مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«عصمة الانبياء»، كتابى است به زبان عربى در اثبات عصمت انبياى الهى، نوشته آية الله جعفر سبحانى. در مقدمه كتاب درباره مقام نبوت و انسان، و هدف از وجود انسان بحث می‌شود; همچنین در باب صعود به جانب حق، و درجات انبیا در قرآن مطالبی مطرح می‌گردد; اما مباحث بعدی كه درباره عصمت انبیا است این موضوعات را در بر دارد: مراحل عصمت و روش اثبات آن، عصمت در تلقی وحی و ابلاغ، عصمت در تطبیق و عصمت در شوون حیاتی.

كتاب «السلفية مرحلة زمنية مباركة لا مذهب إسلامي»، كتابى است در طريق وحدت اسلامى كه نقاب نفاق از چهره اين گروه خود خوانده بر مى‌ دارد. همان‌ گونه‌ كه از عنوان كتاب پيداست، اين كتاب نقدى است از سوى يكى از عالمان اهل سنت بر افكار و انديشه‌ هاى سلفيه و از جمله آراء و عقايد ابن تيميه و مبانى وهابيت؛ از اين‌ روى، ممكن است نويسنده نكاتى را آورده باشد كه با عقيده شيعه سازگارى ندارد. او در اين كتاب مى‌ كوشد تا روشن سازد چگونه بر ساختن مذهبى به نام سلفيه و تكفير همه ديگر مذاهب، بدعتى است كه با ادعاى پيروى از سلف سازگارى ندارد. اين سخن نخست و بنيادين كتاب است، گرچه در كنار آن به پاره‌ اى از نمونه‌ هايى كه سلفيه آنها را بدعت مى‌ شمرند، مى‌ پردازد و اثبات مى‌ كند كه اين نمونه‌ ها نه فقط بدعت نيست، بلكه كارى است كه «سلف» انجام مى‌ داده‌ اند. اين كتاب، نه آراى سلفيه را مناقشه و نه آنها را تخطئه يا تصويب مى‌ كند، بلكه مطلبى مهم‌ تر از اين را دنبال مى‌ نمايد و آن اينكه آيا درست است كه از قلب جماعت اسلامى و از ميان اهل سنت و جماعت، بدعت جديدى به نام «سلفيه» و به‌ عنوان يك مذهب نو سر درآورد و با صراحت و بى‌ جهت همه سلف صالح و پيروان مذاهب سنت را رد كند و تنها خود را حق و باقى را باطل بداند؟ آيا اين خود يك بدعت جديد نيست؟

این کتاب فقه استدلالی در بیان اقسام ولایات است که در سنه 1395 قمری منتشر شده و پس از بیش از 40 سال مجدداً چاپ شده است.

«مجالس در مناظرات» ترجمه فارسى کتاب الفصول المختارة من العیون و المحاسن اثر شیخ مفید است، پیرامون مناظرات شیخ مفید درباره مباحث امامت، که توسط آقا جمال خوانسارى ترجمه گشته است. سده چهارم تاریخ اسلام، سده ‏اى پر جوش و خروش بود، پر جوش و خروش در سیاست، و پر جوش و خروش در علم. سیصد سال از ظهور اسلام مى‏ گذشت. فلسفه یونان ترجمه شده بود. کتاب‏هایى دیگر نیز در حوزه علوم مسلمین پا گذاشته بود. پیروان سیاست‏هاى گوناگون، سرتاسر ممالک اسلام را میدان تکاپوى خویش قرار داده بودند. در حدیث و تفسیر کتاب‏هایى تألیف شده بود. محدّثان و مفسران آراء خود را اظهار کرده بودند. کتاب‏هایى در تاریخ اسلام، و تاریخ خلافت اسلامى، گردآورى شده بود، که پیشینه اسلام را، اگر چه با نقص و جانبدارى، پیش چشم ‏ها مى‏ گذاشت. عقایدشناسان و متکلّمان به مکتب‏هاى خود شکل داده بودند. پایه ‏هاى مذاهب فقهى ریخته شده بود، و مردم در پیروى از فقیهان دسته‏ بندى شده بودند. شهر بغداد در آن روزگار، به عنوان مهم‏ترین مرکز علمى و سیاسى جهان اسلام به شمار مى ‏رفت و از ویژگى ‏هاى خاصى برخوردار بود. آل بویه و حمدانیان که شیعه مذهب بودند، قدرت یافته و از دانشمندان شیعه حمایت مى ‏کردند یا حداقل از آن آزار و اذیت‏ ها که قبلا به شیعیان مى ‏رسید، جلوگیرى مى‏ کردند و این فرصت خوبى بود تا دانشمندان شیعه از حقانیّت مذهب امامیّه دفاع نمایند. شیخ مفید این مسئولیّت بزرگ را در بغداد به عهده داشت و شاگردان برجسته اى از قبیل شریف رضى، سیّد مرتضى، شیخ طوسى، ابوالعباس نجاشى، قاضى ابوالفتح کراچى و... را تربیت نمود که هر کدام در دفاع از مبانى شیعه تلاش ‏هاى چشم گیرى انجام دادند و از طرف دیگر شیخ مفید با بزرگان فرقه معتزله و اشاعره و مذاهب گوناگون اهل سنت و حتى فرقه‏ هاى شیعه از قبیل زیدیه و اسماعیلیه به بحث و مناظره حضورى و شفاهى مى‏ پرداخت، که نمونه ‏هاى آن را در کتاب ارزنده «الفصول المختاره» مى ‏بینیم. نام کامل کتاب «الفصول المختاره من العیون و المحاسن» است و همان طور که از دیباچه کتاب به دست مى ‏آید، این کتاب برگزیده ‏اى از مطالب دو کتاب شیخ مفید؛ یعنى کتاب «المجالس المحفوظه فى فنون الکلام» و کتاب «العیون و المحاسن» مى ‏باشد.

