامه، تثبيت و تقويت شود و در صورت وجود عواطف ناپسند در انسان، اصلاح، و به نوعي نابود شود. هدف از اين مقاله استخراج روش‌هاي عام تربيت اخلاقي در بعد عاطفي با تکيه بر آثار آيت‌الله مصباح‌ يزدي است؛ که هم در حوزۀ تربيت ايجادي و هم اصلاحي کارآيي دارد و براي تداوم، تثبيت و تقويت ارزش‌هاي اخلاقي و پرورش و افزايش گرايش‌ها و فضيلت‌هاي اخلاقي مورد استفاده قرار مي‌گيرند؛ تا عواطف ايجادشده در نفس متربيان رسوخ پيداکرده و به مرحلة ملکه برسد؛ زيرا مداومت بر عمل، سخت‌تر از خود عمل است. روش اين تحقيق، توصيفي ـ تحليلي است و با مراجعه به يادداشت‌ها، تأليف‌ها و سخنراني‎هاي آيت‌الله مصباح‌ يزدي صورت گرفته است. نتایج اين تحقيق نشان مي‌دهد که براي رسيدن به اين هدف مي‌توان از روش‌هاي عقلانيت و تفکر، رعايت تقوا، تغذيه مناسب و حلال، عبادت و انتخاب همسر شايسته از خانوادۀ شايسته، بهره گرفت.

در اين مقاله، برداشت آيت‌الله محمدتقي مصباح يزدي درباره «وحدت شخصي وجود» که در عرفان اسلامي مطرح است، تحليل و ارزيابي شده است. در اين پژوهش، ابتدا مطالب استاد مصباح يزدي درباره «وحدت وجودِ اهل معرفت» بيان شده، سپس با توجه به آثار عارفان برجسته اسلامي، در چند مرحله نقاط ضعف برداشت و نظر ايشان روشن گرديده و در پايان نتيجه گرفته شده است: اولاً، برداشت استاد مصباح يزدي از معناي «وحدت شخصي وجودِ اهل معرفت» تام نيست. ثانياً، با توجه به ادله گوناگون، اهل معرفت کثرات را نفي نمي‌کنند و لازمه وحدت شخصي وجود نفي مطلق کثرات نيست. ثالثاً، ديدگاه عارفان درباره وحدت وجود با عقل و عقلانيت منافات ندارد و سخن استاد مصباح يزدي که وحدت وجود به علت نفي کثرات، خلاف بديهيات است، نظر صحيحي نيست. رابعاً، طبق شواهد، نظر نهايي صدرالمتألهين، وحدت شخصي وجود است. ازاين‌رو گمانِ اينکه «وحدت شخصي وجود» دقيقاً همان «وحدت تشکيکي وجود» در نظام فلسفي است، يا براي تصحيح آن بايد به تشکيک وجود فلسفي برگردد، نادرست است.

عرفان شناخت شهودي خداست که بي‌حجاب مفاهيم حاصل مي‌شود. چنين شناختي برتر از شناخت غايبانه‌اي است که از طريق برهان و استدلال به‌دست مي‌آيد. عالمان حوزوي و از جمله علامه مصباح يزدي يادآوري مي‌کنند که اين برتري نه به معناي برتري هر آن چيزي است که به «عرفان» معروف است و نه به معناي تنقيص شناخت‌هاي عقلي. از ديدگاه ايشان، اگرچه يافت شهودي يافتي عيني و بدون حجاب از حقيقتي سلوکي يا وجودي است، گزاره‌هاي عرفاني برآمده از شهودات عرفاني، براي غيرعارف،‌ نقل‌هايي هستند که معيار ارزيابي آنها بسته به نوع گزاره، عقل است و شرع. در اين مقاله به روش توصيفي ـ تحليلي ديدگاه علامه مصباح يزدي در مورد جايگاه عرفان و آسبب‌هاي احتمالي آن بررسي مي‌شود و به اين نکته اشاره مي‌شود که عقل نه فقط در فهم و ارزيابي گزاره‌هاي عرفاني کارآمد است، بلکه براي تشخيص طريقت سلوک هم لازم است.

