مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «ضیاء العالمَین فی بیان إمامة الائمة المصطفَیْن» نوشته ابوالحسن بن محمد طاهر شریف عاملی فتونی، از فقیهان و محدّثان بزرگ قرن یازدهم و دوازدهم است که این کتاب را در آخرین سال های عمر خود نگاشت. این کتاب شامل هفت جلد است. جلد دوم اين كتاب شامل باب چهارم مي باشد كه عبارتند از: فی بیان الامتحان باختلاف الطبائع و تباین الاراء و تفاوت الاطوار و الافکار. این باب به تفاوت مردم در امتحان  ها می  پردازد. این اختلاف، گمراهی و نابینایی را در پی دارد؛ لذا راهیابی به احکام خدای حکیم برای مردم ممکن نیست، مگر اینکه خداوند عزوجل به سبب پیامبران و امامان، آنها را ره نماید. نهی از اختلاف و امر به اتحاد، همه در همین راستاست؛ یعنی اتحاد حول محور حجّت حق و سفیر معصوم الهی. به  هر حال، حکم خداوند در هر زمان یکی بیش نیست و اختلاف امّت  ها، همواره بعد از رحلت پیامبرشان روی داده است.

«أبهى المداد فی شرح کتاب مؤتمر علماء بغداد»، تألیف مقاتل بن عطیه از علماى قرن پنجم است که توسط شیخ محمد جمیل حمود در سال 1423 ق شرح و تحقیق شده است که پیرامون امامت و خلافت و این که تشیع بدعتى در ادیان نیست، بلکه دین رسول اکرم (ص) است که در خلال یک مناظره تاریخى در عهد ملکشاه سلجوقى و وزیرش خواجه نظام الملک قرن پنجم بین علماى اهل تسنن و تشیع صورت گرفته، بیان شده است. کتاب؛ شامل مباحث علمى است که با تحقیق و دقت و دورى از سلیقه شخصى و منازعات سیاسى و تعصبات مذهبى تدوین گشته است و تصویر واضحى از دین به خواننده ارائه مى دهد.

«دليل المرشدين إلى الحق اليقين» تأليف آيت‌ الله شيخ جعفر سبحانى است. اين كتاب، به‌ منظور تبيين عقايد شيعه و پاسخ به شبهات مخالفان و به انگيزه روشن ساختن حق و كنار زدن نقاب از چهره حقيقت و به هدف ايجاد وحدت ميان شيعه و فرقه‌ هاى ديگر اسلامى، نوشته شده است.

«الإمامة و أهل البيت النظرية و الإستدلال» اثر سيد محمدباقر حكيم تأليف قرن پانزدهم در موضوع امامت به زبان عربي مى‌ باشد. مؤلف، كتاب را با مقدمه‌ اي آغاز نموده و در آن توضيحاتي عمومي پيرامون نقش امامت و كيفيت شكل گيري و استمرار آن تا زمان غيبت امام زمان (عج) بيان داشته و آنگاه اين سؤال را مطرح نموده است كه آيا اين معنا فقط در تصدي ظاهري و تسلط بر اركان ظاهري جامعه منحصر مي‌ گردد يا از معنايي وسيع‌ و عميق‌ تري برخوردار است كه تصدي بر اركان اجرايي جامعه اسلامي يكي از آنهاست؟ آنگاه، هدف از طرح مباحث بعدي خود را پاسخ به اين سؤال و نقشي كه امامت در جامعه اسلامي و رهبري آن مي‌ تواند ايفا نمايد ذكر كرده است. در ادامه به اصل كتاب پرداخته و مطالب آن را به دو بخش تقسيم نموده است: 1- جايگاه امامت از ديدگاه اهل بيت عليهم السّلام 2- تشخيص اهداف عمومي اهل بيت عليهم السّلام براي تصدي اين جايگاه از ديدگاه آيات و روايات و احاديث. همچنين در كنار اين دو موضوع اساسي بحث سوّمي را نيز لازم به طرح مي‌ داند و آن نقشي است كه هر يك از اهل بيت عليهم السّلام به تنهايي در زمان خويش ايفا نموده است.

«أبهى المداد فی شرح کتاب مؤتمر علماء بغداد»، تألیف مقاتل بن عطیه از علماى قرن پنجم است که توسط شیخ محمد جمیل حمود در سال 1423 ق شرح و تحقیق شده است که پیرامون امامت و خلافت و این که تشیع بدعتى در ادیان نیست، بلکه دین رسول اکرم (ص) است که در خلال یک مناظره تاریخى در عهد ملکشاه سلجوقى و وزیرش خواجه نظام الملک قرن پنجم بین علماى اهل تسنن و تشیع صورت گرفته، بیان شده است. کتاب؛ شامل مباحث علمى است که با تحقیق و دقت و دورى از سلیقه شخصى و منازعات سیاسى و تعصبات مذهبى تدوین گشته است و تصویر واضحى از دین به خواننده ارائه مى دهد.