«الياقوت فى علم الكلام»، يكى از قديمى ‏ترين و مشهورترين كتب كلامى شيعه، به حساب مى ‏آيد. اين كتاب از جهات مختلفى مورد توجه متكلمين قرار گرفته است و از آنجا كه مولف آن در نيمه اول قرن چهارم مى‏ زيسته، از حيث قدمت نيز داراى ارزش فراوانى است. از اين رو علماى متعددى؛ مانند ابن ابى‏ الحديد، علامه حلى و سيد عميدالدين اعرجى به شرح اين كتاب پرداخته‏ اند. مطالب اين كتاب را مى‏ توان در 8 فصل منظم نمود كه عبارتند از: 1- مباحث مربوط به نظر و آنچه متعلق به نظر مى‏ باشد. 2- مباحث مربوط به جوهر و عرض و احكام آنها. 3- مباحث مربوط به حدوث عالم و ابدى نبودن آن. 4- مباحث مربوط به توحيد، مانند: اثبات صانع، اثبات توحيد، احكام صفات خداوند و اثبات ابتهاج حضرت حق به ذات خويش. 5- مباحث مربوط به عدل مانند: افعال قلوب، تكاليف، جواب از شبهات مخالفين عدل. 6- مباحث مربوط به معاد مانند: وعد و وعيد و جواب از شبهات مخالفين آن. 7- مباحث مربوط به نبوت، مانند: جواب به شبهات مخالفين نبوت، اثبات عصمت انبياء و جواب به شبهات مخالفين آن. 8- مباحث مربوط به امامت، مانند: اثبات وجوب امامت و عصمت امام، اثبات امامت بلافصل حضرت اميرالمومنين (ع) بعد از پيامبر، نص بر امامت حضرت اميرالمومنين (ع)، اثبات امامت ائمه حادى عشر بعد از اميرالمومنين (ع) و رد شبهات مخالفين مطالب فوق.

تحول علمی شیخ مفید همواره مورد گفتگو و بحث‏های گسترده‏ای بوده است که موافقان و مخالفانی را به دنبال داشته است. از جمله مسائلی که موجب تشدید انتقادات علیه ایشان بویژه از سوی اخباریان بوده است، شدّت گرایش وی به «عقل» است. ما مدعی هستیم که برای رعایت انصاف در نقد، لازم است اولا بر پایه‏ی عبارت های منسوب به ایشان طریق یا اصیل بودن عقل نزد شیخ، روشن گردد و ثانیا دیدگاه‏های کلان ایشان در حوزه‏ی تعاملات عقل و نقل دیده شود سپس عملکرد ایشان در مقابل مبانی مورد نظر ایشان ارزیابی گردد. در این نوشته با طرح اجمالی دو نکته‏ی نخست سعی شده بستر و زمینه‏ی مناسب برای نقد منصفانه‏ی آثار ایشان عملکرد ایشان در نگاشته های انتقادی دیگر فراهم گردد.