مسئلۀ پیشرفت و تعالی جوامع اسلامی، در شمار مهم‌ترین مسائل جهان اسلام است که اندیشمندان و متفکران مسلمان و غیر مسلمان دربارۀ آن سخن گفته‌اند. علامه محمدتقی مصباح یزدی نیز به عنوان یک فیلسوف و اسلام‌شناس، با رویکرد فلسفی و دینی در این باره مطالب فراوانی مطرح کرده است. هدف: در این تحقیق، موانع پیشرفت جوامع اسلامی از منظر ایشان مطالعه شده است. روش: روش پژوهش در این تحقیق، توصیفی- تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و مراجعه به مکتوبات و بیانات علامه مصباح تنظیم شده است. یافته‌ها و نتایج: او موانع پیشرفت جوامع اسلامی را در چهار ساحت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مورد توجه قرار داده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: عدم شناخت اسلام، سلطۀ فرهنگی بیگانگان، ضعف باورهای دینی، سطحی‌نگری و ظاهرگرایی، خودباختگی و تقلید کورکورانه، در ساحت فرهنگی؛ حاکمیت رهبران ناصالح، سلطۀ کفار و بیگانگان و تفکر جدایی دین از سیاست، در ساحت سیاسی؛ تعصبات نابجای مذهبی و قومی و نژادی، تفرقه و کشمکشهای اجتماعی و شکل‌گیری هویتهای جدید بر اساس ارزشهای غیر اسلامی، در ساحت اجتماعی و اسراف و تبذیر، رباخواری و دنیاطلبی و اشرافی‌گری خواص در ساحت موانع اقتصادی.

با توجه به وجود رابطه طولی علّی معلولی بین اعتقادات، گرایش‌ها و رفتارهای انسان، اعتقادات انسان در گرایش‌ها و رفتارهای او تأثیرگذار است. اعتقاد به توحید در خالقیت از این مسأله مستثنا نیست. نوشتار حاضر، با روش توصیفی تحلیلی در مقام بیان چگونگی تأثیر اعتقاد به توحید در خالقیت بر اخلاق اجتماعی از منظر علامه مصباح (ره) است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که اعتقاد به توحید در خالقیت ابتدا در ساحت بینشی انسان تأثیر می‌گذارد، به گونه‌ای که همه انسان‌ها را در خلقت، از یک مبدأ دانسته و ارزش ذاتی رفتارهای اختیاری را قرب الهی می‌داند. تغییر بینش، تغییر در گرایش را به دنبال دارد؛ زیرا بینش‌ها علّتِ گرایش‌ها هستند. از این رو، شخص به رفتارهایی گرایش پیدا می‌کند که مناسبت بیشتری با بینش او نسبت به ارزش ذاتی داشته باشد. در نتیجه، در رفتار با دیگران به گونه‌ای عمل خواهد کرد که به هدف نهایی نزدیک‌تر شود.

اين متن درس اخلاق استاد علامه مصباح يزدي پيرامون اسلام، ايمان، شرح و تفسير تفاوت آن دو است. ازآنجاكه ايمان نقش برجسته در نيل به كمال انسان دارد، قوام واقعي تكامل انسان به ايمان است. درواقع ايمان شرط لازم رسيدن به كمال و سعادت انساني است. هرچند گروهي معتقدند ايمان و اسلام يكي است؛ هر مسلماني، مؤمن نيز هست، اما بايد گفت كه اسلام با صرف گفتن شهادتين تحقق مي‌يابد، ايمان اما چنين نيست. مؤمن كسي است كه به هر آنچه در اسلام تشريع شده است، عمل كند، به‌ويژه اينكه مرتكب گناه كبيره نشود. ايمان از ماده «امن» و «امنيت»، به معناي اعتماد و اطمينان است. ازاين‌رو مي‌توان گفت: اسلام دو گونه است: اسلام ظاهري كه با گفتن شهادتين محقق مي‌شود و اسلام واقعي از آن كسي است كه واقعاً انسان به آنچه خداوند نازل كرده و فرموده اعتقاد داشته، آنها را تصديق نمايد تا زمينه دريافت سعادت ابدي را فراهم سازد.

علامه مصباح در سال‌های پس از پیروزی انقلاب به روشنگری در زمینه مسائل مطرح درباره حکومت دینی و نظام ولایت فقیه، دیدگاه خود را شفاف در کتاب‌ها، مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های متعدد ارائه داده و در برابر دیدگاه‌های غیر منطبق با نظام عقیدتی اسلامی با صراحت اعلام موضع می‌کردند. ازاین‌رو از سوی مخالفان مورد اتهام‌هایی قرار می‌گرفتند؛ از جمله اینکه می‌گفتند ایشان به استبداد دینی باور دارد و معتقد است که مردم فقط وظیفه اطاعت از ولی فقیه را دارند و بس. در این مقاله برآنیم تا با استناد به سخنان صریح ایشان، این مسأله را تبیین کنیم که از دیدگاه ایشان حکومت دینی چه تکالیف و وظایفی در قبال مردم دارد و مردم چه حقوقی بر حکومت دینی دارند تا معلوم شود ایشان به مردم‌‌‌‌‌سالاری دینی باور دارند، نه به استبداد دینی. برای پژوهش در مسأله اصلی این مقاله، ناچاریم به بررسی مسائل فرعی‌ای مثل «معنای حکومت دینی»، «معنای حق حاکمیت»، «تلازم حق و تکلیف» و... بپردازیم. روش تحقیق این مقاله هم روش استدلالی تحلیلی است.