آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

علوم انسانی مجموعه دانش‌هایی است که به شناخت انسان و توصیف، تبیین و تفسیر پدیده‌های فردی و اجتماعی، جهت‌‌بخشی به افعال و انفعالات انسانی می‌پردازند. این علوم نقش شایان‌توجهی در سرنوشت فردی و اجتماعی انسان‌ها دارد. چون نسخه موجود از آن بر اساس مبانی غیرالهی شکل گرفته است، در رساندن انسان به سعادت، به‌ویژه در جوامع اسلامی کم‌توفیق بوده است، ازاین‌رو تولید علوم انسانی اسلامی به‌ویژه علوم انسانی قرآن‌بنیان، ضرورت می‌یابد. از شمار مسائل شایان تحقیق در این باب، اعتبار آن است. بررسی دیدگاه شخصیت‌های برجسته و مؤثر در این باب به پیشرفت این حوزه مطالعاتی و حل مسائل آن کمک می‌کند. علامه مصباح‌یزدیe در طول چهار دهه به تبیین مبانی علوم انسانی اسلامی و ارائه الگوی علمی برای تولید این علوم پرداخته است؛ ازاین‌رو ما این مسئله را از دیدگاه ایشان، به هدف هموارکردن راه تولید علوم انسانی اسلامی، به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی می‌کنیم. حاصل تحقیق آن است که در دیدگاه ایشان قرآن کریم از ظرفیت لازم برای تولید علوم انسانی معتبر برخوردار است؛ زیرا وحی و منبع معرفتی معتبر، شناختار، واقع‌نما، هماهنگ در درون، جهانی و جاودانه است و معرفت‌های استنباط‌شده از قرآن در باب علوم علوم انسانی معتبر است. درنتیجه با روش درست نظریه‌پردازی قرآنی می‌توان در راستای استکمال جوامع انسانی، بنای مستحکمی از علوم انسانی بر اساس قرآن پایه‌گذاری کرد.

علم و معرفت شرط لازم ایمان است؛ بدون علم، ایمان به دست نمی‌آید. افزون بر علم، ایمان نیازمند محبت و کشش درونی است. از منظر قرآن کریم ایمان امری فطری است و انسان با امور ناسازگار با فطرت خود، نمی‌تواند به خدا ایمان آورد و تسلیم اوامر و نواهی او شود. بنابراین، ایمان بدون محبت حاصل نمی‌شود و لذا مؤمنان بیشترین محبت را به خالق هستی دارند. ایمان دارای مراتبی است. محکم‌ترین دستگیره ایمان این است که حب و بغض‌ها فقط برای خدا باشد نه برای منافع شخصی. این مقاله شرحی است بر ارکان ایمان، به‌ویژه محبت از سوی استاد فقید علامه مصباح یزدی.

در باب ایمان مباحثی در روایات مطرح شده است که در بسیاری از موارد، با بحث‌های عقلی تطابق دارد. شاید تطبیق این روایات با آیة چهارده سورة «حجرات» که می‌فرماید: «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ» روشن باشد. روایاتی که دربارة حقیقت ایمان بحث می‌کنند، درصدد بیان شرایط و ویژگی‌های ایمان حقیقی‌اند؛ یعنی ایمانی که کاملاً در دل وارد شده است و خدا آن را ایمان می‌داند، و این با اسلام صرف، که با ابراز شهادتین محقق می‌شود، متفاوت است. در بحث از مرز میان کفر و ایمان گفته شد که کفر نیز مانند ایمان، دو کاربرد دارد: یک کاربرد فقهی که استعمال آن در مقابل اسلام است و در روابط اجتماعی میان انسان‌ها بیشتر جنبة حقوقی دارد؛ اما گاه در روایات، کافر به کسی اطلاق می‌شود که بهره‌ای از ایمان نبرده است، یا به لوازم آن پایبند نیست. بر این اساس، چنین کافری اهل سعادت آخرت نیست، گرچه ممکن است در ظاهر مسلمان باشد و از لحاظ احکام فقهی و حقوقی با او معاملة مسلمان شود. همچنان‌که پیامبر اکرم با بسیاری از نزدیکان‌ خود چنین رابطه‌ای داشتند و مانند مسلمان با آنها رفتار می‌کردند. خداوند می‌فرماید: «وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ» (محمد: 4)؛ اگر ما می‌خواستیم، آنها را به شما معرفی می‌کردیم [و به شما می‌گفتیم که درواقع کافرند].

استاد مصباح‌ یزدی، نزدیک‌ بهش‌ نیم‌ قرن‌ است‌ که‌ در کار تفکر در فلسفه، منطق، کلام، فلسفة‌ دین، فلسفة‌ سیاست‌ و حقوق‌ و اخلاق‌ و نیز تفسیرند و نظریات‌ ایشان، غالباً‌ مورد توجه‌ صاحبنظران‌ داخلی‌ و بین‌المللی‌ قرار می‌گیرد. آنچه‌ ملاحظه‌ می‌کنید گزیده‌ای‌ از سخنرانی‌ ایشان‌ در جلسة‌ هم‌اندیشی‌اساتیددانشگاههای‌ تهران‌است‌که‌ دراردیبهشت‌ ماه‌ سال‌ جاری‌ در «مسجد نور» برگزار شد:

پس از اتخاذ رویکرد مبناگروی در دانش معرفت‌شناسی، یکی از مسائل مهم، تبیین چرایی صدق گزاره‌های پایه و بدیهی است. در میان گزاره‌های بدیهی، قضایای اولی (تحلیلی) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علامه مصباح یزدی با استناد به اشکالات عدیده و برخلاف رویکرد منسوب به قدما، امکان حکایت اولیات از مصادیق خارجی را برنمی‌تابد و در عوض محکی آنها را در رابطه میان مفاهیم در ذهن دنبال می‌کند. به‌رغم آنکه بر رابطه میان مفاهیم در اولیات اشراف حضوری داشته و به دنبال آن تبیین معیار صدق اولیات از طریق ارجاع به علم حضوری تأمین می‌گردد، اما این نظریه با پرسش مهمی روبه‌روست؛ با فرض آنکه اولیات را حاکی از روابط میان مفاهیم در ذهن بدانیم، چگونه می‌توان این تلازم در ذهن را ملاک برای اتحاد مصادیق در خارج تلقی نمود؟ چگونه می‌توان دخالت ذهن و ساختار آن را در برقراری این ارتباط نفی نمود؟ چگونه می‌توان مطمئن بود که اگر ذهن ما به گونه‌ای دیگر آفریده می‌شد یا مانند یک هوش مصنوعی ساختار دیگری برایش تعریف می‌گشت، قضایای دیگری را به ‌عنوان قضایای اولی تلقی نمی‌نمود؟ ناگفته روشن است که عدم پاسخ مناسب به پرسش مزبور ابتدا به نسبیت در مبانی معرفت بشری و از آنجا به نسبیت در تمامی علوم می‌انجامد. در مقاله حاضر برآنیم که با روش توصیفی ابتدا مبنای علامه مصباح یزدی در باب نحوه بازنمایی مفاهیم و تمایز آن از نحوه دلالت داده‌ها در هوش مصنوعی را تبیین نموده و سپس با روش تحلیلی پاسخ مناسبی نسبت به اشکال مزبور ارائه دهیم.

از دیدگاه اسلام، محور همة ارزش‌ها، ایمان به خداست. در روایات، مباحث مختلفی دربارة ایمان مطرح شده است که برخی از آنها ذیل عنوان «حقیقت ایمان» بیان شد. موضوع دیگری که در روایات دربارة ایمان مطرح است، «کمال ایمان» است. البته همان‌گونه که اشاره شد، معصومان(ع) در روایات درصدد بحث‌های منطقی و کلاسیک نبوده‌اند، بلکه به ‌مقتضای حال مخاطب و نیاز او، مطلبی را بیان فرموده‌اند. بنابراین تفاوت‌هایی که بعضاً در آنها مشاهده می‌شود، نباید منشأ تحیر و توهم اختلاف بین روایات گردد. این‌ تفاوت‌ها، درحقیقت آموزه‌هایی است که یک معلم برای شاگرد خود یا یک مربی برای متربی‌اش بیان می‌کند تا نکاتی را برای بهره‌گیری در زندگی به او تذکر دهد. برخی مؤلفه‌های کمال ایمان عبارتند از: عدم تجاوز از حق، فهم صحیح دین، غلبه دین بر شهوت و واگذاری امور به خدا. این مقال به تفصیل به بیان مؤلفه‌های کمال ایمان و شرح و تفسیر آن می‌ پردازد.

این مقاله به بحث پیرامون حقیقت ایمان در پرتو روایات می پردازد. ارزش های اخلاقی در اسلام موجب سعادت حقیقی و ابدی انسان می شوند و لازمه سعادت، نیل به کمال حقیقی انسانی است. ازاین رو، سه مقوله ارزش های اخلاقی، کمال و سعادت انسان متلازم یکدیگرند. این ارزش ها دو دسته اند: ارزش های اخلاقی اصیل که مستقیماً در حرکت انسان به مقام قرب الهی نقش آفرین هستند و ارزش های مقدمی اخلاقی که هرچند خودشان عامل اصلی نیستند، اما به این حرکت کمک می کنند؛ چراکه کمال نهایی انسان نیل به قرب الهی است و سعادت حقیقی او نیز در سایه قرب الهی به دست می آید. این نوع ارزش ها «عبادت» نام دارند. ازآنجاکه سعادت انسان در سایه قرب الهی به دست می آید، محور همه ارزش های اخلاقی باید ایمان به خدا و عبادت و بندگی او باشد.

اعتقاد به دعا و استجابت آن از زوایای مختلفی نیازمند تحلیل است؛ زیرا از سویی نشانگر عاملیت الهی در جهان بوده و از سوی دیگر، فرایند آن در نظامی رخ می دهد که قانون علیت از اصول بنیادین آن است. برهمین اساس، پذیرش تحقق پدیده ای در پرتو استجابت دعا با چالش هایی مواجه است؛ به طوری که برخی، استجابت دعا را برآمده از دخالت باری تعالی دانسته و آن را ناقض قوانین طبیعت می دانند. در مقابل برخی تحقق یک پدیده در عالم قانون مند طبیعت را به عنوان برآیندی از استجابت دعا، انکار کرده اند. با توجه به تأثیرات عمیق نهاد دعا در نظام اعتقادی، ارائۀ دیدگاهی منجسم در چگونگی اثرگذاری دعا امری ضروری است. بدین منظور در نوشتار پیش رو که با روش توصیفی ـ تحلیلی بوده و با مراجعه به اسناد، کتب و مقالات آیت الله مصباح یزدی صورت گرفته است؛ استجابت دعا به عنوان بستر عاملیت الهی در منظومه قوانین حاکم بر طبیعت، مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که استجابت دعا برآیند اثرگذاری طولی علل فراطبیعی بر علل مادی، در فرایند قوانین حاکم بر طبیعت است.