مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتابنامه: ص. ۲۳۶-‎۲۳۹؛ همچنین بصورت زیرنویس // حمد و سپاس خداوند منان را که بر این بی بضاعت منت نهاده و توفیق نصیبم نموده تا بتوانم در مورد ذات اقدس نور الانوار و واجد همه کمال های وجودی به گونه ای برتر و شریف تر، از میراث بسیار گرانبها از یک انسان کامل و واصل مطلق حضرت علی (ع) در مجموعه نورانی و پرفروغی به نام نهج البلاغه که برای ارائه به راه های کمال بشری به ودیعه گذاشته، پژوهشی انجام دهم. این پژوهش نتیجه تلاش و کوشش مستمرانه سیر اجمالی، در زمینه الهیات به معنی الاخص و شناخت خدا و صفات ثبوتیه و سلبیه او است. و شیوه نگارش آن، با قلم روان و رسا و به دور از الفاظ مغلق م مبهم و اصطلاحات پیچیده است که در عین عملی بودن مباحث، فهم آنرا آسان و سهل الوصول می سازد و مشتمل بر چهار فصل است. فصل اول: این فصل در مورد ذات خدا و اصولا ادله و براهینی که در مورد اثبات آن کاربرد دارد مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و بطور کلی همه آنها را در دو راه می توان خلاصه کرد: الف- حس: راه حس به نوبه خود به دو راه منشعب می شود: ‎۱- حس باطن، فطرت، دل ‎۲- حس ظاهر. مقصود از راه فطرت این است که یک شعور باطنی و کشش درونی بدون هیچ دلیل و استدلال، ناخودآگاه، او را به سوی خدا رهبری می نماید. و نهج البلاغه هم در این زمینه افقی بسیار روشن باز نموده و در آن به شأن فطرت به آنچه خدا در ان به ودیعه گذارده، توجه شده است. حس ظاهر نیز به نوبه خود به سه راه منشعب می شود: ‎۱- راه تشکیلات و نظامات. ‎۲- راه هدایت و راهنمایی مرموزی که موجودات در مسیر خویش می شوند. ‎۳- راه حدوث و پیدایش عالم. از آنجایی که هر سه راه با حواس ظاهری مطالعه می شود و کبرای این قیاس منشأ عقلی دارد. لذا هر سه راه در زیر مجموعه دلیل عقلی قرار می گیرد. ب- دلیل عقلی: دلیل عقلی را از طرق مختلف می توان طی طریق کرد ولی به برخی از آنها که ریشه در نهج البلاغه دارداشاره می شود. ‎۱- راه تشکیلات و نظامات: مطالعه احوال موجودات نشان می دهد که نظامات جهان آفرینش روشن ترین و همگانی ترین برهان خدا شناسی است و حضرت می فرمایئ: وهل یکون بناء من غیر بان، او جنایة من غیر جان؛ آیا هیچ هیچ بنائی بدون سازنده و یا جنایتی بدون جنایتکار تحقق می یابد؟ با در نظر گرفتن قانون علیت که منکر آن قطعا در دام سفسطه خواهد افتاد. به این نتیجه می رسیم که، بر جهان هستی، ضمن اینکه از یک نظام قانونمند برخوردار است یک قانون مافوق قدرت بشری و مادی حاکم بوده و با قدرت و توانایی مطلق، حکومت می کند. ‎۲- هدایت و راهیابی: یکی از زاههای رسیدن به خداوند دقت در هدایت غریزی انسان و حیوان می باشد. نوزاد انسان و حیوان چه بسا به همان حس مرموز باطنی خویش به مقاصدی راه می برد که اگر به دست راهنمایی مافوقش نباشد نیاز به تحصیلات عالیه دارد تا آن مقصد را درک نماید و به آن برسد. نهج البلاغه هم با بیان بسیار متین و رسا به این مسئله اشاره کرده است. ‎۳- راه حدوث عالم: انسان به هر کدام از موجودات عالم به نگرد نشانه حدوث در پیشانی او می بیند و به حکم عقل متوجه می شود که نیرو یا نیروهایی است که نه تنها این موجودات را ایجاد کرده بلکه در همه حال مدبر آنها بوده است. در نهج البلاغه آمده است: لا یجری علیه السکون و الحرکة؛ حرکت و سکون بر او(خدا) جاری نمی شود چگونه آنچه در مخلوقات قرار داده بر او قرار می گیرد. و چیزی که آفریده خداست بر او حکومت نخواهد کرد. ‎۵- راه استدلال: حکما و متکلمین می خواهند از طریق عقل واستدلال به خدا راه یابند و در این زمینه براهین زیادی اقامه کرده اند که بعضی از آنها مبتنی بر بطلان دور و تسلسل بوده و بعضی هم نیست و اگر بخواهیم همه اینها را تقسیم بندی بکنیم از نظر کلی دارای سه شکل و سه فرم می باشند، بنامهای ارسطی، سینوی، صدرایی، مشخص شده