مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

موسوعة التاريخ الإسلامي در 8 جلد تأليف شده است. در اين كتاب نويسنده به تفصيل، درباره تاريخ اسلام از آغاز بعثت تا پايان حيات پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تاریخ ائمه علیهم السلام سخن مى‌گويد. مؤلف با بهره‌گيرى از متون تاريخى و تفسيرى عامه و خاصه و منابع سيره، به ويژه سيره ابن اسحاق به شرح حالات و أهم وقايع و حوادث و بيان شأن نزول برخى آيات همت گمارده است. جلد "هفتم" درباره دوران امام باقر تا امام رضا علیهم السلام و فروپاشی بنی امیه و بنی مروان و حکومت بنی عباس می باشد.

وقعة الجمل، نوشته السيد ضامن بن شدقم المدنى، دربردارنده گزارش‌هاى جنگ جمل است كه در منطقه بصره اتفاق افتاد. اين كتاب، در عين اختصار، حاوى مستندات مهم تاريخى در اين رابطه است كه آن را جزو منابع اوليه تحقيق و پژوهش در سيره حضرت امير المؤمنين (علیه السلام) قرار داده است. اين كتاب، به زبان عربى بوده و تحقيق و ديباچه آن، توسط جناب آقاى سيد تحسين آل شبيب الموسوى صورت گرفته است. كتاب، مشتمل است بر يك مقدمه از محقق و چهار عنوان كلى با نام‌هاى«ابتداء الفتنة»، «الخروج الى البصرة»، «الوقائع حين الحرب» و«الوقائع بعد الحرب». فهرست مطالب نيز زير عنوان«المحتويات» ذكر شده است.

الموسوعة التاريخية للخلفاء الفاطميين اثر عارف تامر، نگاهی است اجمالی به تاریخ دویست و هفتاد ساله خلفای فاطمی در شمال افریقا و مصر تا بغداد و معرفی هریک از خلفای این سلسله که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. ازآنجایی‌که خلفای فاطمی، بر قسمت وسیعی از جهان اسلام و عرب در فترت تاریخی نسبتاً طولانی- در حدود دو قرن و نیم- حکومت می‌کرده‌اند، بررسی تاریخ آن‌ها دارای ویژگی خاصی بوده و لذا کتاب حاضر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در ده جلد، تنظیم شده است. هر جلد، به معرفی یکی از خلفای فاطمی، اختصاص یافته است. نویسنده در هر جلد، ابتدا به معرفی نام و تاریخ و مکان ولادت، مدت خلافت و زمان وفات اشاره نموده و سپس، ضمن بیان ویژگی‌ها و خصوصیات هر خلیفه، به بیان وقایع و حوادث مهم دوران خلافت وی پرداخته است. "جلد اول" به معرفی اولین خلیفه فاطمی و عبیدالله مهدی، اختصاص یافته است. در ابتدای این جلد، پس از ذکر نام خلفای ده‌گانه سلسه فاطمیه، نظرات مختلف در چگونگی انتساب خلفای فاطمیه به امام صادق (علیه السلام) مورد بررسی قرار گرفته است؛ لذا نویسنده ضمن اشاره به شجره‌نامه فرقه اسماعیلیه مستعلیه و نزاریه، به توضیح مختصری از این دو فرقه پرداخته است. در ادامه، ضمن اشاره به چگونگی قیام دولت عباسیان و بنای آن بر انقراض بنی‌امیه و تقسیم شیعه به اسماعیلیه و موسوی، به بیان وجه‌تسمیه فاطمیون به این نام پرداخته شده و سپس رابطه عبیدالله مهدی و قرامطه (قرامطه فرقه‌ای از اسماعیلیان است) و نیز رابطه وی با دولت عباسیان بررسی گردیده است. در ادامه، به بیان زندگی‌نامه عبیدالله مهدی، نخستین خلیفه فاطمی و بررسی شخصیت وی پرداخته شده است. وی در سال 259ق، در شهر «سلمیه» سوریه دیده به جهان گشود و در 36 سالگی، در سال 322ق، دار فانی را وداع گفته و در شهر «المهدیه» دفن گردید. وی مدت 25 سال، از سال 297 تا 322ق، حکومت نمود. از جمله خصائصی که برای وی ذکر شده، عبارت‌اند از اینکه وی بسیار سخنور بوده و قدرتی عجیب بر اقناع داشت و به خاطر داشتن هیبت و شکوه خاص، کلامش در مخاطب بسیار تأثیرگذار و مؤثر بود