چکیده یکی از مسائل مهم در تاریخ کلام اسلامی بحث از معنا و جایگاه عقل است و پذیرش یا رد عقل به عنوان یکی از منابع دینی تأثیر بسیاری در یک نظام اعتقادی خواهد داشت. در این رساله سرگذشت مسئله عقل در دوران نخستین (تا نیمه قرن پنجم) در امامیه با توجه به دو نقطه عطف شکل‌گیری متکلمان در اواخر سده اول و تعاملات کلام امامیه و معتزله از سده چهارم بررسی شده است. در فصل نخست نشان داده شد که قرآن و روایات نخستین (قرن نخست) به جنبه‌های معرفتی عقل توجه نشان داده و مسلمانان را به تعقل فراخوانده‌اند. از اواخر سده اول با ظهور متکلمان نخستین بازاندیشی‌ها در ‌عقل‌گرایی امامیه صورت گرفت. در مسئله وجودشناسی هرچند محدثان عقل را جوهری مستقل از انسان می‌دانستند، ولی متکلمان صرفاً عقل را ابزاری در انسان برای معرفت می‌دانستند. در مسئله رابطه عقل و منابع وحیانی هرچند همه امامیه در این دوره به حجیت توأمان عقل و امام معتقد بودند، ولی محدثان صرفاً از عقل برای فهم معارف وحیانی بهره می‌بردند و متکلمان امامیه افزون بر فهم و استنباط معارف دینی، برای تبیین و نظریه‌پردازی برون‌متنی معارف دینی و دفاع از اندیشه‌های خود در برابر مخالفان نیز از عقل استفاده می‌کردند. در بحث رابطه عقل و معرفت نیز هرچند محدثان و بسیاری از متکلمان معرفت را اضطراری می‌دانستند و معتقد بودند که خداوند معرفت را در قلب انسان قرار می‌دهد و عقل انسان با عقلانی یافتن‌شان به آنها اقرار می‌کند؛ ولی بنا به دیدگاه هشام بن حکم و شاگردانش این معرفت پس از استدلال بالفعل می‌شود. از سده چهارم تعاملات کلام امامیه و معتزله زمینه تحولات بعدی در مسئله عقل را فراهم نمود. هرچند عالمان امامیه در مدرسه قم مانند کلینی و صدوق با احیای اندیشه‌های کلامی مدرسه کوفه و تعاملی حداقلی با معتزله سعی کردند در برابر این جریان ایستادگی کنند، ولی دانشمندان امامیه در مدرسه بغداد علی‌رغم تقابل جدی در عرصه‌هایی چون امامت، در نزدیک کردن کلام امامیه و معتزله تلاش بسیاری داشتند. در بحث وجود‌شناسی عقل هرچند شیخ مفید همچون متکلمان مدرسه کوفه عقل را عرضی می‌دانست که خداوند در وجود انسان‌ها قرار داده و به وسیله آن انسان امور استنباطی را می‌فهمد و خوب و بد را تشخیص می‌دهد، سید مرتضی و دیگر شاگردانش همچون معتزلیان عقل را صرفاً مجموعه‌ای از علوم بدیهی دانستند. در مباحث معرفت‌شناسی عقل عالمان مدرسه کلامی بغداد (به جز حسن بن موسی نوبختی) با پذیرش نظریه اکتسابی بودن معرفت و رد معرفت اضطراری و همچنین وجوب نظر همراهی بیشتری با معتزلیان داشتند. در این بین شیخ مفید در بحث رابطه عقل و وحی همچنان مانند پیشینیان خود می‌اندیشید و با معتزله مخالفت می‌کرد. این در حالی است که سید مرتضی در این بحث اندیشه‌های استاد خود را به نقد کشید و همچون معتزله عقل را بی‌نیاز از وحی دانست. در همه این مباحث ابوالفتح کراجکی با شیخ مفید همراهی کرد، در حالی که دیگر شاگردان مفید اندیشه او را کنار گذاشته و با سید مرتضی همراه شدند.

درسگفتار فوق درباب الهیات نقلی مسیحی به بحث پرداخته است، به علاوه مباحثی نظیرعلم کلام، دین مسیحیت و اسلام، عدل، شر و... را نیز مطرح می کند.