مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کسرُ أصنامِ الجاهلیة اثر ملاصدرا در رد تصوف خانقاهی. ملاصدرا انگیزه خود از نوشتن این اثر را مشخص کردن عارفان حقیقی از عارفان دروغین و عارف نما بیان کرده است. سرفصل‌های این کتاب عبارت است از: شناخت خدا، هدف از عبادت، جایگاه مقربان و مذمت دنیا. در این کتاب، تلاش شده است تا با بیان ویژگی‌های عارفان حقیقی، نادرستی ادعای مدعیان دروغین عرفان تبیین شود. این کتاب با نام «عرفان و عارف‌نمایان» به فارسی ترجمه و منتشر شده است. کسر اصنام الجاهلیة، کتابی است به زبان عربی از صدرالدین شیرازی در رد تصوف دروغین. برخی نام آن را کسر الاصنام الجاهلیة فی کفر جماعة الصوفیة دانسته‌اند. با این حال خود مؤلف در دیباچۀ کتاب، آن را کسر الاصنام الجاهلیة نامیده است. انگیزۀ ملاصدرا از تألیف این کتاب، دفاع از دین در برابر ورود عقاید باطل و آگاه ساختن مردم از حیله‌گری عده‌ای است که به دروغ خود را در جایگاه اولیاء نشانده‌اند. این کتاب مشتمل است بر یک مقدمه، چهار فصل و یک خاتمه. مقدمه مقدمه این کتاب «درباره اموری است که برای شناختنِ افرادی که کرامت و فضیلتی افزون بر سایر مردم دارند، آگاهی یافتن از آنها واجب است». در این جهت، ملا صدرا با بیان دوبعدی بودن انسان و نیاز انسان به علم و عمل برای دست‌یابی به کمال، چنین می‌نویسد که علمی که انسان را به کمال مخصوص خود می‌رساند، هر علمی نیست، بلکه معرفت خداوند و صفات و افعال او و نیز معرفت آخرت و نفس انسان است. همچنین عملی که برای به کمال رساندن انسان ضروری است هر عملی نیست، بلکه ریاضات و مجاهده‌های شرعی و حِکمی است که شرایطی ویژه دارد. مؤلف کتاب در ادامه این مقدمه به طور مفصل شرایط استکمال نفس و موانع آن را به بحث می‌گذارد. در فقرات پایانی این مقدمه چنین آمده است: - - بزرگ‌ترین حجاب نفس نسبت به پروردگار، نشناختن جوهر خود، عالَم خود و مبدأ و معاد خود است. این نادانی، از زنگار و سرشتی است که به دلیل رفتارهای زشت و ناپسند و اخلاق پست با ذات او درآمیخته و در جوهر او نفوذ کرده است. چنان که در این آیه شریفه بدان استشهاد شده است: کلَّا بَلْ رَانَ عَلَیٰ قُلُوبِهِم مَّا کانُوا یکسِبُونَ (ترجمه: نه چنین است، بلکه آنچه مرتکب می‌شدند زنگار بر دلهایشان بسته است.)[ مطففین–۱۴] اما انحراف آن به دلیل آراء فاسد است، چنان که خداوند متعال می‌فرماید: فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ (ترجمه: پس چون [از حق‌] برگشتند، خدا دلهایشان را برگردانید.)[ صف–۵] - - و بدان که تا زمانی که نفس از این شهوت‌های دنیوی و لذت‌های حیوانی دوری نگزیند، ذات نورانی خود را نمی‌بیند و درهای آسمان به روی آن گشوده نمی‌شود و در ذات خود اشیاء شریف، لطیف و مطلوبی را که در عالم اوست و نیز تصاویر نیکو و لذت‌های نورانی و اخروی را مشاهده نمی‌کند. اموری را که خداوند در توصیفشان فرموده است: وَ فِیهَا مَا تَشْتَهِیهِ الْأَنفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْینُ وَأَنتُمْ فِیهَا خَالِدُونَ (ترجمه: و در آنجا آنچه دلها آن را بخواهند و دیدگان را خوش آید [هست‌] و شما در آن جاودانید.)