كتاب المغازي اثر محمد بن عمر بن واقدى (متوفى 207ق)، با تحقيق مارسدن جونس، كتابى است ارزشمند پيرامون جنگ‌هاى پيامبر كه به زبان عربى، نوشته شده است. عنوان و نام كتاب، آن‌چنان كه ابن نديم ذكر كرده است، «كتاب التاريخ و المغازي و المبعث» است و چنين به نظر مى‌رسد كه اين اثر، بخشى از كتاب بزرگى است كه مشتمل بر تاريخ و مغازى و مبعث بوده است. با توجه به تاريخ مرگ واقدى كه 207ق است، تقريبا اين كتاب، قديمى‌ترين كتاب در اين رشته است كه به‌طور مفصل تدوين و از دستبرد حادثه محفوظ و به دست ما رسيده است. اهميت مقام علمى و فضل واقدى چنان است كه نه‌تنها اين كتاب او، بلكه آثار ديگرش هم از همان قرن سوم هجرى مورد استفاده و استناد ديگر مؤلفان و نويسندگان قرار گرفته است و غالبا به كتاب‌هاى او اعتماد داشته‌اند و مطالب نقل‌شده از ديگران را با مطالب واقدى معيار زده‌اند و بدون ترديد هيچ كتابى در سيره و مغازى به اهميت مغازى ابن اسحاق و مغازى واقدى نيست. كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب در سه جلد، سامان يافته است. واقدى، به‌طور وضوح از يك روش علمى و فنى و درعين‌حال انتقادى پيروى كرده است. روش او تقريبا ثابت است و دگرگون نمى‌شود؛ مثلا او هنگام ذكر هريك از جنگ‌ها، نخست فهرست مفصلى از رجال را كه خبر را از ايشان نقل كرده است بيان مى‌كند، سپس نام و تاريخ دقيق هريك از جنگ‌ها و فرمانده آن و در موارد لزوم نام كسى كه در مدينه جانشين بوده است را ذكر مى‌كند. غالبا اطلاعات سودمند جغرافيايى از لحاظ منطقه جنگ عرضه مى‌دارد. "جلد اول" شامل حوادث سریه حمزة بن عبدالمطلب تا غزوه المریسیع می باشد.

كتاب المغازي اثر محمد بن عمر بن واقدى (متوفى 207ق)، با تحقيق مارسدن جونس، كتابى است ارزشمند پيرامون جنگ‌هاى پيامبر كه به زبان عربى، نوشته شده است. عنوان و نام كتاب، آن‌چنان كه ابن نديم ذكر كرده است، «كتاب التاريخ و المغازي و المبعث» است و چنين به نظر مى‌رسد كه اين اثر، بخشى از كتاب بزرگى است كه مشتمل بر تاريخ و مغازى و مبعث بوده است. با توجه به تاريخ مرگ واقدى كه 207ق است، تقريبا اين كتاب، قديمى‌ترين كتاب در اين رشته است كه به‌طور مفصل تدوين و از دستبرد حادثه محفوظ و به دست ما رسيده است. اهميت مقام علمى و فضل واقدى چنان است كه نه‌تنها اين كتاب او، بلكه آثار ديگرش هم از همان قرن سوم هجرى مورد استفاده و استناد ديگر مؤلفان و نويسندگان قرار گرفته است و غالبا به كتاب‌هاى او اعتماد داشته‌اند و مطالب نقل‌شده از ديگران را با مطالب واقدى معيار زده‌اند و بدون ترديد هيچ كتابى در سيره و مغازى به اهميت مغازى ابن اسحاق و مغازى واقدى نيست. كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب در سه جلد، سامان يافته است. واقدى، به‌طور وضوح از يك روش علمى و فنى و درعين‌حال انتقادى پيروى كرده است. روش او تقريبا ثابت است و دگرگون نمى‌شود؛ مثلا او هنگام ذكر هريك از جنگ‌ها، نخست فهرست مفصلى از رجال را كه خبر را از ايشان نقل كرده است بيان مى‌كند، سپس نام و تاريخ دقيق هريك از جنگ‌ها و فرمانده آن و در موارد لزوم نام كسى كه در مدينه جانشين بوده است را ذكر مى‌كند. غالبا اطلاعات سودمند جغرافيايى از لحاظ منطقه جنگ عرضه مى‌دارد. "جلد دوم" شامل حوادث مربوط به ابن ابی و اصحاب افک تا غزوه الفتح می باشد.

موسوعة التاريخ الإسلامي در 8 جلد تأليف شده است. در اين كتاب نويسنده به تفصيل، درباره تاريخ اسلام از آغاز بعثت تا پايان حيات پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تاریخ ائمه علیهم السلام سخن مى‌گويد. مؤلف با بهره‌گيرى از متون تاريخى و تفسيرى عامه و خاصه و منابع سيره، به ويژه سيره ابن اسحاق به شرح حالات و أهم وقايع و حوادث و بيان شأن نزول برخى آيات همت گمارده است. در "جلد اول" ابتداء به جريان پرداختن مسلمانان به تاريخ با آغاز بعثت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تدوين سيره نبوى و تاريخ اسلام از جانب ايشان، اصول سيره نبوى و تكامل آن، اولين نويسندگان سيره پيامبر، مورخان صدر اسلام، آثار باقى مانده در سيره، اصطلاحات ابن هشام در سيره ابن اسحاق، نقد كتابهاى سيره، شرايط تحقيق در تاريخ و روش مؤلف در بررسى تاريخ پرداخته شده و پس از آن طى 10 فصل، موضوعاتى مطرح شده است: فصل اول: نگاهى به حوادث و تاريخ قبل از اسلام. فصل دوم: نشو و نماى نبى اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) كه ضمن آن به موضوعاتى چون: ايمان عبدالمطلب، ولادت على (علیه السلام)، سفرهاى پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به شام، ازدواج با خديجه و ولادت فاطمه (سلام اللّه عليها) و... پرداخته شده است. فصل سوم: بعثت مبارك نبى اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) كه مباحثى چون: چگونگى آغاز بعثت، انقطاع وحى و... را دربر مى‌گيرد. فصل چهارم: اعلان دعوت عمومى، كه به خطبه‌هاى پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) براى دعوت علنى، اسلام حمزة و ايمان ابوطالب و... مى‌پردازد. فصل پنجم: معراج پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فصل ششم: هجرت به حبشه. فصل هفتم: هجرت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به طائف. فصل هشتم: بيعت عقبه و انتشار و گسترش اسلام در مدينه. فصل نهم: هجرت مسلمانان به مدينه. فصل دهم: توطئه ترور پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم).