است. ‎۶- راه دیگر خداشناسی در نهج البلاغه: حضرت علی (ع) می فرماید: خدا را به وسیله فسخ شدن تصمیم ها و گشوده شدن گره ها و نقض شدن اراده ها که در صفحه جان انسان پدید می آید، شناختم. فصل دوم: حقیقت ذات خدا قابل معرفت نیست. زیرا حقیقت ، [یزی قابل شناخت می باشد که از نظر زمان و مکان، کیفیات و خواص، جسمانی بوده و محدود به آنها می باشد. در حالی که ذات باریتعالی وجود است از هر نظر بی پایان و نا محدود و طبق نظر مولی الموحدین، خدا بسیط محض است و به هیچ وجه تجزیه و تبیعض به او راه ندارد. فصل سوم: یکی از بحثهای بسیار مهم خداشناسی، بحث توحید و اثبات یکتائی ویگانگی ذات اقدس حقتعالی است توحید، هم به معنای نفی شریک و نفی تعدد هم به معنای نفی ترکیب، اعم از عقلی و خارجی است و چون ذات خدا یک حقیقت خالص و مجرد محض است، لذا تعدد در او معنی ندارد و وحدانیتش احدی است. فصل چهارم: یکی از مباحث بسیار مهم، الهیات بالمعنی الاخص، بحث صفات خداوند است و صفات او که عبارت از کمالات وجودی است، اموری زائد بر ذات واجب الوجود نیستند و ذات حقتعالی از آنها، نائب هو نیست بلکه صفات خدا در عین حال که از نظر مفهوم با هم متفاوت بوده، عین ذات حق هستند و دو قسم می باشند: ‎۱- صفات ایجادی و ثبوتی ‎۲- صفات سلبی. و هر کدام داری افراد متعددی هستند.

پژوهش حاضر طی دو بخش ذات و صفات ذات الهی را براساس آرای فخرالدین رازی مورد بحث و بررسی قرار دادده است و در بخش نخست مباحثی نظیر: امکان شناخت ذات الهی، وجود و ماهیت واجب تعالی، روش ها و براهین اثبات وجود خدا، و در بخش دوم مباحث عمومی صفات، کیفیت اتصاف ذات به صفات و صفات ثبوتیه ذاتیه حق تعالی مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف پژوهش : بررسی صفات خدا دراسلام و صفات خدایان در ادیان قبل از اسلام است نمونه گیری : براساس دسته بندی نظریات علماآ و آیات و احادیث و شرح و بسط آنها روش پژوهش : کتابخانه ای است ابزار اندازه گیری : کتابهای کلامی قدیم و جدید و کتب تفسیر قدیم و جدید است طرح پژوهش : بحث و بررسی صفات درد و بخش صفات خدا یا خدایان از قبل از اسلام بعد از اسلام نتیجه کلی : اینکه برای شناخت صفات خدا باید از قرآن و حدیث بهره گرفت

در رساله حاضر، درباره سه موضوع بحث وبررسی شده است: 1. امکان اتّصاف ذات اقدس الهی به صفات 2. امکان شناخت صفات الهی 3. اقسام صفات الهی. این بحث بخشی از مباحث خداشناسی، و مورد عنایت فیلسوفان مسلمان بوده است و از فارابی تا حکیمان دوران اخیر و معاصر، هر یک به گونه ای به این بحث پرداخته اند; هر چند صدرالمتألهین، با گشودن فصلی خاص به جمع آوری این مباحث در جایگاه مناسب اقدام کرده است. در فصل دوم رساله، نخستین موضوع از موضوع های سه گانه پیشین بررسی شده است. این فصل درباره این پرسش است که آیا ذات اقدس الهی را می توان به صفاتی متّصف کرد. در این باره، پنج نظریه را رسیدگی کرده، و سرانجام، نظر صدرالمتألهین را که به عینیت صفات کمالی با ذات واجب الوجود قائل است برگزیده ایم. فصل سوم در پاسخ به این پرسش است که آیا صفات الهی را می توان شناخت. در این فصل، ابتدا برخی ویژگی های معرفت شناختی فلسفه اسلامی و میزان توانایی عقل در شناخت صفات الهی مورد توجّه قرار گرفته; سپس چهار پاسخ به سؤال پیشین مطرح، و سرانجام، پاسخ صدرالمتألهین که می گوید: شناخت صفات الهی از راه اثبات وحدت تشکیکی حقیقت وجود قابل حصول است، پذیرفته شده است. وی این پاسخ را ذیل برهان صدیقین مطرح ساخته و با استفاده از این برهان به طور اجمالی و تفصیلی به اثبات صفات پرداخته است. در فصل چهارم، موضوع سوم را بررسی، و با طرح نموداری از اقسام صفات الهی، اقسام صفات را تعریف کرده ایم.در خاتمه نیز با توجّه به نتایج فصل های دوم تا چهارم، امکان اتّصاف خدای متعالی به صفات و امکان شناخت صفات و اقسام صفات خداوند جل و علی استنتاج شده است.