[ زخرف–۷۱] و نیز فرموده است: فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِی لَهُم مِّن قُرَّ‌ةِ أَعْینٍ جَزَاءً بِمَا کانُوا یعْمَلُونَ (ترجمه: هیچ کس نمی‌داند چه چیز از آنچه روشنی‌بخش دیدگان است به [پاداش‌] آنچه انجام می‌دادند برای آنان پنهان کرده‌ام.)[ سجده–۱۷] فصل اول: اهمیت شناخت خدا فصل اول در این باره است که «نزد خدا هیچ مقامی برتر از شناخت ذات، صفات و افعال خدا نیست و عارف همان عالم ربانی است و آن که داناتر است، عارف‌تر در نزد خدا مقرّب‌تر است». مطالب زیر در این فصل آمده است: - هرکس قبل از کامل کردن معرفت خود ریاضت را آغاز کند گمراه و گمراه‌کننده است. - بسیاری از افرادی که متولی ارشاد گشته‌اند، راه‌های شناخت و هدایت را نمی‌شناسند. - ابطال شطحیات صوفی‌نمایان و ضرر آن شطحیات برای مسلمانان. - دیدن حقائق اشیاء تنها برای کسی جایز است که به نفس خود ریاضت داده و عقلش را تهذیب کرده است. - جاهل به نشانه‌های خدا را نمی‌توان صوفی، فقیه یا حکیم نامید. فصل دوم: هدف از عبادت فصل دوم در این باره است که «هدف نهایی در عبادت‌های بدنی و ریاضت‌های نفسانی انسان، تحصیل معارف و به دست آوردن علوم است. البته نه هر معرفت و علمی، بلکه معارف الاهی و علوم ربانی». در این فصل این مباحث مطرح شده است: - تبیین معارفی که غایت حقیقی وجود انسان است. - بسیاری از افرادی که متولی ارشاد گشته‌اند، راه‌های شناخت و هدایت را نمی‌شناسند. - فائده هر صفت کمالی برای نفس، آماده‌سازی نفس برای تطهیر خود و فیضان معارف است. - اثبات تفاوت بین علوم مربوط به مکاشفه؛ برترین و شریف‌ترینِ آنها شناخت خداست. - بیان تفاوت بین احوال. - سبب بدی عاقبت. - بیان علامت‌ها و ویژگی‌های دوست‌داران خدا. فصل سوم: جایگاه مقربان فصل سوم «بیان ویژگی‌های نیکوکاران و اهل عمل است که رتبه آنان پایین‌تر از رتبه مقربان است». مطالب مطرح شده در این فصل بدین قرار است: - راه رسیدن به منازل آنان. - ویژگی عشق و شوق. - شرح این سخن که منشأ کارهای شایسته در انسان عشق خدا و شوق به دیدار اوست. - تنها عارف حقیقی در این عالم به عبادت خدا می‌پردازد. - اثر عبادات جلب فواید روحانی و درمان بیماری‌های نفسانی است. - وجه هماهنگی در سلامتی و مرض بین ظاهر و باطن. - بیان غرض از رفتارهای انسان و غایت طاعات و عبادات شرعی. - رفتارهای زشت سبب شقاوت اخروی. - سبب نشناختن تفاوت بین خوبان و بدان، و سفیهان و عاقلان، و نادانان و دانایان. فصل چهارم: مذمت دنیا فصل چهارم «اندرزهایی حکیمانه و نصیحت‌هایی عقلی است در مذمت دنیا و اهل آن». در این فصل بدین مطالب پرداخته شده است: - سفارش‌های پیامبران و اولیاء برای ترک دنیا. - سفارش‌های فیثاغورس. - سفارش‌های حکیمان. خاتمه در خاتمه کتاب، ملاصدرا به این نکته توجه داده است که مطالب مطرح شده در این کتاب برای توبیخ فردی خاص نیست؛ بلکه هدف، توجه دادن به فساد دوران و انحراف بیشتر مردم و شیوع بیماری گمراهی در دل‌ها و ذهن‌هاست. تا حدی که تعطیل کردن امور راجع به دین و قیامت، نهایت مرتبه تقرب به خداوند دانسته می‌شود و وسوسه‌های شیطانی و تسلط خیالات فاسد، الهام حق و اشاراتی از عالم ملکوت به شمار می‌آید. پس از آن ملاصدرا یک جمع‌بندی از مطالب مطرح شده در کتاب ارائه می‌کند.

