مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرا در مساله اسما و صفات الهی با تکیه بر قواعدی همچون اصالت وجود و قاعده بسیط الحقیقه، اتصاف ذات خداوند به همه صفات کمالی را اثبات کرده و کثرت مفهومی اسما و صفات را همچون کثرت ماهیات، اعتباری و غیرمخل به وحدت و بساطت خدا می داند. عرفا نیز معتقد به عینیت ذات و صفات بوده و اسمای زائد بر ذات الهی را نفی می کنند. اما از سویی دیگر ظهور اسما و صفات را در مراتب تعینات حق تعالی و مادون مرتبه ذات می دانند؛ به گونه ای که مقام ذات از دیدگاه آنها غیرقابل شناخت و خالی از هر اسم و صفتی است. در نگاه نخست جمع بین عینیت ذات و صفات و نفی اسما و صفات از مقام ذات متناقض و غیرقابل جمع به نظر می رسد. در این مقاله سعی شده با جمع بین این دو سخن، تبیین صحیحی از دیدگاه عرفا درباره رابطه ذات و صفات ارائه گردد. پس از آن مقایسه ای بین دیدگاه حکمت متعالیه و عرفان در این مساله انجام شده است.

پدید آورنده این رساله کوشیده است با یک مقدمه و چهار فصل، پژوهشی درباره ذات و صفات خداوند از دیدگاه مشاء و اشراق ارائه دهد . بدین منظور، در مقدمه از آثار و زندگی نامه ابن سینا و سهروردی بحث می کند، آن گاه در فصل نخست به اهمیت علم خداشناسی و راه های اثبات وجود خدا می پردازد و در ادامه، فطری بودن شناخت خدا و امکان استدلال برهانی بر وجود خداو اقسام براهین فلسفی را بیان می کند و در پایان فصل از برهان صدیقین نیز نام می برد . موضوع فصل دوم اثبات ذات خداست، که ابتدا برهان صدیقین ابن سینا و تقریرات دیگر از برهان ابن سینا را مطرح می کند و پس از آن، تقریرات ملاصدرا، خواجه نصیرالدین طوسی، فخر رازی، مصباح یزدی و نیز تقریرات سهروردی را بر می رسد . نویسنده در ادامه، به کاوش در روش های دیگر اثبات واجب در آثار ابن سینا و سهروردی از جمله : برهان حرکت و برهان نفس می پردازد . ص اثبات توحید واجب تعالی موضوع فصل سوم است که این مباحث را در بر دارد : مراحل و اقسام توحید، معنای وحدانیت، انواع براهین توحید، براهین اثبات توحید در آثار ابن سینا ( برهان تعین و تشخص، برهان توحید، برهان ترکیب )، براهین سهروردی در توحید . نگارنده در انتهای این فصل، برهان بسیط الحقیقه را بهترین برهانی که بر توحید اقامه شده، معرفی کرده است . در فصل چهارم به بررسی صفات واجب می پردازد که دارای مباحث زیر است : نظرهای گوناگون درباره صفات خدا، نقش عقل در شناخت خدا، اقسام صفات ( سلبی، ثبوتی، حقیقی و اضافی )، توحید صفاتی، سر صعوبت مساله علم، علم واجب از دیدگاه ابن سینا و دو فرق ثمره برهان ابن سینا و سهروردی درباره علم واجب به ماسوا و .... پایان بخش مباحث این پژوهش قدرت و حیات خداوند است، که دیدگاه فلاسفه و متکلمان و نیز ابن سینا و سهروردی در آن مطرح شده است .

مباحث این رساله در چهار بخش ذیل تنظیم شده است: بخش اول شامل زندگانی امام سجاد بحثی پیرامون دعا و نظری اجمالی به صحیفه سجادیه و معرفی ادعیه آن است. بخش دوم شامل مباحث فقه و غناء در کلام امام معرفت حق و راههای خداشناسی است. بخش سوم هم شامل مباحث توحید و وحدت ذات حق مراتب توحید و بساطت ذات الهی و وحدت عددی است. بخش آخر هم شامل مباحث صفات الهی نفی صفات زائد عینیت ذات و صفات کمال است.

این پروژه تحقیقاتی با عنوان «بررسی تحلیلی صفات ذات خداوند در قرآن کریم» در پی آن است که به بررسی و تحلیل این صفات با توجه به آیات نورانی قرآن کریم بپردازد. با توجه به ماهیت، اهداف و امکانات موجود، روش توصیفی-تحلیلی برای این پروژه انتخاب شده است. پروژه حاضر برای رسیدن به هدف کلی خود، اهداف دیگری از جمله آشنایی با مفهوم اسم و صفت، بررسی تقسیم بندی صفات ذاتیه و فعلیه و شمار آنها، همچنین بررسی آیات مربوط به صفات ذات از دیدگاه مفسران، را به عنوان اهداف جزیی، مورد بررسی قرار داده است. این پروژه در پنج فصل تدوین شده که فصل چهارم آن با عنوان تجزیه و تحلیل داده ها دربردارنده مطالب اصلی پروژه بوده وشامل سه بخش می باشد: در بخش اول پس از گردآوری و بررسی اطلاعات این نتایج به دست آمد: «اسم» مشتق از سمّو به معنی ارتفاع و بلندی و از ریشه وسم به معنی علامت گذاری است و صفت از ریشه وصف نیز به معنی بیان، ذکر و ویژگی چیزی استعمال شده، که در مورد خداوند، هر دو دارای اتحاد مصداقی و بوده ، زیرا بحث اسماء از اوصاف خداوند نشأت گرفته است؛ نیز این اسماء و صفات نشانه و علامت هایی برای آن ذات مقدس هستند که به شناخت انسان از خالق خویش، کمک می کند. در بخش دوم به تقسیم بندی معروف صفات به ذاتیه و فعلیه و ویژگی ها و شمار آنها پرداخته شده که براساس آن صفات فعل اوصاف کمالی هستند که از نوعی نسبت و اضافه بین خدا و مخلوقات حکایت می کند و از فعل او انتزاع می شود؛ اما صفات ذات مفاهیم کمالی هستند که از ذات خداوند انتزاع شده و چیزی جدا از ذات نیستند که خداوند به تنهایی و با صرف نظر از مخلوقات همواره دارای این صفات بوده و همواره به آنها متصف است. در بخش سوم نیز پس از بررسی دیدگاهها درباره تعداد صفات ذات، به بررسی این اوصاف از دیدگاه مفسرانی همچون علامه طباطبایی پرداخته شده است؛ که براساس این دیدگاه، علم، حیات و قدرت صفات ذاتی خدا بوده؛ هر چند که علم در سه مرتبه ذاتی وفعلی و علم به حوادث در قرآن کریم مطرح شده و صفات کلام و اراده و ... با توجه به شواهد و قراین موجود، جزء صفات فعلی محسوب می شوند.