هر گونه خداباوری تلقی خاصی از خدا دارد و هر گونه تلقی هم به نوبه خود آثار خاص خود را داراست. صفات و تلقی های مأخوذ در هر خداباوری می توانند به صورت عرضی و یا عمقی بررسی شوند. با نگاه عمقی، صفت شخص وار بودن را می توان از سایر صفات تمیز داد. این تلقی خداباوری شخص انگار را پدید آورده است. خداباوری شخص انگار را می توان به مثابه یک برنامه پژوهشی در نظر گرفت که راهبرد ایجابی آن، رابطه سازی من- تویی است. این خداباوری در مقابل خداباوری فلسفی(البته در شکل انتزاعی و مفهومی اش) قرار می گیرد. این نوع از خداباوری فلسفی مبتنی بر رابطه سازی من – اویی است. آثار خداباوری شخص انگار در مقایسه با آثار خداباوری های انتزاعی ومفهومی، در یکسری قالب های دوگانه بررسی شده اند: تفرد یا میانمایگی (مقصود از میانمایگی، توده ای و کلیشه ای شدن است.) داشتن یا بودن، شناخت واقعی یا شناخت بدلی، از خود بیگانگی یا باخودیگانگی، توصیف یا" ندا نجوا و دعا". خداباوری شخص انگار، به لحاظ آثار ، با تفرد ، بودن شناخت واقعی، با خود یگانگی و "ندا، نجوا و دعا" ، قرابت بیشتری دارد. با مقایسه عرضی خداباوری کلامی و خداباوری فلسفی، و به عبارت دیگر، با مقایسه تنوع جدول صفات هر یک با دیگری، ملاحظه می شود که صفات سمع، بصر و کلام(در کلام اسلامی) و صفات تثلیث و تجسد(در کلام مسیحی) در جدول فیلسوفان غایبند. تبیین این امر این می تواند باشد که خداباوری کلامی دغدغه ارتباط شخصی- انسانی تری با خدا داشته است.

پرسش اصلی این تحقیق این است: آیا می توان صفات الهی را با استفاده از برهان نظم اثبات کرد؟ دربارۀ میزان دلالت برهان نظم بر وجود خداوند باید گفت: این برهان از طریق وجود نظم در عالم وجود ناظم را اثبات می کند. افزون بر این، این برهان با تمسک به وحدت رویۀ مشهود در سراسر عالم، توحیدِ ناظم عالم را نیز اثبات می کند. این برهان علم الهی را اثبات می کند، اما، از اثبات علم ذاتی عاجز است، زیرا اثبات صفت علم به وسیلۀ برهان نظم متوقف بر تحقق متعلق علم در خارج است که در آن صورت، صفت مذکور از جمله صفات فعل و خارج از ذات خواهد بود. همچنین، برهان نظم از اثبات علم و قدرت نامتناهی نیز عاجز است، چون معلول آیینۀ علت خود است و معلول در هر حدی از عظمت باشد، در نهایت، معلول و محدود است و نمی تواند بر علت نامتناهی خود دلالت کند.