کتاب «مرز ها» نوشته آیت الله العظمی محمدعلی گرامی، درباره مفاهیم اسلام و کفر، تشیع و تسنن، تصوف و افساد فی الارض و ... و موضوعاتی چون بررسی و شناخت اسلام، دین شناسی تطبیقی و ادیان و مسائل متفرقه می باشد.

الشيعة في مصر من الإمام علي حتى الإمام الخميني از آثار ارزنده فعّال سياسى و نویسنده و روزنامه‌نگار مصرى صالح الوردانى است كه تاريخ حضور شيعه را در مصر از آغاز تا امروز به صورت اجمالى و مستند بررسى و تحليل كرده است. نویسنده در اين كتاب مباحث متعددى را بدون تقسيم به بخش و فصل ذكر كرده است. پس از مقدمه، عناوين مورد بحث در كتاب بدين‌ترتيب است: 1- تاريخ سخن مى‌گويد؛ 2- صلاح‌الدين؛ 3- باقيمانده تشيع؛ 4- شخصيت‌هاى شيعه در مصر؛ 5- شهادت‌گاه‌هاى شيعه در مصر؛ 6- مسافرت‌هاى شخصيت‌هاى شيعى؛ 7- غارت‌كردن اموال شیعیان؛ 8- عكس العمل‌هاى شيعى؛ 9- شور و نشاط شيعى؛ 10- جمعيت آل البيت؛ 11- بُهره. دانستنى است كه اين اثر از نظر زبان و ادبيات ممتاز و ستودنى است و به زبان شيواى عربى معاصر -نه عربى قديمى و سنتى- نوشته شده است. جناب صالح الوردانى از نويسندگان موفق جهان اسلام است و در اين اثر نيز قدرت ادبى ايشان به‌خوبى آشكار شده است. در مورد مباحث كتاب چند نكته گفتنى است: - نویسنده يادآور شده است كه نشاط و فعاليت شيعى در مصر به وسيله جمعيت تقريب در اواسط دهه چهل (1945م.) آشكار شد و تا دهه هفتاد (1979-1970م.) ادامه يافت و در دهه هفتاد جمعيت آل البيت(ع) ظاهر شد. در آغاز وضعيت مناسب بود ولى با شروع قيام و پيروزى انقلاب اسلامى در ایران، وضعيت دگرگون شد و حكومت مصر مانع ادامه فعاليت اين جمعيت شد. در دهه هشتاد (1989-1980م.) انقلاب اسلامى در مصر منعكس شد و تأثير گذاشت و با همه اختناق و سخت‌گيرى نسبت به شیعیان، باز هم از ميان همه گرايشها و مذاهب فكرى و دينى، شيعه در قلب مبارزه و فعاليت سياسى و حركت اسلامى قرار گرفت. و «دارالبداية» اولين مركز شيعى بود كه به نشر انديشه‌هاى شيعى در مصر پرداخت و بعد از آن دارالهدف پديد آمد و در برابر شبهات سلفى و وهابى به مبارزه و جهاد فرهنگى پرداختند. و البته فضاى سياسى و فكرى براى فعاليت شیعیان در اين دوران هيچ مساعد نبود و بلكه حملات و تهديدات متعددى متوجه آنان مى‌شد. - نویسنده در مقدمه‌اش تأكيد كرده است كه در اين اثر هدفش اين نيست كه رشد جغرافيايى يا آمارى شيعه در مصر را بررسى و روشن كند بلكه هدفش اين است كه ثابت كند كه تشيع در مصر اصيل است و تسنن بعد از آن وارد شده است. او همچنين بيان كرده است كه آمار دقيقى از تعداد جمعيت شيعه در مصر امروز وجود ندارد و شیعیان در مكانهاى مختلف مصر پراكنده شده‌اند و كسانى كه تقيه مى‌كنند بسيار بيشتر از كسانى هستند كه تشيع خود را آشكار مى‌سازند. - نویسنده همچنين متذكر شده است كه امروزه اثرى از شیعیان اسماعيلى در مصر نيست و شیعیان حاضر در اين كشور اكنون همان مذهب تشيع دوازده امامى را دارند كه در ایران، عراق، كشورهاى خليج فارس، عربستان، لبنان، پاکستان و... رايج است. البته گروه‌هایى از شیعیان مثل علويان و اسماعيليان در سوريه و يمن و هند يافت مى‌شود. او افزوده است كه جمعيتى به نام بُهره از طايفه‌اى وابسته به اسماعيليان هستند. آنان از نظر عبادات و شعائرشان اختلافى با شیعیان امامى ندارند ولى از نظر اعتقادى و بحث امامت جدا هستند و فقط شش امام نخستين از امامان دوازده‌گانه را به عنوان رهبر خود پذيرفته‌اند. - از نكات جالب اين اثر اين است كه نویسنده فهرستى از اسامى استادان و