کتاب تاریخ العرب فی الاسلام اثر مورخ نامور عراقی جواد علی مبتنی بر مواد و مستندات متنوع و متقن تاریخی و مقایسة آن‌‌ها، بهره‌‌گیری از تحقیقات لغت‌‌شناسی و زبان‌‌شناسی، و نقل و نقد آرای مستشرقان است. مؤلف با انگیزه و هدف حقیقت‌‌جویی و کشف واقعیت در تاریخ به مطالعه و تحلیل تاریخ اسلام پرداخته و نوپردازی‌‌ها و نکته‌‌سنجی‌‌های دقیق و عالمانه‌‌ای از زنجیرة رویدادها به دست داده است. از مباحث کتاب می توان به موارد ذیل اشاره کرد: •

الحسنيون في التاريخ، به زبان عربى جديد از آثار ارزنده «محمد ساعدى» است كه در آن، نقش حسنى‌ها در تاريخ اسلام و مباحث مهمى مانند صلح امام حسن مجتبى (علیه السلام) و قيام‌هاى حسنيان و... را به‌صورت مستند و تحليلى بررسى كرده است. مطالعه اين اثر مى‌تواند به شناخت و تحليل نقش حسنيان در طول تاريخ اسلام مدد رساند و راه را براى تحقيقات كامل‌تر بگشايد. كتاب حاضر از مقدمه نويسنده (شامل: چگونگى و انگيزه پيدايش كتاب) و مقدمه علامه شيخ محمدامين زين‌ الدين و متن اصلى كتاب (شامل بحثى مقدماتى و 7 بحث: 1. ابوسلمه خلال، 2. زعيم حسنى (عبدالله محض)، 3. حسنيان در عصر سفاح، 4. حسين بن على، شهيد فخّ، 5. مؤسس دولت ادريسيان (ادريس بن عبدالله)، 6. صاحب ديلم، يحيى بن عبدالله، 7. ابن طباطبا، محمد بن ابراهيم طباطبا)، تشكيل شده است. مطالب اين اثر به بخش و فصل و درس و... تقسيم نشده است. زبان و ادبيات اين اثر، عربى جديد و گويا و آسان است. نويسنده از كتاب‌هاى متعددى (103 اثر عربى) از آثار انديشمندان قديم و جديد براى توليد اثر حاضر بهره برده است.

التشيع في الأندلس الخلافة الحمودية العلوية ، از آثار دكتر كاظم شمهود طاهر است كه در آن پيدايش و فعاليت شيعه در اندلس را از زمان فتح آنجا بررسى كرده است. اين كتاب، مقدمه ندارد. در اين كتاب، مطالب متعددى تحت عناوينى گوناگون، مانند پيدايش حزب شيعى در مشرق، فاطمیون در اندلس، اختلاف علویون در اندلس و آثار دولت شیعی در اندلس آمده است. شيوه بحث نويسنده، تحليل تاريخى است كه بر اساس زمان وقوع حوادث تنظيم شده است.

اخبار الوافدين من الرجال من اهل البصرة و الكوفة على معاوية اثر عباس بن بكار ضبى (129-222ق)، و با تحقيق سكينه شهابى بيان اخبار مردانى از كوفه و بصره است كه بر معاويه وارد شده و اخبارى را ذكر نموده‌اند. کتاب به زبان عربى و در قرن سوم هجرى تألیف شده است. محقق در مقدمه، به شرح و توضيح كامل در مورد کتاب، موضوع آن، مؤلف و نسخه‌هاى خطى پرداخته است. وى مقايسه‌اى بين اثر حاضر با کتاب «الوافدات من النساء من اهل البصرة و الكوفة على معاوية» كه اثر مؤلف است نيز انجام داده است. محقق، پيرامون اخبار کتاب، چنين بيان نموده است: «برخى از اخبار بيان شده، در تاريخ عربى وجود ندارد و برخى از آن‌ها با حقايق تاريخى تنافى دارد و برخى از اخبار ذكر شده صحيح مى‌باشد» اخبار بيان شده در کتاب، دو بخش مى‌باشند: رواياتى كه مؤلف بيان نموده و اخبارى كه حافظ بن عساكر نقل كرده است.