کتاب کلمة هادئة فی بیان خطأ التقسیم الثلاثی للتوحید توسط عمر عبدالله کامل به رشته تحریر در آمده است. قضیه توحید از مهمترین موضوعات اعتقادی محسوب می شود، چون که پایه و اساس جمیع موضوعات عقیدتی می باشد. عقیده به توحید تا قرن هفتم و قبل از ظهور ابن تیمیه به دو قسم ربوبی و الوهی تقسیم می شد که ابن تیمیه توحید را به سه قسم الوهی و ربوبی و اسماء و صفات تقسیم نمود و چون ابن تیمیه رهبر فکری وهابیون محسوب می گردد و آنان نسبت به او احترام زیادی قائلند و عقائد او را موبه‌مو دنبال می کنند بر این عقیده جداً مسرّ بوده و به این سبب مسلمین را تکفیر می نمایند. لذا مؤلف اثر حاضر درصدد برآمده تا این تقسیم غیر معقول ابن تیمیه را بازگو کرده تا از این طریق اشتباه و بدعت او معلوم گشته و به نقد و رد اعتقاد ابن تیمیه توحید را به سه مفهوم تقسیم نموده باشد. این کتاب شامل مدخل، تمهید، مقدمه، نُه مطلب و خاتمه می باشد. مطالب آن عبارتند از: استعمالات لفظ إله در قرآن کریم، معنی الرب در لغت، استعمالات لفظ رب در قرآن کریم، بطلان کردن تثلیث توحید، حقیقت عبادت، قسم سوم از اقسام توحید در نزد ابن تیمیه بحث می کند، که به توحید اسماء و صفات پرداخته است. قاعده اثبات کردن مفصل و نفی نمودن مجمل می پردازد. و اشتراک در اسماء بین خالق و مخلوق می باشد. مؤلف پس از بررسی موضوع اعتقادی توحید و تقسیم بندی آن به دو قسم ربوبی و الوهی به این نتیجه رسیده که تقسیم موضوع اعتقادی توحید به سه قسم الوهی، ربوبی، اسماء و صفات از طرف ابن تیمیه نادرست بوده است لذا به رد این تقسیم ابن تیمیه پرداخته است.

کتاب صحیح شرح العقیده الطحاویه أو المنهج الصحیح فی فهم عقیده اهل سنت و جماعت مع التنقیح توسط سید حسن بن علی السقاف القرشی الهاشمی الحسینی به رشته تحریر در آمده است. طحاوی یکی از بزرگترین علمای حنفی مذهب اهل سنت می باشد که حتی ذهبی او را حدیث شناس و فقیه بزرگ مصر می نامد، نویسنده درصدد بررسی عقاید طحاوی این بزرگ فقیه حنفی مذهب می باشد و آن را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. این کتاب شامل مقدمه و سه فصل اساسی و مهم می باشد، فصل اول: بررسی قواعد و اصول در عقیده به توحید، فصل دوم: ادله توحید، شامل ادله قرآنی، سنت نبوی، اجماع و عقل می باشد و فصل سوم به مسایل متفرقه که متعلق به عقیده است را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. نویسنده در پایان به این نتیجه می رسد که آنچه مصنف در این کتاب ذکر کرده است چه از اصول عقیده باشد و چه از فروع آن بر هر مسلمان عاقل و بالغ واجب است به آن تمسک کند لذا این عقاید اگر از اصول باشد از آن پیروی می کند و اگر هم از فروع باشد به صحیح آن تمسک می جوید، و هنگامی که این مسائل را مسلمانی یاد بگیرد و آنها را بشناسد خداوند نور ایمان را درعقل و قلب وی روشن و منور می سازد و جزم به عقیده اهل حق باعث ولاء دوستان و برائت از دشمنان می شود.

«الکلام الاسلامی المعاصر»، تعریب شده کتابی سه جلدی است که با زبان فارسی به بررسی برخی از مسائل كلامی منطبق با دیدگاه شیعه امامیه مانند خداشناسی، دین‌شناسی، نبوت‌شناسی و امامت‌شناسی، می‌پردازد. این مجموعه اثر عبدالحسین خسروپناه است. کتاب «الکلام الاسلامی المعاصر»، ترکیبی از کلام جدید و قدیم با ساختاری جدید است. این کتاب در هفت بخش و سی و سه گفتار تدوین شده است. مبادی و مقدمات، خدا‌شناسی، دین‌شناسی، نبوت‌شناسی، امامت‌شناسی، اسلام‌شناسی و فرجام‌شناسی، هفت بخش تشکیل دهنده این کتاب هستند. جلد اول شامل: چیستی كلام اسلامی،‌ معقولیت و اثبات‌‌پذیری گزاره‌های دینی، شناخت و اثبات وجود خداوند،‌ اثبات و مراتب توحید الهی، ‌صفات الهی، افعال الهی، حقیقت دین، حقیقت تجربه دینی،‌ انتظار بشر از دین، منشاء دین، ایمان دینی و كثرت‌گرایی دینی. در مبحث فرجامین، شش دلیل اقامه شده برای پلورالیسم دینی، مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است.