شيوخ الازهر را عرضه كرده كه با شیعیان تعامل و گفتگو داشته و آنان را يارى كرده‌اند. در اين فهرست اسامى استادان بزرگى چون محمد مصطفى مراغى و شيخ محمود شلتوت ديده مى‌شود. همچنين در اين فهرست يكى از شيوخ الازهر استاد سليم البشرى ذكر شده كه در سال 1916م. درگذشته است. سليم البشرى همان بود كه با علامه سيد‌‎عبدالحسين شرف‌الدين بارها مكاتبه كرد و به اين ترتيب كتاب تأثيرگذار «المراجعات» پديد آمد. - نویسنده تأكيد كرده است كه اينكه شيعه شمار بسيارى از كسانى را كه صحابه ناميده مى‌شوند مردود شمرده و نمى‌پذيرد به خاطر اسباب ذيل است: 1. تعريف صحابى بر آنها منطبق نيست؛ 2. بعد از رحلت پيامبر(ص) از خط نبوى منحرف شدند؛ 3. از نصوص دينى منحرف شده و تجاوز كرده‌اند؛ 4. آنان احاديثى دروغ به نام پيامبر(ص) وضع و جعل كرده‌اند؛ 5. آنها دشمنى حضرت على(ع) را در دل داشته و در عمل با او دشمنى كرده‌اند؛ 6. آنها هم‌قسم با معاويه و شریک جناياتش شدند. - نویسنده متن كامل فتواى شيخ الازهر شيخ محمود شلتوت در مورد جواز انتخاب مذهب تشيع را آورده است. جالب است كه اين فتوا را شيخ محمود شلتوت براى آيت‌الله شيخ محمدتقى قمى -از مسئولان جامعه تقريب بين مذاهب اسلامى- فرستاده است. - نویسنده فهرستى از خلفاى فاطمى را آورده و همچنين تاريخ آغاز و انجام حكومت هر يك را نيز معين كرده است. - نویسنده فهرستى از برخى از کتاب‌هایى كه شيعه در مصر براى شناساندن اعتقادات و تاريخ و مكتب خودش و پاسخ به شبهات منتشر كرده و همچنين فهرستى از آثارى كه بر ضدّ شيعه و به صورت نقد سياسى و تبليغاتى مذهب تشيع و در جهت تفرقه‌افكنى در آن كشور منتشر شده آورده است. - نویسنده در بحثى تحت عنوان مهاجرت‌هاى شيعه و شيعه مصر را فراموش نمى‌كند و مصر هم شيعه را از ياد نمى‌برد، يادآور شده است كه مصر هميشه مورد توجه شيعه بوده و شخصيت‌ها و انديشمندان اسلامى بارها به آنجا مهاجرت و مسافرت كرده‌اند. يكى از مشهورترين و نيز تأثيرگذارترين شخصيت‌ها عبارت از سيد‌‎جمال‌الدين اسدآبادى است. همچنين از شخصيت‌هاى مهم آيت‌الله کاشف‎الغطاء بود كه همراه با گروهى از عالمان شيعى عراقى در اواسط دهه شصت (1965م.) و با دعوت رسمى به مصر آمد. همچنين علامه سيد‌‎عبدالحسين شرف‌الدين از لبنان به مصر مهاجرت كرد و گفتگويى بين او شيخ سليم بشرى شيخ دانشگاه الازهر در اوايل اين قرن واقع شد. نویسنده در پایان هر قسمت از مباحث به صورت پى‌نوشت، منابع مباحث را معين كرده است. در مواردى ارجاعات در پى‌نوشت‌ها كامل است و گاه نيز به ذكر نام كتاب و نویسنده اكتفا شده و شماره جلد و صفحه معين نشده است. اشكال ديگر اين‌كه نویسنده در فهرست مطالب كتاب نيز به ذكر عناوين مطالب اكتفا كرده و از ذكر شماره صفحات خوددارى كرده است. فهرست منابع مورد استفاده خودش را نيز ذكر كرده. ولى با تأسف در اين فهرست نيز به ذكر نام كتاب و نویسنده و گاه محل چاپ اكتفا كرده و از ذكر بقيه مشخصات خوددارى كرده است. همچنين نویسنده در قسمت ضميمه‌ها از تصاوير متعددى مانند تصوير شخصيت‌ها و روى جلد کتاب‌ها و نشريات و نامه‌ها استفاده كرده است. نيز نویسنده در ابتكارى جالب به صورت جدول موضع ايجابى يا سلبى شيعه را در مورد برخى از صحابه مشخص كرده است. در اين جدول، علت اين موضع‌گيرى نيز بيان شده است. بر طبق اين جدول، سبب نگرش ايجابى شيعه به كسانى مانند سلمان، ابوذر، مقداد، امّ سلمه و نيز سبب نگرش سلبى شيعه به كسانى مانند ابوهريره، عمرو بن عاص، معاويه و مغيرة بن شعبه معلوم شده است.